.
Thessalonians and Jews
“That the Jewish and Greek cultures are inextricably linked in an aeons long dialogue and dialectic cannot be denied,”
Jews of Salonika – 1917.
This month, the Thessaloniki Association ‘White Tower’, in the course of various annual events celebrating the liberation of Thessaloniki and the sisterhood between that city and that of Melbourne, organised a lecture on the topic of the Jewish community of Thessaloniki, which yours truly was asked to deliver.
The choice of topic created something of a stir within sections of the community. “That’s a very brave choice of topic,” one pundit opined. “You will be criticised for this,” another cautioned. It is easy to see why such caveats were placed on what is ostensibly, an innocuous topic. Thessaloniki is, after all, the capital of Macedonia, a region considered central to various competing ethnic identities. Accordingly, for some, any suggestion that any ethnic group other than the Greeks may have played an intrinsic role in the history of that city seems to compromise their conception of Macedonia as a purely Hellenic construct. Furthermore, according to a few misguided individuals, Jewish culture is inimically opposed to Greek culture, having had a corrosive influence upon it, and thus one should not draw attention to it and quite the opposite, actively oppose it.
That the Jewish and Greek cultures are inextricably linked in an aeons long dialogue and dialectic cannot be denied. From the time the Philistines, who were a Cretan, early Greek speaking people, set foot in the land of Canaan, both cultures have come into conflict with each other, influenced and informed each other. In Hellenistic times, Jewish rabbis were concerned with the level of Hellenisation of their youth and the penetration of Greek philosophic ideas into their religion. In Alexandria, a truly multicultural city, the extremely large and prominent Jewish community largely adopted the Greek language, making the translation of the Old Testament into Greek necessary, culminating in the Septuagint, which has exercised a profound influence over the development of Greek literature as well as Greek Christianity. In the same period, Hellenised Jewish philosophers such as Philo are making immense contributions to philosophy.
In many ways, Alexandria, a truly multicultural Hellenistic, as opposed to a Hellenic city, was the prototype for Thessaloniki and it comes as no surprise to learn that Jews from Alexandria were probably the first to settle in Thessaloniki. Their continued presence is well-attested in Roman times by their compatriot St Paul of Tarsus, who visited their synagogues and preached a new religion to them.
It is widely held that the prominent place afforded to the Jews of Thessaloniki was primarily owed to their expulsion from Spain by Ferdinand and Isabella during the Reconquista, and their resettlement by a friendly and tolerant Ottoman government. According to this narrative, Greeks and Christianity were unfriendly towards the Jews, who only flourished under the rule of the new conquerors. So ingrained is this belief within the psyche of Thessalonian Greeks that they were pleasantly shocked to learn that there were few instances of the persecution of Jews within Byzantium and that unlike the rest of Europe, where continuous and organised acts of harassment and persecution took place, Jews in Thessaloniki were left alone. In 1176, the Jewish traveller Benjamin of Tudela wrote an account of the city in which he spoke of a Jewish community of 500, serviced by three rabbis. In the following years, the Jewish community of the city was constantly being replenished by other European Jews fleeing the depredations of their European persecutors. In 1376, Ashkenazi Jews fleeing pogroms in Hungary and Germany would find their way into the city and in 1394, Jews fleeing Provence would also settle in the city, along with Jews from Italy in the period between 1423 to 1430. The composition and constitution of Thessaloniki’s Jewry was thus as complex and tribal as our own Greek community here in Melbourne, each with its own synagogues and welfare centres, based on the place of their original embarkation.
Being already known as a safe haven for at least one hundred years, the 20,000 expelled Jews of Spain chose Thessaloniki as their destination in 1492. They brought with them an immense array of skills and their own language, a Spanish-Hebrew hybrid known as Ladino, written in the Hebrew alphabet, which would remain as one of the main languages spoken in Thessaloniki right up until the end of the Second World War.
The Thessalonians who attended the lecture did not seem to be perturbed by the fact that the Jews of Thessaloniki made the city so much their own that in 1537, visiting Jewish poet from Ferrara Samuel Uscue named the city: “The Mother of Israel”. Nor were they particular disturbed to learn that between them the Jewish synagogues of their city managed to obtain a contract with the Ottoman government to exclusively supply the army with cloth, thus ensuring the financial security of the community. On the contrary, they exclaimed in appreciation. One psychiatrist, recently arrived from Thessaloniki, was surprised and delighted to learn of the existence of a Jewish run psychiatric asylum known as Lieto Noah, decades before the existence of a similar government institution anywhere within the bounds of what became the modern Greek state. Further, the revelation that at the turn of the nineteenth century, the 70,000 strong Jewish community of Thessaloniki was the largest ethno-religious group, at about 50 per cent of the population, did not seem in any way to compromise their understanding of their own city.
There appeared to be no need to cast the Jews in the light of a loyal minority working in the interests of the Greek state. The audience was able to learn that the Young Turk movement, which was founded in Thessaloniki, also included some Islamised Jews within its ranks and among its ideologues but this did not unduly disturb them. In learning that the Jewish socialist party in Thessaloniki ‘Federacion’ was a vital early constituent of the Communist Party of Greece, they did not even bat an eyelid. In true Thessalonian cosmopolitan fashion, they accepted this nugget of history as part of their own, and placed it within context accordingly.
It was when describing the trials and travails of the Jewish population at the hands of the Nazis that I was almost moved to tears. The members of the audience let out audible groans, shifted their legs uncomfortably, clucked their tongues and shook their heads as they heard how the Jews were duped into providing a full census of themselves and their property holdings, only to have this serve as the means to dispossess them of everything they owned and finally, lead them to their tragic end. They were also fascinated to learn that in 1955, in the aftermath of the pogrom against the Greeks of Constantinople, a few Jews who were affected by that brutal bout of ethnic cleansing, sought refuge in Thessaloniki. Fascination turned to wonderment when they learned that local writer Tom Petsinis has written and produced an acclaimed play, entitled Salonika Bound, dealing with the legacy of the Jewish community of Thessaloniki in Melbourne.
At this point the audience did two remarkable things. In the first instance, they began to share their own memories of the Jews in Thessaloniki. Some related how their parents were entrusted with valuables by Jews and kept them for years, vainly expecting their friends’ return. Others spoke of playing or hiding in the cavities of destroyed Jewish tombs and others yet, of their parents’ attempts to save or hide Jews from the genocidal mania of the Nazis. Remarkably, a few spoke of chance meetings here in multicultural Melbourne with Jews originally from Thessaloniki, taking great pains to emphasise the love and sense of loss they expressed towards that city. This was a generation that had only a passing and limited acquaintance or contact with the Jews of Thessaloniki and yet their destruction left a void and a longing in the souls of Thessalonians that endures even to the present.
Subsequently, it was spontaneously resolved that a commemorative event of the nature of the lecture would be useless without the presence of those it was commemorating. As such, the Thessalonians excitedly discussed the prospect of formally instituting an annual commemorative event to honour the Jews of Thessaloniki, to which members of the Melbourne Jewish community would be invited. In short, supported by the indefatigable State Member for Northern Metropolitan, Jenny Mikakos, they are now attempting to reconstitute their own ideal of a multicultural, tolerant Thessaloniki in the heart of multicultural, tolerant Melbourne. This is the Greek spirit at its finest.
If anything is to be learned from such an occasion, surely it is this: Though the first generation Greek migrant may be opinionated, bigoted and given to conspiracy theories, such opinions are worn lightly upon their sleeve, for the self-same Greek is also generous, hospitable, and, having endured more trials and travails that they would care to mention, unless of course they are lecturing their young, compassionate, sympathetic to the plight of others and able to embrace all. It is that love of life and of humanity that exists in the Thessalonians of Melbourne in spades. Until next week, then, le chaim!
* Dean Kalimniou is a Melbourne solicitor and freelance journalist.
l
l
Torture victims win case against UK, but WWII Greek victims still await justice
Though this case has a long way to go until any actual compensation for the victims is realized, undoubtedly it has opened a huge Pandora’s Box
Ragged Greek children during WWII.
Congratulations to the three Mau Mau Kenyan torture victims who recently won a landmark victory of immense global repercussions against their former colonisers, the UK. Kudos to the honourable judges of Britain’s High Court for their brave decision which will open wide the floodgates for all the unsettled cases of atrocities committed against human beings around the world to seek justice.
Undoubtedly this decision will generate a lot of opposition from the British government which will probably try to stop it before or during court proceedings, but the mere fact that a case was honoured and decided by a legal institution as significant as the Britain’s High Court, is already a huge victory not only for the three Mau Mau torture victims and for all the victims of atrocities.
Though this case has a long way to go until any actual compensation for the victims is realized, undoubtedly it has opened a huge Pandora’s Box. Together with the case won by the Aborigines of Australia few years ago, it raises many disturbing questions related to the fairness and distribution of justice by the highly politicized international legal system and the United Nations itself.
During WWII, Greece was firstly attacked by Mussolini’s Italy, which resulted to substantial damages. Immediately after the failure of Mussolini to invade and occupy Greece, Hitler’s Germany attacked the country from the north. Despite the heroic efforts of the Greek army, after months of fierce resistance, the superiority of the German army broke the Greek army’s line of defence.
Germany invaded and occupied Greece for almost five years. Following the invasion, the Germans instituted a system of detention, torture and executions which resulted in the worst atrocities Greeks ever experienced during their entire history of existence as a nation. Soon, the Greek Resistance Movement was born and started to fight the occupiers, but the Germans reacted to this movement with harsher measures, declaring that for every German occupier killed by the resistance, one town would be burned and its inhabitants executed.
Indeed the Germans kept that promise, and reduced to ashes thousands of towns all over Greece and executed their inhabitants, mainly women, children and elderly, in the town plazas. The end of the brutal occupation found Greece with several hundred-thousand lives lost, mostly innocent civilians. Productivity facilities were destroyed and infrastructure reduced to a pile of debris.
While Greeks were dying by the thousands every day of starvation, the occupiers forced Greece to make available a $3 billion loan which till now remains unpaid! Every Greek town is decorated with monuments where the names of the innocent victims are engraved with black letters, serving as a clear evidence of documented crimes. Certainly some of the Nazi criminals were punished for their dreadful atrocities, but unfortunately the names of the victims on the monuments are still crying and waiting for their long delayed justice.
Despite all the above, Greeks, loyal to their deeply rooted civilized values and love for peace, soon forgave the Germans, re-established friendships and harmonious relationship, etc., but that doesn’t mean that Greece ever waived the demands for war compensations and repayment of loans. Greeks must learn from cases like the Mau Mau to remind Germany and the United Nations International Courts of Justice that these cases are not to be treated lightly and be brushed aside. Germany never misses an opportunity to demand from erring nations compliance with the rule of law.
Instead of exerting efforts to frustrate the clamour for justice of a whole nation, they must now use the same moral values and compensate the Greeks. It is incomprehensible how members of International Courts of Justice have brushed aside the grave Greek cases by justifying the penning on their decisions simply as “Lack of Merit” or “Lack of Jurisdiction”! Only a corrupt or incompetent legal system will resort to utilizing legal technicalities and deny justice to such cases with massive and compelling evidence.
German, instead of listening to the legitimate grievances of Greece, adds insults to the feelings of the entire Greek population when informally branded them titles such as lazy, crooks, etc., which are totally untrue and baseless. Though ironically Germany in effect was rewarded lavishly for the crimes with the generous Marshall Plan. It is also an undeniable fact that displaced by the war, young hardworking Greeks ironically became part of the cheap labour force which helped to rebuild the German economy.
Oftentimes we watch and listen to UN officials, politicians and other legal personalities standing in front of a podium and trumpeting through a microphone about the observance of international legal obligations, the rule of law, honouring treaties, etc. but we have never seen them be enthusiastic in punishing wrongdoing nations and deliver justice to countries with cases like Greece.
Therefore, it is about time that Greece starts to demand worldwide publication of all court proceedings in order to find out what obscure legal methods were used by opponents to the legitimate claims of Greeks and start to correct the legal wrongs. I hope the above will help all those who are criticizing Greece to understand that the demands are not fresh but immorally and scandalously over delayed, unsettled cases.
* Ilias Sourdis is a freelance 60-year-old Greek expatriate and businessman. He has lived outside Greece since 1976 – with most of his experience in Asia, and short travels in other parts of the world.
>
>
Helena Kommene, Empress of Trapezous; The Last Antigone (part one)
This particular Sophoclean tragedy revolves around the great medieval city of Trapezous in the Pontus region of Asia Minor
If history is destined to repeat itself in an inexorable cycle until the end of time, then the little known fate of Helena, the last Empress of Trapezous, becomes ever the more so tragic. Her story, taking place during a regime change, is one of family devotion, fidelity to a moral cause and a heroic, if somewhat ignominious end, comes as a surprisingly direct parallel to that of the ancient myth of Antigone, as immortalised by Sophocles.
This particular Sophoclean tragedy revolves around the great medieval city of Trapezous in the Pontus region of Asia Minor. The sack of Constantinople by the Fourth Crusaders in 1204 had caused the dissolution of the great Byzantine Empire into the Despotate of Epirus, the Empire of Nicaea, while a few descendants of the Imperial Komnenos fled to Trapezous and set up an Empire there. Yet Trapezous was the capital of an Empire that existed more in a constitutional than a geographical sense.
Territorially it consisted of a long strip coast along the southern shore of the Black Sea, protected from central Anatolia by the barrier of the Pontic mountains. Its wealth and influence were far from commensurate with its size and population. By the year 1400, its rulers had called themselves Emperors for two hundred years. They were Greek by language, Byzantine by culture and tradition and Orthodox by faith.
The true Emperors in Constantinople may have not permitted them to refer to themselves as Emperors of the Romans, yet their ambition was limitless, styling themselves as Emperors of Anatolia and adopting the title Grand Komnenoi. This microcosm of a Byzantine Empire on the Black Sea was constantly threatened by its powerful and unpredictable neighbours, the Mongols and the Turks in the interior of Asia Minor.
The Grand Komnenoi survived and prospered partly by making timely submissions or payments of tribute to their enemies and partly by arranging well-planned marriage alliances with their leaders, whether Christian or Muslim. Many of the Emperors of Trapezous were blessed with a multitude of marriageable daughters and the beauty of the ladies of Trapezous was as legendary as the richness of their dowries.
Several of them were destined to keep the barbarian droves away by marrying local Turkic Emirs, especially the chieftains of the nomad Turcoman tribes of the Ak-koyunlu and Kara-koyunlu, the hordes of the white and black sheep. Some of the Emperors however, maintained the link with the real Byzantine world by marrying ladies of the imperial families of Palaiologos and Cantacuzenos. Alexios III Grand Komnenos, who died in 1390, married Theodora Cantacuzene. Another Theodora Cantacuzene married Alexios IV Grand Komnenos in 1395.
It was from this marriage that the last two Emperors of Trapezous were born. Theodora Cantacuzene presented her husband with three sons and three daughters, one of whom married the Emperor of Constantinople, John VIII. Her first son succeeded his father as Emperor of Trapezous as John IV in 1429. Her second son David became Emperor when his brother died in 1458. The Grand Komnenos David was the last of the line, reigning for only three years. The days of Trapezous were numbered.
Constantinople had fallen to the Turks five years before. In 1459 the Turkish Sultan Mehmet II put an end to what was left of Christian Serbia in 1460 he extinguished the last Byzantine light in Greece by capturing Mistra and the Despotate of Morea in the Peloponnese. The Emperor John IV had sensed his empire was next on the Sultan’s list for extinction. He planned a series of alliances with his neighbours to form a coalition of forces strong enough to defeat the Turks, such as Uzun Hasan, the Lord of the Ak-koyunlu in Diyarbakir.
His brother David dreamed of enlarging and strengthening the coalition by interesting the Western power in the fate of Trapezous such as Bishop of Rome Pius II and Duke Phillip of Burgundy. Like his father and grandfather before him David sought to enhance his prestige by marring into the Cantacuzenos family. He had been married before, to a daughter of the Prince of Gothia in the Crimea.
The date of his marriage to Helena Cantacuzene is not recorded. Judging from the number of children she is said to have born him it must have occurred at about 1440. Highlighting the extreme permeation of Byzantium in the West the marriage proposal came from Serbia, where Helena’s brother George Palaiologos Cantacuzenos had settled. George Brankovic, the Despot of Serbia, had first been married to Emperor David’s sister.
.
>
Δείτε τις 155 φωτογραφίες απ’ όλη την Ελλάδα, που μπορέσαμε να συλλέξουμε και να σας παρουσιάσουμε
.
.
Οι πρώτοι Έλληνες μετανάστες (1500 – 1872)
Ποιοι ήταν αλήθεια, οι πρώτοι Ελληνες μετανάστες στην Αμερική (ΗΠΑ),στον Καναδά, στην Αυστραλία και σε τόσες άλλες χώρες που σήμερα υπάρχουν Έλληνες; Και δε μιλάμε για ταξιδιώτες –επισκέπτες, που πήγαν εκεί και ξαναγύρισαν. Γιατί περί αυτών πολλά λέγοντα από τα πανάρχαια χρόνια. Εννοούμε τους εποίκους που πήγαν εκεί για να προκόψουν. Τόσο στη Φλόριδα των ΗΠΑ, όσο και στην Καμπέρα, έγιναν ενέργειες για να τιμηθούν οι πρώτοι Ελληνες μετανάστες που είναι γνωστοί. Αυτές οι ενέργειες μας κέντρισαν να αναζητήσουμε ποιοι και πότε πήγαν πρώτοι σε κάθε χώρα.
ΧΙΩΤΕΣ: Οι πρώτοι Έλληνες της Λατινικής Αμερικής (1484)
Οι ελληνικές παροικίες της Λατινικής Αμερικής ιδρύθηκαν κυρίως από Χιώτες ναυτικούς, σύμφωνα με έρευνα του καθηγητή Αναστασίου Τάμη, επικεφαλής του Εθνικού Κέντρου Ελληνικών Μελετών και Ερευνών (ΕΚΕΜΕ) του πανεπιστημίου Λατρόμπ της Μελβούρνης. Η παρουσία των Χιωτών στην Αμερική ξεκίνησε με την ανακάλυψή της από τον Χριστόφορο Κολόμβο ο οποίος το 1484 πήγε στη Χίο όπου πήρε οκτώ έμπειρους ναυτικούς για να τον βοηθήσουν στο ταξίδι του για την ανακάλυψη της Αμερικής. “Από το 1670”, λέει ο δρ. Τάμης, “βρίσκουμε Χιώτες στη Βραζιλία και την Αργεντινή. Στις χώρες αυτές καθώς και στην Βενεζουέλα και την Ουρουγουάη οι Χιώτες πρωτοστάτησαν στην ίδρυση των Ελληνικών Κοινοτήτων που υπάρχουν έως και τις μέρες μας”.
ΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ ΤΗΣ ΤΥΝΗΣΙΑΣ (1500)
Στην Τυνησία ζουν σήμερα περίπου 100 Ελληνες. Παλιότερα ζούσαν σημαντικά περισσότεροι. Οι μετοικίσεις – μεταναστεύσεις Ελλήνων στην Τυνησία έγιναν γύρω στο 1500, μετά την επικράτηση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Το 1645 ο Πατριάρχης Αλεξανδρείας είχε αναγνωρίσει την ύπαρξη σημαντικής Ελληνικής κοινότητας. Οπως αναφέρει ακόμη και σήμερα επιγραφή, γραμμένη στα Ελληνικά ο ναός του Αγίου Γεωργίου ,στην οδό Ρώμης αρ. 5, της Τύνιδας χτίστηκε από τους Ελληνες το 1845.
ΘΕΟΔΩΡΟΣ ΓΚΡΙΕΓΚΟΣ – Φλόριδα (1540)
Ο Σεραφείμ Κανούτας που ασχολήθηκε με την ιστορία της Αμερικής, στο βιβλίο του «Χριστόφορος Κολόμβος, ένας Ελλην ευγενής», αναφέρει ότι ο Κολόμβος που ανακάλυψε το Νέο Κόσμο, ήταν βυζαντινής καταγωγής. Ανήκε στην οικογένεια των Δισυπάτων, κι ότι από τη μητέρα του είχε συγγένεια με τους Παλαιολόγους. Γι αυτό και στο δεύτερο ταξίδιτου είχε μαζί του έναν ναύτη τον Ιωάννη Γκριέγκο. Αναμφισβήτητος όμως, θεωρείται ο Θεόδωρος ή Δωρόθεος, ο οποίος πήρε μέρος σε μία εξερευνητική αποστολή των Ισπανών υπό την αρχηγία του Ντον Παμφίλο ντι Ναρβαέθ. Οπως μας πληροφορεί ο συνάδελφος κ. Δημ. Παπαγιαννάκης, του Ελληνικού Πρακτορείου Ειδήσεων της Φλόριδας: “Τα ημερολόγια δυο ισπανικών αποστολών, του Ναρβάεθ το 1527 και του Ντε Σότο το 1540 αποκαλύπτουν το όνομα του πρώτου Έλληνα που συμμετείχε στην κατάκτηση της αμερικανικής ηπείρου, έσωσε την αποστολή στην οποία συμμετείχε από βέβαιο θάνατο και στο τέλος σκοτώθηκε από Ινδιάνους. Στις 17 Ιουνίου 1527 απέπλευσε από το λιμάνι του Σαν Λουκάρ ντε Μπαρεμέδα της Ισπανίας στόλος 5 πλοίων με κυβερνήτη τον Αδελάντο Ντον Παμφίλιο ντε Ναρβέθ και 600 άντρες με προορισμό την Αμερική. Ανάμεσά τους βρισκόταν ο δον Θεόδωρος, Έλληνας με καταγωγή μάλλον από νησί του Αιγαίου, άριστος γνώστης της ναυπηγικής, ο οποίος συμμετείχε στο ένοπλο τμήμα του στόλου. Σκοπός της αποστολής, που χρηματοδοτήθηκε αποκλειστικά από το βασιλιά της Ισπανίας Φίλιππο B΄, ήταν η κατάκτηση και η εγκατάσταση διοίκησης στις επαρχίες που βρισκόταν μεταξύ του ποταμού Ρίο Γκράντε, στη δυτική πλευρά του Κόλπου του Μεξικού και του ακρωτηρίου της Φλώριδας. Το Σεπτέμβριο του 1527, ύστερα από ένα σχετικά καλό ταξίδι, η αποστολή έφτασε στον Aγιο Δομίνικο και σύμφωνα με τον χρονικογράφο και ταμία της αποστολής Αλβάρ Νούνεθ Καμπέθα ντε Βάκα, αγοράστηκε ένα ακόμη πλοίο, άλογα, και αντικαταστάθηκαν όσοι άντρες είχαν αρρωστήσει ή πεθάνει στη διάρκεια του ταξιδιού. Στη διάρκεια της 45ήμερης παραμονής της αποστολής στον Aγιο Δομίνικο οι απώλειες των Ισπανών μεγάλωσαν, καθώς όπως σημειώνει ο Βάκα, περισσότεροι από 145 άντρες μας ξεμυαλίστηκαν από τις ντόπιες γυναίκες, χωρίς όλοι τους να επιστρέψουν στα πλοία”. Επόμενος σταθμός των Ισπανών ήταν το Σαντιάγκο της Κούβας, όπου η αποστολή χωρίστηκε σε δύο μέρη. H πρώτη, με δυο καράβια και τον Θεόδωρο μέλος του πληρώματος, απέπλευσε με προορισμό το Τρινιντάντ για να φορτώσει προμήθειες. H δεύτερη, με επικεφαλής τον κυβερνήτη Ναρβέθ, παρέμεινε στο Σαντιάγκο. Στο Τρινιντάντ όμως τυφώνας χτύπησε τα δύο πλοία με αποτέλεσμα να βυθιστούν σχεδόν αύτανδρα παρασύροντας στο βυθό 60 άντρες. H τύχη χαμογέλασε στον Θεόδωρο και σε άλλους 30 ναυτικούς, που είχαν βγει στη στεριά προκειμένου να μεταφέρουν τα εφόδια στα πλοία και έτσι γλίτωσε το θάνατο. Στις 5 Νοεμβρίου του 1527 ο ισπανικός στόλος απέπλευσε από την Κούβα έχοντας πλέον στη δύναμή του 4 πλοία, 400 άντρες και 80 άλογα. Στις 14 Απριλίου του 1528 οι Ισπανοί κατακτητές αποβιβάστηκαν στις ακτές της δυτικής Φλώριδας, κοντά στη σημερινή πόλη Τάμπα, αφού προηγουμένως κινδύνευσαν να χάσουν όλα τους τα πλοία πάνω στα κοφτερά βράχια των υφάλων που περικλείουν το αμερικανικό λιμάνι. «Μόνο ο Θεός ξέρει πώς γλιτώσαμε αφού για ημέρες δεν φυσούσε καθόλου αέρας και τα πλοία είχαν ακινητοποιηθεί στο πιο επικίνδυνο σημείο, εκεί που τα ναυάγια ήταν περισσότερα από τα ψάρια. Επί 15 ημέρες ακούγαμε τους υφάλους να γδέρνουν τις καρίνες των πλοίων μας και όλοι μαζί προσευχόμασταν για τη ζωή μας», γράφει στο ημερολόγιό του ο Βάκα. Ακολούθησαν μερικές ημέρες όπου οι Κονκισταδόρες ετοίμασαν πρόχειρα καταλύματα και εγκατέστησαν ένα υποτυπώδες διοικητήριο. «Από τις πρώτες ημέρες μας επισκέφτηκαν Ινδιάνοι που μας έδειξαν μικρά κομμάτια χρυσού. Όταν τους ρωτήσαμε πού τα βρήκαν, μας είπαν από τα βουνά που μένουν οι Απαλάτσι (φυλή Ινδιάνων) και ότι θα μπορούσαν να μας οδηγήσουν εκεί», σημειώνει ο Βάκα στο ημερολόγιό του. Στην πορεία τους προς τα βουνά των Απαλάτσι οι Ισπανοί αιχμαλώτιζαν τα γυναικόπαιδα των Ινδιάνων που συναντούσαν, σκότωναν τους άντρες και τους αρχηγούς τους προκειμένου να αναγκάσουν τους Ινδιάνους να τους μεταφέρουν το συντομότερο δυνατό στην πηγή του χρυσού. Ωστόσο η τακτική αυτή ελάχιστα τους βοήθησε καθώς σύντομα βρέθηκαν αποκλεισμένοι στην ηπειρωτική χώρα, δίχως εφόδια, με ασθένειες να έχουν αποδεκατίσει το 1/3 των ανδρών και τους Ινδιάνους να τους επιτίθενται σε καθημερινή βάση. «Πιστεύαμε ότι η αποστολή και η ζωή μας θα τελείωνε σε εκείνα τα βουνά. Είχαμε φάει σχεδόν όλα μας τα άλογα και τρεφόμασταν πλέον με σπόρους καλαμποκιού. Ευτυχώς όμως τότε βρέθηκε ένας άνθρωπος, στην κυριολεξία σταλμένος από τον Θεό», εξομολογείται ο Βάκα. Ο άνθρωπος που έσωσε την ισπανική αποστολή που βρέθηκε αποκλεισμένη και αποδεκατισμένη στα βουνά των Απαλάτσι ήταν ο δον Θεόδωρος που ανέλαβε να ναυπηγήσει βάρκες ώστε οι κονκισταδόρες να διαφύγουν μέσω παραπόταμων του Μισισιπή. Από τις 4 Αυγούστου μέχρι τις 20 Σεπτεμβρίου κατασκεύασε πέντε πλοιάρια μήκους 10 μέτρων από ξύλο και δέρματα ζώων. Αντί για καρφιά χρησιμοποίησε σφήνες από πευκόξυλο και κατράμωσε τις βάρκες με το ρετσίνι των πεύκων. Ακολούθησε άλλος ένας μήνας περιπλάνησης των Ισπανών, που κατάφεραν να βγουν στην ανοικτή θάλασσα, αδυνατούσαν ωστόσο να εντοπίσουν την αρχική τους βάση όπου είχαν αφήσει τα πλοία τους. Στη διάρκεια της περιπλάνησής τους περισσότεροι από 100 άντρες πέθαναν από την πείνα και τις μάχες με τους Ινδιάνους, ενώ η δίψα απειλούσε να εξαφανίσει όσους είχαν καταφέρει να επιζήσουν. Στις 28 Οκτωβρίου του 1528 η εναπομείνασα αποστολή έφτασε σε έναν όρμο, κοντά στη σημερινή πόλη Πενσακόλλα της Φλώριδας. Εκεί Ινδιάνοι προσφέρθηκαν να τους προμηθεύσουν με νερό και ο Θεόδωρος επέμενε να τους ακολουθήσει, ώστε να βεβαιωθεί ότι οι Ινδιάνοι δεν θα τους ξεγελούσαν και απλά θα τους άρπαζαν τα δοχεία τους. Παρ’ όλες τις εκκλήσεις του Ναρβάεθ και των υπολοίπων μελών του πληρώματος ο Θεόδωρος αποβιβάστηκε μαζί με τον υπηρέτη του. Το απόγευμα της ίδιας ημέρας όταν οι Ινδιάνοι επέστρεψαν ο Έλληνας δεν βρισκόταν μαζί τους, ενώ στις επίμονες ερωτήσεις των Ισπανών για το τι συνέβη στον Θεόδωρο αρνήθηκαν να απαντήσουν και τράπηκαν σε φυγή. Οι σύντροφοι του Θεόδωρου προσπάθησαν τις δύο επόμενες ημέρες να εντοπίσουν ίχνη του χωρίς όμως επιτυχία. Ορισμένοι τον κατηγόρησαν ότι έφυγε από κοντά τους διότι ήθελε να έχει περισσότερες πιθανότητες να επιβιώσει, ενώ άλλοι υποστήριξαν ότι σκόπευε να εξαγοράσει τους Ινδιάνους και να ανακαλύψει πρώτος το χρυσάφι. H αποστολή του Ναρβάεθ τελικά δεν στάθηκε τόσο άτυχη στη συνέχεια, αφού κατάφεραν το 1535 να φτάσουν στην Καλιφόρνια και τελικά επέστρεψαν στην Ισπανία το 1537, δέκα χρόνια αφότου είχαν φύγει από την πατρίδα τους. Η επόμενη αναφορά για το Θόδωρο, βρίσκεται στο χρονικό του Κονθάλο Βαλντέζ, γραμματέα του Ισπανού κατακτητή Ντε Σότο. Όταν, λοιπόν, το 1540 ο Ντε Σότο έφτασε στο σημείο που είχε εξαφανιστεί ο Θεόδωρος το 1528 έμαθε ότι δυο χριστιανοί που βρισκόταν στην αποστολή του Ναρβάεθ έμειναν με τους Ινδιάνους, οι οποίοι άγνωστο για πιο λόγο τους σκότωσαν. Οι Ινδιάνοι που αφηγήθηκαν το τέλος του Θεόδωρου δεν γνώριζαν το πότε ακριβώς δολοφονήθηκε ο Έλληνας ναυτικός, ούτε πού βρισκόταν θαμμένος. Παρέδωσαν ωστόσο στον Ντε Σότο το εγχειρίδιο που χρησιμοποιούσε ο Έλληνας ναυτικός.
Το άγαλμα του «Γκριέγκο» στη Φλόριδα
Το άγαλμα του πρώτου Έλληνα μετανάστη στην Αμερική στήθηκε στην Τάμπα της Φλόριδα με πρωτοβουλία της Πανελλήνιας Ομοσπονδίας Φλόριδας. Τα αποκαλυπτήρια έγιναν με επίσημη τελετή στις 8 Ιανουαρίου 2005. “Η ιστορία των Ελλήνων στην Αμερική, αρχίζει εδώ” γράφει η επιγραφή κάτω από το άγαλμα του Θεόδωρου. Το πρώτο πρόπλασμα του Θεόδωρου ετοιμάστηκε στην Ελλάδα. Είναι ντυμένος με ενδυμασία της εποχής εκείνης. Το άγαλμα είναι από μπρούτζο, ώστε να μην έχει αλλοιώσεις, επειδή στήθηκε κοντά στη θάλασσα. Εχει ύψος περίπου οκτώ πόδια και είναι τοποθετημένο επάνω σε βάση από γρανίτη εξωτερικά ύψους πέντε ποδιών. Φυσικά υπάρχει το όνομα “Θεόδωρος” και δίπλα η λέξη Griego, γιατί οι Ισπανοί θαλασσοπόροι και οι μετέπειτα μελετητές, έτσι τον ονόμαζαν. Αξίζει να σημειωθεί ότι κάθε χρόνο στην επέτειο της 14ης Απριλίου 1528 θα οργανώνονται από την ομοσπονδία της Φλόριδας εορταστικές εκδηλώσεις αφιερωμένες στον ελληνικό πολιτισμό.
Ο ΜΑΡΤΙΝΟΣ ΚΑΙ Ο ΙΩΑΝΝΗΣ ΤΗΣ ΧΙΛΗΣ (1540)
Αν και ο Λόνκος (αρχηγός) Κιλαπάν υποστηρίζει ότι οι Αραουκανοί, Ινδιάνοι της Χιλής, είναι απόγονοι των Λακεδαιμονίων, τα πρώτα ιστορικά στοιχεία σχετικά με την άφιξη Ελλήνων, στη φιλόξενη αυτή χώρα έχουν ως εξής: Το 1540 έφτασε στη χώρα ο πλοίαρχος Πέδρο ντε Βαλντίβια, με 150 άνδρες και μία γυναίκα, οι πρώτοι κατακτητές και εποικιστές της Χιλής. Από αυτούς τρεις δεν ήταν Ισπανοί. Ηταν ένας Πορτογάλος, ένας Γερμανός και ένας Ελληνας: Ο Πέτρος Μαρτίνος, από το Χάνδακα της Κρήτης, που γεννήθηκε μεταξύ του 1511 και του 1516. Εγκαταστάθηκε στη Χιλή και έζησε μέχρι ηλικίας 90 χρόνων. Ο Πέδρο ντε Βαλντίβια του έδωσε γη και Ινδιάνους βοηθούς, και τον ονόμασε «έμπιστο» στις πόλεις Λα Ιμπέριαλ, Κονσέπσιον και Χιλλάν. Παντρεύτηκε Ισπανίδα που του έδωσε 4 γιους: τους Μιχάλη, Αλόνσο, Μαρτίνο και Αλέξανδρο, και οι τέσσερις με απογόνους. Δύο από αυτούς πήραν το αξίωμα του «έμπιστου» και οι άλλοι δύο έγιναν αξιωματικοί του ισπανικού στρατού. Μέχρι το 1565 έφτασαν στη Χιλή άλλοι 20 Ελληνες, ναυτικοί, στρατιωτικοί και τεχνίτες. Το 1578 ο σερ Φράνσις Ντρέηκ βρήκε στο Βαλπαράϊζο της Χιλής έναν Ελληνα πιλότο, τον Ιωάννη ο οποίος τον οδήγησε μέχρι το λιμάνι της Λίμας του Περού. Στον πόλεμο του Ειρηνικού κατά της συμμαχίας Περού-Βολιβίας, τον πιο σημαντικό πόλεμο στην ιστορία της Χιλής, πέντε Ελληνες πήραν μέρος στη Ναυμαχία της Ικίκε στις 21 Μαϊου 1879: Ο Κωνσταντίνος Μικάλβης, υποναύκληρος, ο Θωμάς Βλαχόπουλος, ναύτης Α, ο Δημήτριος Γεωργίου, ναύτηςΑ, ο Πέτρος Σταματόπουλος, θερμαστής Α, και Στέφανος Δεσπότης, ναύτης Β. Τα ονόματά τους φαίνονται ανάγλυφα στο Ναυτικό Μουσείο του Βαλπαράϊζο. Το μεγαλύτερο μέρος των Ελλήνων μεταναστών στη Χιλή έφτασε μεταξύ του 1890 και του 1930.
ΘΩΜΑΣ ΓΚΡΗΣΙΑΝ – Βοστόνη (1660)
Δεν υπάρχουν αρκετά στοιχεία για την δραστηριότητα του Θωμά Γκρήσιαν παρά τα εξής:
Το 1660 εγκαταστάθηκε στη Βοστόνη ένα πλοίαρχος ο Θωμάς Γκρήσιαν, ο οποίος και αναφέρεται στον πρώτο επίσημο κατάλογο των κατοίκων της πόλεως. Εκτός από αυτόν και πολλοί άλλοι Ελληνες ναυτικοί ή έμποροι είχαν ταξιδέψει στην Αμερική τον 16ο , 17ο και 18ο αιώνα, όπως αποδεικνύεται από διάφορα κείμενα.
Ο ΔΑΙΜΟΝΙΟΣ ΚΕΦΑΛΛΟΝΙΤΗΣ – Βανκούβερ (1705)
Περισσότερο γνωστό είναι το όνομα του Κεφαλλονίτη θαλασσοπόρου και εξερευνητή Απόστολου Βαλεριάνου ή Φωκά. Ο δαιμόνιος αυτός άνδρας είχε οργανώσει πολλές εξερευνήσεις και το 1705, είχε κατορθώσει να ανακαλύψει το στενό το οποίο χωρίζει το Βανκούβερ από τη σημερινή πολιτεία της Ουάσιγκτον, και συνδέει τον Ειρηνικό Ωκεανό με τον κόλπο της Γεωργίας. Το στενό αυτό είναι γνωστό με το όνομα « Χουάν ντε Φούκα», όνομα το οποίο δόθηκε το 1725 από τη Ρωσική Αυτοκρατορική Ακαδημία Επιστημών.
Η ΑΠΟΙΚΙΑ ΤΗΣ ΝΕΑΣ ΣΜΥΡΝΗΣ – Φλόριδα (1767)
Η πρώτη ομαδική αποδημία Ελλήνων στη Νέα Ηπειρο έγινε το 1767, όταν ιδρύθηκε η αποικία της Νέας Σμύρνης στη Φλόριδα, από τον Σκώτο γιατρό Τώρνμπουλ, ο οποίος είχε νυμφευθεί Ελληνίδα από τη Σμύρνη. Σ αυτό τον εποικισμό είχαν πάρει μέρος και περίπου διακόσιοι Μανιάτες, οι οποίοι όμως απογοητεύθηκαν από τη συμπεριφορά των επιστατών του γιατρού. Η αποικία της Νέας Σμύρνης διαλύθηκε το 1777.Από κει και μετά και μέχρι το 1900 οι Ελληνες πήγαιναν στην Αμερική μόνο σποραδικά κυρίως άνδρες, για οικονομικούς λόγους ή για να αποφύγουν τη στράτευση. Από το 1900 και μετά άρχισε η ομαδική μετανάστευση. Οι αμερικανικές μεταναστευτικές αρχές διαθέτουν σχετικά στοιχεία από το 1881 και μετά. Τότε μετανάστευσαν 19 άτομα. Το 1882 – 126 άτομα, το 1894 – 1358 άτομα, το 1905 – 10.515 άτομα κ.λ.π. (φωτο: Βασίλειος Αναστασίου Κουτουζής (1870-1918), Ελληνας μετανάστης του 1900)
ΟΙ ΠΡΩΤΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ ΤΟΥ ΚΟΓΚΟ (1832)
Ο γιατρός και εξερευνητής Παναγής Ποταγός (1832-1903), από τη Βυτίνα Αρκαδίας, ήταν από τους πρώτους Ελληνες που έφτασαν στο Κογκό. Στο Κογκό κατέληξε, αφού πρώτα περιηγήθηκε ολόκληρη την Ασία, το 1871, και προχώρησε πέρα από τα σημεία που είχε εξερευνήσει ο γνωστός την εποχή εκείνη εξερευνητής Σβάϊνφουρτ. Ο Παναγής Ποταγός συνέβαλε πολύ στην ανάπτυξη των τότε πρωτόγονων φυλών της Κεντρικής Αφρικής. Μετά 15 χρόνια επέστρεψε στην Αθήνα και με δαπάνες του Εθνικού Πανεπιστημίου εξέδωσε το έργο «Περίληψις περιηγήσεων Ποταγού» που μεταφράστηκε στα Γαλλικά. Όταν ο βασιλιάς του Βελγίου Λεοπόλδος Β’ του ζήτησε να υπογράψει στο στη χρυσή βίβλο των περιηγητών εκείνος έγραψε μόνο δυο λέξεις: « Είς Έλλην». Για να τον τιμήσει η Βελγική Κυβέρνηση έδωσε το όνομά του «λεωφόρος Ποταγού» σε κεντρική αρτηρία πόλης Πάουλις – Ισίρο του Βελγικού Κογκό.
ΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ ΤΟΥ ΣΟΛΤ ΛΕΪΚ ΣΙΤΥ – ΗΠΑ (1860)
Μεταξύ του 1860 και 1930 εκατοντάδες μεταλλεία για χρυσάφι, ασήμι, χαλκό λειτουργούσαν στα κοντινά φαράγγια του Σόλτ Λέϊκ Σιτυ των ΗΠΑ. Ηταν την περίοδο εκείνη που η πόλη άρχισε σιγά -σιγά να διαμορφώνεται. Μεταξύ 1900 και 1930 ο πληθυσμός της πόλης τριπλασιάστηκε. Στις αρχές του 1900 χτίζεται και η πρώτη Ελληνική εκκλησία της Αγίας Τριάδας, σήμερα Καθεδρικός ναός που απαρτίζεται από 1000 και πλέον μέλη. Ο ελληνισμός της περιοχής γενικότερα ξεπερνά τις 7 χιλιάδες.
ΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ ΤΗΣ ΒΕΝΕΖΟΥΕΛΑΣ (1890)
Οι πρώτοι έλληνες έφτασαν στην Βενεζουέλα το 1890 ως εργάτες γαλλικής εταιρίας για την δημιουργία σιδηροδρομικής γραμμής στα σύνορα Βενεζουέλας Βραζιλίας. Το μεγάλο όμως μεταναστευτικό κύμα άρχισε με την λήξη του Δευτέρου Παγκοσμίου πολέμου.
ΓΚΙΚΑΣ ΒΟΥΛΓΑΡΗΣ – Ο πρώτος μετανάστης στην Αυστραλία (1829)
Η Ελληνική Κοινότητα της Καμπέρας, με πρωτοβουλία του προέδρου της, κ. Κώστα Τσουλιά, οργάνωσε σεμνή τελετή στο νεκροταφείο του Νιμιτάμπελ, προκειμένου να τιμήσει τη μνήμη του πρώτου Έλληνα που έφθασε στην Αυστραλία. Πρόκειται για το Γκίκα Βούλγαρη, ο οποίος έφθασε στην Αυστραλία το 1829 και πέθανε το 1874, σε ηλικία 67 ετών. Ο κ. Τσουλιάς, που είχε την έμπνευση της οργάνωσης της ειδικής τελετής σε μνήμη του Βούλγαρη, ήρθε σε άμεση επαφή με απογόνους του πρωτοπόρου που διαμένουν σχεδόν σε όλες τις ανατολικές πολιτείες της Αυστραλίας, ώστε να ψαλεί τρισάγιο και να γίνουν ομιλίες, με θέμα το ρόλο των πρωτοπόρων Ελλήνων που έφθασαν στην πέμπτη ήπειρο. Ο Γκίκας, που ήταν γνωστός στους Αυστραλούς της εποχής του ως Τζίγκερ, είχε καταδικασθεί για πειρατεία στα ανοικτά της Κρήτης και καταδικάσθηκε αρχικά (μαζί με άλλους έξι πατριώτες) σε θάνατο από τους Βρετανούς και στη συνέχεια σε φυλάκιση και εξορία στην Αυστραλία. Η Ελληνική Κοινότητα της Καμπέρας, με έξοδά της αποκατέστησε τον τάφο του Βούλγαρη, προσθέτοντας νέα μαρμάρινη ταφόπετρα, με τη φράση στην αγγλική «Σε παντοτινή μνήμη του πρωτοπόρου έποικου Γκίκα Βούλγαρη›. Επίσης δίπλα στον τάφο προστέθηκε επεξηγηματική επιγραφή που δίνει την ιστορία του πρωτοπόρου αυτού Έλληνα. Στην τελετή παρευρέθηκε ο δήμαρχος της περιοχής της Κούμα – Μονάρο, κ. Τόνυ Καλτούμ, ο ομοσπονδιακός βουλευτής της περιοχής Γκάρυ Ναίηρ, ο πρόξενος της Ελλάδας, κ. Θεόδωρος Μιχαλόπουλος και ο πρόεδρος της Ελληνικής Κοινότητας κ. Κώστας Τσουλιάς. Ο κ. Τσουλιάς, στη σύντομη ομιλία του απέδωσε τιμές στη μνήμη του Βούλγαρη και χαρακτηριστικά τόνισε ότι «τιμούμε ιδιαίτερα την απόφασή του να μείνει τελικά στην Αυστραλία›. Πάνω από 40 απόγονοι του Βούλγαρη που ζουν σε διάφορα μέρη της Αυστραλίας, συμπεριλαμβανομένων και τριών γυναικών από την Κούμα, ήσαν παρόντες στην τελετή. Ο εφημέριος των Ορθοδόξων της Καμπέρας, αιδ. Γεώργιος Κάρπης, έψαλε τρισάγιο στον τάφο, ενώ ψαλμούς ανέγνωσαν και οι Αγγλικανοί. Ο κ. Τσουλιάς ανέφερε ότι επιτέλους η ταφή του Βούλγαρη γίνεται σύμφωνα με την παράδοση της ορθόδοξης εκκλησίας, αφού την εποχή που πέθανε ο Βούλγαρης δεν υπήρχαν ορθόδοξοι ιερείς. Ο πρόξενος της Ελλάδας, κ. Μιχαλόπουλος, στην ομιλία του εξέφρασε τη βαθιά του συγκίνηση και τόνισε ότι ο Γκίκας Βούλγαρης δεν αποτελεί μόνο ιστορικό σύμβολο, αλλά και σύμβολο μιας εποχής, διότι στη συνέχεια εκατοντάδες χιλιάδες Έλληνες εποίκησαν την Αυστραλία. «Ο Βούλγαρης θα μείνει για πάντα γέφυρα μεταξύ της Ελλάδας και της Αυστραλίας›, είπε ο Έλληνας διπλωμάτης. Στην τελετή μίλησαν ακόμη ο ιστορικός Χ. Γκίλγκριστ και η απόγονος του Βούλγαρη, η Τζόαν Μπράουν. Σύμφωνα με επισταμένη έρευνα ο πρώτος Αρκάς που φέρεται να έφτασε στην Αυστραλία, είναι ο Κωνσταντίνος Γεωργίου Βαφιόπουλος. Κι αυτό έγινε το 1860.
ΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ ΤΟΥ ΚΟΥΙΝΣΛΑΝΤ – Αυστραλία (1859)
Η ιστορία των Ελλήνων της Κουισλάνδης αρχίζει το 1859 και έως το 1945 την καταγράφει ο Ντένις Άρθουρ Κόνομος, ο Κυθήρειος στην καταγωγή συγγραφέας, στο βιβλίο του με τίτλο “Οι Έλληνες του Κουίνσλαντ” (The Greeks in Queensland). Δημοσιεύονται 140 σπάνιες φωτογραφίες στην οποία καταγράφεται το ιστορικό των μεταναστών Ελλήνων από τα Κύθηρα, τη Μικρά Ασία, την Ιθάκη, το Καστελόριζο, την Κύπρο, την Κρήτη, τη Ρόδο, τη Σάμο, την Πελοπόννησο, την Αθήνα, την Ήπειρο και όσους άλλους είχαν μεταναστεύσει από κάθε γωνιά της πατρίδας στην Πολιτεία της Κουηνσλάνδης, τα πρώτα χρόνια. Το βιβλίο καλύπτει πολλούς άλλους τομείς, όπως τους πρώτους Έλληνες που ξεκίνησαν τον τομέα των επιχειρήσεων “καφέ” στο Σίδνεϊ τα δύσκολα χρόνια στα τέλη του 1880 και πώς αυτά τα καταστήματα άνοιγαν κατόπιν το ένα μετά το άλλο, όχι μόνο στο Σίδνεϊ, αλλά σε ολόκληρη τη Ν.Ν.Ο., με γρήγορους ρυθμούς, όπως και στην επαρχία της Κουηνσλάνδης. Εκατοντάδες Έλληνες δούλεψαν εργάτες στην Κουηνσλάνδη στους τομείς των επιχειρήσεων ζάχαρης, του βαμβακιού και τις ιστορίες τους διηγήθηκαν στην πρώτη ιστορική συνάντηση στο Γουέρρις Κρηκ, κοντά στην πόλη Τάμγουωρθ, το 1934, όταν γεννήθηκε η Οργάνωση ΑΧΕΠΑ. Επίσης υπάρχει λεπτομερής αναφορά Ελλήνων της Κουηνσλάνδης που έδωσαν το παρόν και πολέμησαν για τη δεύτερη πατρίδα τους στον Β’ Παγκόσμιο πόλεμο, όπως και προσωπικές μαρτυρίες από τη φοβερή καταστροφή της Μικρά Ασίας που τους ανάγκασε να ξεριζωθούν από τις εστίες τους. Δεν λείπουν φυσικά και οι πρώτες Ελληνο-Αυστραλιανές εφημερίδες, τα σπάνια ντοκουμέντα για τις πρώτες Ελληνικές Κοινότητες, με πολύ σπάνιες έρευνες. Το πιο σπουδαίο μέρος του βιβλίου είναι οι 250 προσωπικές συνεντεύξεις του συγγραφέα με τους πρωτοπόρους μετανάστες, που έφθασαν στην Κουηνσλάνδη, πριν το 1946. Πολλοί από αυτούς τους ανθρώπους δεν ζουν σήμερα και οι αναμνήσεις τους από τη ζωή στην Πολιτεία της Κουηνσλάνδης την εποχή εκείνη δεν έχουν παρουσιαστεί ποτέ κατά παρελθόν.
ΟΙ ΠΡΩΤΟΙ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΣ ΣΤΗΝ ΑΙΘΙΟΠΙΑ (1872)
Επί αυτοκράτορος Αιθιοπίας Ιωάννη του Δ (1872-1889), ο πρόξενος της Ελλάδας στο Σουέζ, Α Μητσάκης ήταν ο πρώτος επίσημος Ελληνας που πήγε στην Αιθιοπία, ως απεσταλμένος της Αγγλίας, προκειμένου να ρυθμίσει ένα σοβαρό ζήτημα που είχε προκύψει ανάμεσα στις δύο χώρες. Αργότερα, ο βασιλιάς της Ελλάδας Γεώργιος ο Α, έστειλε αντιπρόσωπό του τον ιατρό Παρίση, ο οποίος πήρε τον τίτλο του « Ρας», κι έπαιξε σημαντικό ρόλο στην αναζωογόνηση του πατροπαράδοτου αιθιοπικού φιλελληνισμού. Από τους Ελληνες της Αιθιοπίας πρέπει να αναφερθούν, ο Γ. Ζερβός, ιδιαίτερος γιατρός του αυτοκράτορα, ο Α.Ε Καββαδίας, εκδότης της πρώτης Αιθιοπικής εφημερίδας « Αϊρόμπ = Γνώση». Τα νέα ανάκτορα της Αιθιοπίας έχτισε ο πατέρας του αείμνηστου βουλευτή και Δημάρχου Υμηττού Ανδρέα Λεντάκη, ο οποίος ήταν πολιτικός μηχανικός και η οικογένεια τους τότε, ζούσε στην Αιθιοπία. Τόσο πολύ είχε ευχαριστηθεί ο αυτοκράτορας από τη δουλειά του πατρός Λεντάκη που του έκανε δώρο μια μεγάλη έκταση γης. Στον καλλιτεχνικό τομέα διακρίθηκαν ο Προκοπίου και ο Γερμενής. Ο πρώτος σαν ιδιαίτερος ζωγράφος της αυτοκρατορικής οικογένειας και ο δεύτερος σαν δημιουργός πολλών τοιχογραφιών.
.>
>
Οι Ελληνικές σημαίες και η ιστορία τους
Ελληνικές σημαίες και σύμβολα στο πέρασμα της ιστορίας και των αγώνων .
Μία μικρή ιστορία πίσω από κάθε σημαία … συνθέτουν όλες μία μεγάλη ιστορία … την Ελληνική!Στην παραπάνω φωτογραφία βλέπετε την σημαία πλοίου των Ψαρών το 1821, με σταυρό, άγκυρα και λόγχη,σύμβολα της Φιλικής Εταιρείας και την επιγραφή ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ Η ΘΑΝΑΤΟΣ – ΨΑΡΑ. Η σημαία αυτή ήταν υψωμένη στο θωρηκτά « Ψαρά» κατά τις ναυμαχίες της Έλλης 3 Δεκ. 1912, και της Λήμνου, 5 Ιαν. 1913.
 |
 |
 |
 |
| Των Επτανήσων κατά την περίοδο της βρετανικής κυριαρχίας [1815-1864]. Η βρετανική σημαία προστέθηκε το 1817. Το φτερωτό λιοντάρι του Αγίου Μάρκου κρατούσε το Ευαγγέλιο από το οποίο ξεπετάγονταν επτά κοντάρια. | Σημαία της Κρήτης. Πριν από το 1453 και σε όλη τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας χρησιμοποιούσαν κόκκινη σημαία με την εικόνα του προστάτη του νησιού, Απόστολου Τίτου. | Η αρχική πολεμική σημαία της Πολεμικής Αεροπορίας, που βρισκόταν σε χρήση από το 1931, όταν ιδρύθηκε το Οπλο της Αεροπορίας, μέχρι και το 1980. Τότε αντικαταστάθηκε το κυκλικό εθνόσημο με τον Αρχάγγελο Μιχαήλ επί νεφών | Των Φρουρίων και των Ταγμάτων Πεζικού, σύμφωνα με το διάταγμα 540 της 15ης Μαρτίου 1822. Μέχρι το 1978 ήταν και η επίσημη σημαία της Ελλάδας |
|---|
 |
 |
 |
 |
| Ο θυρεός του Γενικού Επιτελείου Στρατού με το δικέφαλο αετό και την επιγραφή «ΕΛΕΥΘΕΡΟΝ ΤΟ ΕΥΨΥΧΟΝ». | Η ναυτική σημαία της Ηγεμονίας της Σάμου. | H σημαία στους χρόνους της Βασιλείας: του Οθωνα (1833-1862), του Γεωργίου Α’ (1863-1913), του Κωνσταντίνου Α’ (1913-1917 και 1920-1922), του Αλέξανδρου Α’ (1917-1920), του Γεωργίου Β’ (1922-1924). | Του Ανδρέα Λόντου κατά τον πρώτο χρόνο της Επανάστασης. Με αυτή κατέλαβε το φρούριο της Πάτρας στις 21 Μαρτίου 1821. |
|---|
 |
 |
 |
 |
| Η σημαία του Γιάννη Σταθά, μια από αυτές των σκλαβωμένων Ελλήνων, όμοια με την πρώτη επίσημη σημαία ξηράς της Ελλάδας. 0 σκιαθίτης αρματολός τη χρησιμοποίησε στο στολίσκο του το 1800. | Χρησιμοποιήθηκε στο ολοκαύτωμα της Μονής Αρκαδίου το 1866. Ανήκε στον οπλαρχηγό Γεώργιο Δασκαλάκη. Φέρει το σταυρόμε το ΙΣ ΧΣ ΝΙ ΚΑ και τα αρχικά Κ(Κρήτη), Ε(Ενωση), Ε(Ελευθερία) ή θ(θάνατος). | Του Μιχαήλ Παλαιολόγου (1261-1282), που ανακατέλαβε την Πόλη στις 15 Αυγούστου 1261. Τα δύο στέμματα συμβολίζουν τις ισάριθμες πρωτεύουσες: την Κωνσταντινούπολη και τη Νίκαια. | Η αρχαία ρωμαϊκή, που χρησιμοποιήθηκε στα πρώτα χρόνια του Βυζαντίου. Λέγεται ότι σχεδιάστηκε από το στρατάρχη Μάριο και αρχικά έφερε ασημένιο αετό με ανοιχτές φτερούγες και χρυσούς κεραυνούς στα νύχια του. |
|---|
 |
 |
 |
 |
| Η σημαία της Κρητικής Πολιτείας. | Η σημαία του πυρπολητή Κωνσταντίνου Κανάρη. | Η Βυζαντινή μετά το 395 μ.Χ. Μετά την πρώτη χρήση του σταυρού από τον Μέγα Κωνσταντίνο | Μία απ τις σημαίες των Συνταγματικών της Περαχώρας, μετά το 1822. |
|---|
 |
 |
 |
 |
| Των αδελφών Καλλέργη, πριν από την Επανάσταση. Μοιάζει πολύ με τη σύγχρονη. | Η επίσημη της Διοικήσεως της Σάμου κατά το πρώτο έτος της Επανάστασης (όμοια με αυτή της Φιλικής Εταιρείας). | Η σημαία του Αλέξανδρου Υψηλάντη.Είχε το σταυρό με ένα στεφάνι δάφνης και την επιγραφή “ΕΝ ΤΟΥΤΩ ΝΙΚΑ” . | Η σημαία του Κατσώνη του Λάμπρου . |
|---|
 |
 |
 |
 |
| Η σημαία των οπλαρχηγών από τα Αγραφα με την δική της ξεχωριστή σχεδίαση , όπως εξάλλου και κάθε “τοπική” κοινωνία που συνήθιζε να υιοθετεί την δική της σημαία σύμφωνα με τα γούστα των τοπικών οπλαρχηγών . | Αλλη μία σημαία που χρησιμοποιήθηκε στα πρώτα χρόνια της επανάστασης . Η σημαία του Δημήτριου Πλαπούτα . Κλασσική άσπρη με τον γαλάζιο σταυρό και τα αρχικά του “Ιησούς Χριστός Νικά” . | Η σημαία των Ελληνικών Πολεμικών πλοίων που καθορίστικε με το Προεδρικό διάταγμα 540 στις 15 Μαρτίου 1822 . Μετά την κατάργηση της εμπορικής ναυτικής σημαίας το 1828 καθιερώθηκε ως Ναυτική σημαία της Ελλάδας | Ήταν η σημαία του Γεώργιου Σαχτούρη . Συνήθως στα νησιά του Αιγαίου οι σημαίες έμοιαζαν αρκετά μεταξύ τους και έφεραν σύμβολα και χαρακτηριστικά επηρεασμένα από την “Φιλική εταιρεία” . |
|---|
 |
 |
 |
 |
| Ηταν η σημαία της Επτανήσου. Υψώθηκε πρώτη φορά στην ακρόπολη της Κέρκυρας στις 13/1/1801 . Απεικονίζει ένα φτερωτό λιοντάρι . | Σημαία της Μάνης . Χρησιμοποιούσαν την λέξη “ΝΙΚΗ” και όχι “ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ” γιατί ως γνωστό η Μάνη ήταν πάντα ελεύθερη. | Σημαία του σύντεκνου οπλαρχηγού Αντώνιου Σήφακα κατά την Κρητική Επανάσταση του 1866 . | Σημαία των Σπετσών . Σταυρός για την χριστιανοσύνη , ανεστραμμένη ημισέληνος για την πτώση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας , δόρυ για την Ελληνική δύναμη και άγκυρα για την επιμονή του αγώνα …. |
|---|
 |
 |
 |
 |
| Οι σημαίες των Σπετσών και των Ψαρών έφεραν την επιγραφή “Ελευθερία ή Θάνατος” . Την σημαία την χρησιμοποιήσε αργότερα και ο Ανδρέας Μιαούλης . | Σημαία της Υδρας , με τον σταυρό και το φίδι . Οι νησιώτες παρομοίαζαν το φίδι με τους Τούρκους που τρώει τα “αυγά” του γένους . | Η παλαιότερη και πιο γνωστή σημαία της Επανάστασης . Σχεδιασμένη από τον Παλαιών Πατρών Γερμανό , Εχει τα σύμβολα της “Φιλικής Εταρείας” . Την ύψωσε ο Γεώργιος Σισίνης στην Ηλιδα το 1821 . Σήμερα είναι στο Εθνικό Ιστορικό Μουσείο . | Την χρησιμοποιούσαν οι Κολοκοτρωναίοι από τον 18ο αιώνα . Από το 1806 και ο θεόδωρος Κολοκοτρώνης είχε τον σταυρό του Αγίου Ανδρέα ως σύμβολο – σημαία . |
|---|
 |
 |
 |
 |
| Σημαία του Αρείου Πάγου υψώθηκε στην ανατολική Ελλάδα στις 19/1/1821 . Σταυρός = πίστη , καρδιά = αγνότητα επανάστασης , άγκυρα = σταθερότητα του σκοπού της ελευθερίας . | Αυτή θα μπορούσε να είναι η σημερινή μας σημαία αφού είχε προταθεί από τον Ρήγα (1757-1798) ως σημαία της “Ελληνικής Δημοκρατίας” . Βλέπετε το ρόπαλο του Ηρακλή και τρεις σταυρούς . | Κυμάτιζε από το 1431 μέχρι και το 1639 σε Πελοπόννησο και Ηπειρο . Γνωστή και ως σημαία των Σπαχήδων , η σημαία είχε στην μέση τον Άι Γιώργη . | Η σημαία του Κορκονδείλα Κλαδά. Υψώθηκε το 1464 στην Πελοπόννησο , το 1479- 1481 κυμάτιζε στην Μάνη και το 1482 στην Χιμάρα .Αποτελεί μία από τις πιο γνωστές Ελληνικές σημαίες των σκλαβωμένων Ελλήνων . |
|---|
>
.
Η ιστορία των Ελληνικών χαρτονομισμάτων
Η λέξη δραχμή προέρχεται από το ρήμα δράττομαι. Στους αρχαίους ελληνικούς χρόνους ήταν μονάδα βάρους που αντιστοιχούσε σε μια χούφτα (όσα μπορούσε να αρπάξει ένα χέρι) οβολών από χαλκό ή σίδηρο. Στις αρχές του 7ου αιώνα ο Φείδων έκοψε στην Αίγινα νόμισμα ίσο προς έξι οβολούς (με όσους δηλαδή γέμιζε ένα χέρι) που ονομάστηκε δραχμή. Από τότε καθιερώθηκε η δραχμή, την οποία υιοθέτησαν και άλλες πόλεις της αρχαίας Ελλάδας και ο Μέγας Αλέξανδρος την κατέστησε πανίσχυρο νόμισμα της αχανούς αυτοκρατορίας του. Η δραχμή κατά τη διάρκεια του νεοελληνικού βίου της γνώρισε δόξες και τιμές και περιεβλήθη με χρυσό, άργυρο και χαλκό, αλλά γνώρισε και υποτιμήσεις και πολιτικές διαμάχες και εξευτελισμούς ως χαρτονόμισμα.Eίναι πολύ δύσκολη η συμπύκνωση της ιστορίας των ελληνικών χαρτονομισμάτων – και της ιστορίας του ελληνικού νομίσματος γενικότερα – μέσα σε λίγες σελίδες. Μέσα απ’ αυτά προβάλλει η πολυκύμαντη οικονομική αλλά και κοινωνικοπολιτική ιστορία της χώρας μας, μιας μικρής και φτωχής χώρας που η Ανεξαρτησία την βρήκε με δημόσιο εξωτερικό χρέος 2.800.000 αγγλικών λιρών – το Δάνειο της ανεξαρτησίας (1825) όπως αποκλήθηκε – από το οποίο εισέπραξε καθαρά μόνον τα μισά!Για να ενισχυθεί ο εθνικός αγώνας, η επαναστατική κυβέρνηση διά του «Εκτελεστικού» έδωσε οιονεί χαρτονομίσματα το 1822 (κατά αντιγραφή των γαλλικών «ασσινιάτων» σε αξίες 100, 250, 500, 750 και 1.000 γροσίων που είχαν όμως μικρή ανταπόκριση.Η επανάσταση του 1821 βρήκε την Ελλάδα σε μια πολυώνυμη νομισματική αθλιότητα. Πλήθος ποικιλώνυμων νομισμάτων παρηλαύνανε στις συναλλαγές, που προέρχονταν από διάφορα κράτη. Με τη δημιουργία του νεοσύστατου ελληνικού κράτους η ανάγκη για τη δημιουργία εθνικού νομίσματος, το οποίο θα συμβόλιζε, μεταξύ των άλλων την ανεξαρτησία του ελληνικού έθνους αποτέλεσε προτεραιότητα για τη πολιτική ηγεσία των Ελλήνων. O πρώτος κυβερνήτης της Eλλάδος, Iωάννης Kαποδίστριας, αφού «έκοψε» στην Aίγινα την πρώτη ελληνική νομισματική μονάδα τον «Φοίνικα», σύμφωνα με τις προσδοκίες του Έθνους και τις επιταγές των επαναστατικών εθνοσυνελεύσεων, ίδρυσε την Eθνική Xρηματιστική Tράπεζα απευθυνόμενος στον πατριωτισμό των Eλλήνων για ενίσχυση του κενού δημόσιου ταμείου. Παράλληλα φ ρόντισε να εκδώσει «χαρτονομίσματα» για περιορισμένη χρήση. H αρχική πρόταση προέβλεπε συνολική αξία 3.000.000 Φοινίκων αλλά η εθνική συνέλευση του Nαυπλίου περιόρισε την αξία αρχικά σε 1.000.000 και τελικά σε 500.000 Φοίνικες. Αφιέρωμα της εφημερίδας «Καθημερινή».
>
.
Ο ΙΩΑΝΝΗΣ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ
Γράφει ο Κωνσταντίνος Χολέβας, Πολιτικός Επιστήμων. Στις 27 Σεπτεμβρίου 1831 –ακριβώς πριν από 180 χρόνια- δολοφονήθηκε από ελληνικό χέρι ο Ιωάννης Καποδίστριας, ο πρώτος Κυβερνήτης της Ελλάδος. Ήταν ξημέρωμα, την ώρα που ο ευλαβής πολιτικός πήγαινε από Όρθρου βαθέος στον Ναό του Αγίου Σπυρίδωνος στο Ναύπλιο. Ως ένα σύντομο πολιτικό μνημόσυνο στον δημιουργό και ανορθωτή της Νεωτέρας Ελλάδος ας θυμηθούμε ορισμένα στοιχεία από τη ζωή και την προσφορά του. Ο Κερκυραίος κόμης Καποδίστριας πίστευε ότι ο Ελληνισμός θα αναγεννηθεί μόνον αν παραμείνει ριζωμένος στις διαχρονικές ελληνορθόδοξες αξίες. Διάβαζε κάθε μέρα την Αγία Γραφή και αρχαίους συγγραφείς, όπως ο Πλούταρχος…Είχε πάντα μαζί του την εικόνα της Παναγίας της Πλατυτέρας και μετά τη δολοφονία του ετάφη στη Μονή της Πλατυτέρας στην Κέρκυρα. Τόνιζε την ανάγκη να γαλουχηθούν τα ελληνόπουλα με την Ορθόδοξη Πίστη και τη ακατάλυτη συνέχεια του Ελληνισμού. Όταν έγραφε προς τους ξένους διπλωμάτες υπογράμμιζε τα θεμελιώδη χαρακτηριστικά του Έθνους μας: «Το Ελληνικόν Έθνος σύγκειται από των ανθρώπων, οίτινες από της Αλώσεως της Κωνσταντινουπόλεως δεν έπαυσαν ομολογούντες την Ορθόδοξον Πίστιν και την γλώσσαν των Πατέρων αυτών λαλούντες».Όταν εκλήθη να αναλάβει την δημιουργία της Ελλάδος εκ του μηδενός οι Αιγύπτιοι του Ιμπραήμ λεηλατούσαν ακόμη την Πελοπόννησο και οι Τούρκοι κατείχαν πολλά σημεία της Στερεάς. Πίστευε ακράδαντα ότι για να πας στο διπλωματικό τραπέζι έπρεπε πρώτα να έχεις ισχυρό στρατό και να έχεις κερδίσει στο πεδίο των μαχών. Από το 1828 έως το 1831 έδινε τις διπλωματικές του μάχες για την ανεξαρτησία της μικρής Ελλάδος, η οποία εξήρχετο από 400 χρόνια δουλείας, και παράλληλα οργάνωσε τακτικό στρατό, ο οποίος κατεδίωξε τους Τούρκους. Η λαμπρή διπλωματική του δράση σε διεθνές επίπεδο τον είχε κάνει φίλο της Γαλλίας και έτσι το γαλλικό ιππικό με τον Στρατηγό Μαιζόν ανέλαβε την εκδίωξη του Ιμπραήμ από τον Μωριά.Ο Καποδίστριας είχε μάθει από την εμπειρία του ως συνυπουργός Εξωτερικών της τσαρικής Ρωσίας –μαζί με τον Νέσσελροντ- ότι χρειάζεται συνεχώς να πιέζεις για το εθνικό συμφέρον, να διεκδικείς περισσότερα ώστε να κερδίσεις τελικά έστω και τα μισά. Γνώριζε ότι μία μικρή χώρα πρέπει διαρκώς να επαναδιαπραγματεύεται. Αν άφηνε τα πράγματα όπως αρχικώς τα ήθελαν οι Μεγάλες Δυνάμεις και ο Σουλτάνος, η Ελλάδα που απελευθερώθηκε θα είχε χάσει τη μισή Στερεά και θα ήταν φόρου υποτελής στους Οθωμανούς Τούρκους. Με συνεχή επαναδιαπραγμάτευση επέτυχε την απελευθέρωση όλης της Στερεάς και την κατάργηση της εξάρτησης από τον Σουλτάνο. Χρήσιμο μάθημα και για σήμερα, όταν η επαναδιαπραγμάτευση των όρων της δανειακής σύμβασης καθίσταται αδήριτη ανάγκη.Η διπλωματική του δράση δεν περιορίσθηκε μόνο στο πλευρό του Ρώσου Τσάρου, τον οποίο πίεζε συνεχώς για τα δίκια των υποδούλων Ελλήνων. Επεκτάθηκε και στη διοργάνωση εκ βάθρων της Ελβετικής Συνομοσπονδίας, γεγονός που αναγνωρίζουν και σήμερα οι Ελβετοί.. Αυτό μάλιστα το πρότυπο θεωρούν ορισμένοι μελετητές ως το πρόπλασμα της Ενωμένης Ευρώπης, γι’ αυτό και χαρακτηρίζουν τον Καποδίστρια ως έναν οραματιστή της ευρωπαϊκής ενοποιήσεως. Ο Καποδίστριας είχε κατανοήσει την ανάγκη για ισορροπία δυνάμεων μεταξύ των ισχυρών της εποχής για τη διατήρηση της εύθραυστης ειρήνης. Όταν ηττήθηκε οριστικά ο Ναπολέων, οι Άγγλοι κι οι Αυστριακοί πρότειναν τον κατακερματισμό της Γαλλίας. Ο Κερκυραίος σύμβουλος του Τσάρου πρότεινε στη ρωσική διπλωματία να μην υποστηρίξει αυτή την πρόταση, διότι η πλήρης αποδυνάμωση της Γαλλίας θα οδηγούσε σε κηδεμονία της Ευρώπης από τους Άγγλους ή από άλλη δύναμη. Με την επιμονή του η Γαλλία απέφυγε τη διάλυση και σε ένδειξη ευγνωμοσύνης οι Γάλλοι έστειλαν τον Μαιζόν κατά του Ιμπραήμ , όπως προαναφέραμε. Ο Ιωάννης Καποδίστριας παρά την παραμονή και την επιτυχή δράση του στους θαλάμους και τους διαδρόμους της αδίστακτης διπλωματίας των Μεγάλων Δυνάμεων, προσπάθησε να εισαγάγει το ήθος στη διπλωματία. Αντιτάχθηκε στα σχέδια της Ιεράς Συμμαχίας για την κατάπνιξη των απελευθερωτικών κινημάτων διαφόρων λαών. Έχοντας τον πόνο για τη ιδιαίτερη πατρίδα του, την Ελλάδα, διαφώνησε με ισχυρούς άνδρες της εποχής όπως ο Αυστριακός Καγκελλάριος Μέττερνιχ. Ο Χένρι Κίσσιγκερ, Υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ κατά την εισβολή του Αττίλα στην Κύπρο, στη διδακτορική του διατριβή για τον 19ο αιώνα διαπιστώνει: Δύο ειδών διπλωμάτες υπάρχουν στην παγκόσμια ιστορία. Οι Μέττερνιχ και οι Καποδίστριες! Εννοεί, δηλαδή, ότι ο πρώτος εκφράζει τον κυνισμό και την αδικία εις βάρος των αδυνάτων και ο δεύτερος την ανάγκη να υπάρχουν ορισμένες αρχές και αξίες στις διεθνείς σχέσεις. Οι σώφρονες Έλληνες της μετεπαναστατικής Ελλάδος, όπως ο Θ. Κολοκοτρώνης, κατανοούσαν ότι για να δημιουργηθεί κράτος με νόμο και τάξη έπρεπε να αφεθεί ο Καποδίστριας να κυβερνήσει με κάποια δόση αυταρχισμού. Οι αγγλόφιλοι, που εφοβούντο την κυριαρχία του ελληνικού εμπορικού ναυτικού στη Μεσόγειο, βρήκαν αφορμή να τον κατηγορήσουν για «αντιδημοκρατικές μεθόδους». Το πνεύμα των ξενόδουλων Μαυροκορδάτων οδήγησε το χέρι του Ναυάρχου Μιαούλη να … κάψει τον ελληνικό στόλο στην Ύδρα ως ένδειξη διαμαρτυρίας κατά του Καποδίστρια. Αν και τον άφησαν να κυβερνήσει μόνο τριάμισυ χρόνια ο Καποδίστριας πρόλαβε να αφήσει τεράστιο αναγεννητικό έργο. Γιατί ήταν έντιμος, ικανός και πατριώτης. Τιμώντας τη μνήμη του ας διδαχθούμε από το έργο του.
>
>
Τα κρυμμένα αρχαιοελληνικά χειρόγραφα
Οριστική κατάρρευση των συκοφαντιών που εκπορεύονται από ξενοκίνητα κέντρα, με τον μανδύα της “αθείας” και του “δωδεκαθεισμού”. Αξίζει να διαβάσετε το παρακάτω απολύτως εμπεριστατωμένο άρθρο και να δείτε τα φωτογραφικά ντοκουμέντα. Ιδιαίτερα σημαντικό είναι το γεγονός πως ακόμα και περιοδικά των “δωδεκαθειστών”, όπως το “Ιχώρ”, παραδέχονται την διάσωση των αρχαίων ελληνικών κειμένων από τους μοναχούς, δημοσιεύοντας μάλιστα τις ανάλογες φωτογραφίες από δικό τους ρεπορτάζ στα Αγιορείτικα Μοναστήρια! Τα κρυμμένα αρχαία Ελληνικά χειρόγραφα του Αγίου Όρους. Ένας αρχαιοελληνικός θησαυρός κρυμμένος στις μοναστηριακές βιβλιοθήκες του Άθω. Ακόμη και στα σκοτεινά χρονιά του Μεσαίωνα, σε μία εποχή που κυριαρχούσε η αγραμματοσύνη, αγιορείτες μοναχοί έδιναν έμφαση στον γραπτό λόγο, θεωρώντας ότι συμβάλλει στην πνευματική αναβάθμιση των ανθρώπων. Γι’ αυτό και έγραφαν, αντέγραφαν και διαφύλατταν χιλιάδες χειρόγραφα, όχι μόνο θεολογικού ή λειτουργικού χαρακτήρα αλλά και «κοσμικών γνώσεων», οι όποιες κληροδοτήθηκαν από τους αρχαίους Έλληνες σοφούς. Τα χειρόγραφα αυτά, πέρα από το περιεχόμενο τους, ήταν και διακοσμημένα με καλλιγραφίες, πράγμα που τα καθιστούσε αληθινά μνημεία τέχνης. Παρά τις καταστροφές και τις αφαιμάξεις που υπέστησαν, οι βιβλιοθήκες των μοναστηριών του Άθω κρύβουν έναν πραγματικό θησαυρό αρχαιοελληνικών γνώσεων. Σήμερα, στις μοναστηριακές βιβλιοθήκες του Αγίου Όρους φυλάσσονται περίπου 20.000 πολύτιμα χειρόγραφα, που περιμένουν υπομονετικά τους ειδικούς για να τα μελετήσουν…
ΟΙ ΠΡΩΤΟΙ ΚΑΛΛΙΓΡΑΦΟΙ-ΜΟΝΑΧΟΙ ΤΟΥ ΑΘΩ
Η χερσόνησος του Άθω, ιερό κέντρο από την αρχαιότητα, άρχισε να αναδύεται ως μοναστικό κέντρο της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας προς τα τέλη του 10ου μ.Χ. αιώνα, όταν κατέφθασε εκεί κρυφά ο μοναχός Αθανάσιος, ο όποιος ίδρυσε στο νοτιοανατολικό άκρο της χερσονήσου τη μονή Μεγίστης Λαύρας (963 μ.Χ.). Ό Αθανάσιος, ο ιδρυτής του αγιορείτικου κοινοβιακού μοναχισμού, ήταν προσωπικός φίλος του Ιωάννη Τσιμισκή καθώς και διακεκριμένος καλλιγράφος και ταχυγράφος. Επέλεξε τη χερσόνησο του Άθω ως τόπο μοναστικής ζωής εξ αιτίας της απαράμιλλης φυσικής ομορφιάς της, της φυσικήςπροστασίας της άπό τις εχθρικές επιδρομές, του γεγονότος ότι ήταν ουσιαστικά ακατοίκητη από ανθρώπους καθώς και εξ αιτίας της γεωγραφικής της εγγύτητας με τη συμβασιλεύουσα πόλη της αυτοκρατορίας, τη Θεσσαλονίκη. Ο Αθανάσιος ο Αθωνίτης ήταν ένας άνθρωπος ασκητικός, που όμως αγαπούσε υπερβολικά τα βιβλία. Όταν από την Κωνσταντινούπολη κατέφθασε στον Άθω, έφερε μαζί του και τα βιβλία του. Αυτή η αγάπη του για τα βιβλία τον οδήγησε να ιδρύσει στην νεοσύστατη ακόμη Μεγίστη Λαύρα ένα εργαστήριο αντιγραφής χειρογράφων (Scriptorium) και μια οργανωμένη βιβλιοθήκη. Όρισε μάλιστα υπεύθυνο για το εργαστήριο τον πρωτοκαλλιγράφο Ιωάννη και βιβλιοφύλακα τον μοναχό Μιχαήλ. Το παράδειγμα του μιμήθηκαν και οι κτήτορες των άλλων μοναστηριών (Βατοπαιδίου, 985 και Ιβήρων, 980 μ.Χ.), που φρόντισαν προσωπικά για την παραγωγή, την αντιγραφή και τη διαφύλαξη βιβλίων με περιεχόμενο όχι μόνον θεολογικό και λειτουργικό αλλά και «κοσμικών γνώσεων», δηλαδή φιλοσοφικό, ιατρικό, νομικό, μουσικό κι εκπαιδευτικό. Πολλοί μοναχοί έμειναν γνωστοί και ως γραφείς χειρογράφων κωδίκων με πλούσια δράση και παραγωγή (Αθανάσιος ο Αθωνίτης, Ιωάννης Λαυριώτης, Ευθύμιος ο Ίβηρ, Διονύσιος Στουδίτης, Νείλος ο Μυροβλήτης, Ιωάννης ο Κουκουζέλης κ.ά.). Συνολικά μνημονεύονται πάνω από 40 επώνυμοι Βυζαντινοί καλλιγράφοι μοναχοί, που αντέγραψαν χειρόγραφα στις αγιορείτικες μονές.
ΜΟΝΑΣΤΗΡΙΑΚΕΣ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΕΣ ΚΑΙ SCRIPTORIUM
Το σίγουρο είναι πως οι μοναχοί του Αγίου Όρους δεν περιφρονούσαν τα βιβλία. Μόλις ιδρυόταν ένα μοναστήρι, μία από τις πρώτες ενέργειες των κτητόρων του ήταν η δημιουργία μιας βιβλιοθήκης, που αποσκοπούσε στην κάλυψη των πνευματικών αναγκών των μοναχών και πρωτίστως στην κάλυψη των λειτουργικών αναγκών της μοναστικής αδελφότητας. Ο ηγούμενος όριζε πάντα έναν βιβλιοθηκάριο, υπεύθυνο για τη διαφύλαξη και συντήρηση των χειρογράφων. μια βιβλιοθήκη άρχιζε πάντα την πορεία της μ’ έναν πυρήνα βιβλίων, που αφιέρωνε σε αυτήν ο ιδρυτής της. Ως χώρος για τη διαφύλαξη των πολύτιμων χειρογράφων επιλεγόταν κατά παράδοση το υπερώο, πάνω από τον εξωνάρθηκα του καθολικού (π.χ. στη Μονή Εσφιγμένου). Σε άλλες ωστόσο περιπτώσεις, όταν ο χώρος του υπερώου δεν επαρκούσε, χρησιμοποιούνταν και ορισμένα απομονωμένα και πυρασφαλή κτίσματα, όπως στην περίπτωση της Μεγίστης Λαύρας. Προτού ωστόσο τα χειρόγραφα τοποθετηθούν στη βιβλιοθήκη, σημειώνονταν συνήθως πάνω τους η χαρακτηριστική κτητορική επιγραφή, που καταριόταν τον επίδοξο καταστροφέα τους: «Αὐτὴ ἡ βίβλος ὑπάρχει τῆς θείας καὶ ἱερᾶς μονῆς… καὶ ὅποιος τὴν ἀφαιρέσῃ νὰ ἔχει τὰς ἀρὰς τῶν τριακοσίων δέκα ὀκτώ…». Για προστατευτικούς πάλι λόγους γράφτηκαν ανά τους αιώνες πάνω στα ίδια βιβλία, απαγορευτικές φράσεις όπως: «Μηδεὶς τεμνέτω τὰ φύλλα..» ή «Μηδεὶς ἀποξενώσῃ τὴν Βίβλον ταύτην…». Μια βιβλιοθήκη φιλοδοξούσε πάντα να περιλάβει όσο το δυνατόν περισσότερες γνώσεις, όχι μόνον θεολογικού αλλά και κοσμικού περιεχομένου. Βασικές πηγές εμπλουτισμού μιας μοναστηριακής βιβλιοθήκης υπήρξαν η παραγωγή χειρογράφων στο ίδιο το μοναστήρι, ή αγορά και ή παραγγελία βιβλίων για την κάλυψη μιας συγκεκριμένης ανάγκης ή έλλειψης και βεβαίως οι μεγάλες και εντυπωσιακές δωρεές αυτοκρατόρων, ηγεμόνων, πατριαρχών, αρχιερέων, μοναχών αλλά και ιδιωτών, που χάριζαν τις προσωπικές τους συλλογές (τον 16ο αιώνα ο καθηγητής της πατριαρχικής σχολής Θεοφάνης Ε. Νοταράς χάρισε όλα του τα βιβλία στην Ι.Μ. Ιβήρων). Κατά κανόνα κάθε μοναστήρι κληρονομούσε και την προσωπική βιβλιοθήκη των μοναχών του. Ωστόσο αρκετά χειρόγραφα προέρχονταν από παραγγελίες. Χαρακτηριστικό είναι το ακόλουθο σημείωμα για ένα χειρόγραφο, που παραγγέλθηκε με έξοδα μιας μονής: «Τὸ παρὸν Ὡρολόγιον ἐγράφη παρὰ τοῦ οἰκτροῦ καὶ ἁμαρτωλοῦ Κυρίλλου τοῦ Ναυπακτίου διὰ συνδρομῆς καὶ ἐξόδου τῆς σεβασμίας μονῆς…». Στις περισσότερες μονές του Αγίου Όρους υπήρχαν λοιπόν συγκροτημένες συλλογές χειρογράφων και λειτουργούσαν βιβλιογραφικά εργαστήρια, όπου οι μοναχοί-γραφείς αντέγραφαν τα πρωτότυπα όχι αυθαίρετα αλλά βάσει αυστηρών κανόνων, που τους ακολουθούσαν πιστά. Τα ελληνικά χειρόγραφα γράφονταν μέχρι τον 9ο αιώνα σε μεγαλογράμματη γραφή, δηλαδή με κεφαλαία. Από τον 9ο αιώνα όμως και μετά επικρατεί σταδιακά η μικρογράμματη γραφή και όλα τα χειρόγραφα των προηγουμένων εποχών «μεταχαρακτηρίζονται» κατά τη διάρκεια της αντιγραφής τους. Από την ίδρυση των πρώτων Scriptorium στις μονές υπήρχε μία σχετικά αξιόλογη παραγωγή χειρογράφων, ενώ η ακμή της βιβλιογραφικής δραστηριότητας εντοπίζεται τον 14ο και τον 15ο αιώνα. Η παραγωγή χειρογράφων συνεχίστηκε και μετά την ανακάλυψη της τυπογραφίας (άλλωστε το πρώτο τυπογραφείο στον ελλαδικό χώρο λειτούργησε το 1759 στη Μεγίστη Λαύρα), φθάνοντας στο σημείο να μιλάμε τον 17ο αιώνα για πραγματική άνθηση, με την εμφάνιση μιας ιδιότυπης μορφής γραφής, της «Ξηροποταμίνης γραφής», που είναι γνωστή και ώς «αγιορείτικη».
Η ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗ ΤΩΝ ΧΕΙΡΟΓΡΑΦΩΝ
Τα χειρόγραφα που βρίσκονται σήμερα στις μοναστηριακές βιβλιοθήκες του Αγίου Όρους υπολογίζονται επίσημα στις 15.000 ή, σύμφωνα με άλλους υπολογισμούς, ξεπερνούν τις 20.000. Αυτά μπορούν να ταξινομηθούν με κριτήρια μορφολογικά, γλωσσολογικά άλλα κυρίως με βάση το περιεχόμενο τους. Με βάση τη μορφή τους τα χειρόγραφα διακρίνονται σε ειλητάρια ή κοντάκια (ονομάζονται έτσι επειδή τυλίγονται γύρω από κοντό ξύλο) και σε κώδικες (βιβλία) διαφόρων σχημάτων. Πρέπει να σημειωθεί πως από τον 2ο και 3ο μ.Χ. αιώνα τα βιβλία με δεμένες σελίδες (κώδιξ, λατινικά codex) άρχισαν να αντικαθιστούν τον παραδοσιακό κύλινδρο από πάπυρο. Ήταν μία ανθεκτική και εύκολη στη χρήση γραφική ύλη, τόσο για το κείμενο όσο και για την εικονογράφηση τους. Σύντομα οι κώδικες έγιναν η κυρίαρχη μορφή των χειρογράφων. Οι περισσότεροι κώδικες έχουν καλλιτεχνικές βιβλιοδεσίες και διακοσμημένα καλύμματα με βαρύτιμα επιθήματα, σκαλιστά μέταλλα και ημιπολύτιμους λίθους. Όσον άφορα στο βιβλιακό υλικό με το όποιο είναι κατασκευασμένα, διακρίνονται σε περγαμηνά (από δέρμα ζώου), χαρτώα και βομβύκινα (από βαμβάκι). Από γλωσσική άποψη χωρίζονται σε ελληνικά (90% επί του συνόλου) και ξενόγλωσσα. Τα ξενόγλωσσα, που αποτελούν περίπου το ένα δέκατο, περιλαμβάνουν σλαβικά, λατινικά, ρουμάνικα και γεωργιανά χειρόγραφα και χρησιμοποιούνται από τους ξενόγλωσσους ορθόδοξους μοναχούς που παροικούν στο Άγιον Όρος κατά την τελευταία χιλιετία. Τα περισσότερα από αυτά δεν είναι παρά μεταφράσεις από τα ελληνικά θεολογικών και λειτουργικών κειμένων. Τέλος, όσον αφορά στην αρχαιότητα τους, το αρχαιότερο χειρόγραφο του Αγίου Όρους είναι ένα περγαμηνό σπάραγμα λατινικής γραφής του 4ου μ.Χ. αιώνα και οκτώ φύλλα του Ευθαλιανού Κώδικα (6ος μ.Χ. αιώνας).
ΤΑ ΑΡΧΑΙΟΕΛΛΗΝΙΚΑ ΧΕΙΡΟΓΡΑΦΑ
Σχετικά με το περιεχόμενο τους τα αγιορείτικα χειρόγραφα διακρίνονται σε αυτά που διασώζουν κείμενα αρχαίων κλασσικών συγγραφέων ή γενικότερα κοσμικών γνώσεων, π.χ. αστρολογίας, βοτανικής, γεωγραφίας, ιατρικά, νομικά και σε εκείνα που διαλαμβάνουν κείμενα χριστιανικού και λειτουργικού περιεχομένου. Το πολυτιμότερο απόκτημα της βιβλιοθήκης χειρογράφων της Ι. Μ. Μεγίστης Λαύρας είναι η περίφημη «Βοτανική» του Διοσκουρίδου Φωκά στη βιβλιοθήκη της Μονής, που μόλις είχε κτισθεί. Το βιβλίο αυτό αποτελεί όνειρο κάθε φαρμακοποιού, βοτανολόγου και δηλητηριογνώστη. Το χειρόγραφο είναι εικονογραφημένο με ανεξίτηλες μικρογραφίες, που μοιάζουν σαν να έγιναν πριν από μερικές εβδομάδες. Δυστυχώς δεν διαθέτουμε έγκυρα στοιχεία για τον ακριβή αριθμό των αρχαιοελληνικών χειρογράφων που βρίσκονται σήμερα στις μοναστηριακές βιβλιοθήκες του Άθω. Υπολογίζεται ότι πρέπει να σώζωνται γύρω στα 600 έργα κλασικών συγγραφέων. Ο αριθμός αυτός δεν πρέπει να θεωρείται μικρός, καθώς σ΄ αυτά ακριβώς τα χειρόγραφα εστιάζονταν πάντα οι Ευρωπαίοι «προσκυνητές», που έκλεβαν ή αγόραζαν τους κώδικες για να εμπλουτίσουν τις Δυτικές βιβλιοθήκες. Ωστόσο παρά τις σημαντικές κλοπές και αφαιμάξεις, στις βιβλιοθήκες του Αγίου Όρους συνεχίζουν ως σήμερα να υπάρχουν πολλοί και αξιόλογοι αρχαιοελληνικοί κώδικες. Πιο παλιός και πιο σημαντικός απ’ όλους είναι η περίφημη «Βοτανική» του Διοσκουρίδου (Ω75), ένας κώδικας ηλικίας 1.000 ετών, προσωπικό δώρο του Νικηφόρου Φωκά στον Αθανάσιο τον Αθωνίτη. Το βιβλίο, που φυλάσσεται στη βιβλιοθήκη της Μεγίστης Λαύρας (ο υπογράφων είχε τη μοναδική και συγκινητική ευκαιρία να το ξεφυλλίσει προσωπικά…), θεωρείται ιδανικό για την παρασκευή φαρμάκων από βότανα. Η «Βοτανική» του Διοσκουρίδη περιέχει αρκετές πληροφορίες ιατρικής και φαρμακολογίας και πολυάριθμες μικρογραφίες, κυρίως ολοσέλιδες εικονογραφήσεις φυτών με αλφαβητική σειρά καθώς και εικόνες φιδιών, εντόμων, ζώων και πτηνών. Άλλοι σημαντικοί αρχαίοι Έλληνες συγγραφείς, χειρόγραφα των οποίων διασώζονται ακόμη στο Άγιο Όρος, είναι ο Επίκτητος, ο Ερμογένης και ο Ευκλείδης στη μονή Εσφιγμένου, ο Ευριπίδης, ο Αισχύλος, ο Θεόκριτος, ο Σοφοκλής και ο Πίνδαρος στην Ιβήρων. Από αυτά που ξεχωρίζουν είναι και το φημισμένο χειρόγραφο των γεωγράφων Πτολεμαίου και Στράβωνα (αριθμός 655, του 13ου αιώνα), που βρίσκεται στη Βατοπαιδίου. Τα ράφια της βιβλιοθήκης χειρογράφων της Ι.Μ. Μεγίστης Λαύρας λυγίζουν κάτω από το βάρος της αρχαίας γνώσης. Μέσα σε ειδικές θήκες, στις ράχες των οποίων αναφέρεται ο αριθμός καταλογογράφησης, ο αιώνας και ο συγγραφέας, βρίσκονται και αρκετά αρχαιοελληνικά χειρόγραφα, που περιμένουν υπομονετικά τους ερευνητές για να τα μελετήσουν. Στο ράφι διακρίνουμε τέσσερα χειρόγραφα του Γαληνού (Ω 69, Ω 70, Ω 71, Ω 72), δύο Ιπποκράτους Αφορισμοί (Ω 68 και Ω 69) και τρία του Αέτιου Αμηδινού (Ω 63, Ω 64 και Ω 65. Εκτός από τη «Βοτανική» του Διοσκουρίδη στην Ι.Μ. Μεγίστης Λαύρας σώζονται δύο χειρόγραφα του Θουκυδίδη και οι «Βίοι Παράλληλοι» του Πλούταρχου. Επίσης στην τελευταία σώζονται το μοναδικό νομικό χειρόγραφο με τις Νεαρές των Κομνηνών (13ος αι. Θ65), ένα σπάνιο ιατρικό χειρόγραφο του Αέτιου Αμηδινού, προσωπικού ιατρού του Ιουστινιανού, καθώς και χειρόγραφα του Γαληνού. Όπως προαναφέραμε, ο αριθμός των χειρογράφων των κλασσικών συγγραφέων θα πρέπει να θεωρείται μεγάλος, αν λάβουμε υπ’ όψιν μας πώς αυτά ακριβώς τα έργα ήταν ο κύριος στόχος των Ευρωπαίων «προσκυνητών» κατά τις αφαιμάξεις των μοναστηριακών βιβλιοθηκών.
Η ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΗ ΣΥΛΛΟΓΗ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΧΕΙΡΟΓΡΑΦΩΝ ΣΤΟΝ ΚΟΣΜΟ
Σήμερα, όπως ήδη προαναφέραμε, στις μοναστηριακές βιβλιοθήκες του Άγιου Όρους σώζονται 16.000-20.000 χειρόγραφα! Αυτή η ποσότητα θεωρείται ότι αποτελεί το 50% των ελληνόγλωσσων χειρογράφων που υπάρχουν σήμερα σε ολόκληρο τον κόσμο. Από αυτά πάνω από τα μισά βρίσκονται στις βιβλιοθήκες τριών μόνον μοναστηριών (Μεγίστη Λαύρα, Ιβήρων και Βατοπαιδίου). Ειδικότερα η βιβλιοθήκη της Μεγίστης Λαύρας διαθέτει τη μεγαλύτερη συλλογή χειρογράφων (2.242) στο Άγιο Όρος και την 3η παγκοσμίως ύστερα από εκείνη της Αγίας Αικατερίνης του Σινά (4.500 χειρόγραφα, εκ των οποίων το 75% είναι ελληνόγλωσσα) και του Βατικανού (3.500). Στις 20 μονές του Άθω σώζεται το μοναδικό διαχρονικό σύνολο ελληνικών χειρογράφων όχι μόνον στον χώρο της ελληνικής επικράτειας αλλά και σ’ ολόκληρο τον κόσμο. Τα ελληνικά χειρόγραφα του Αγίου Όρους συγκροτούν τη μεγαλύτερη συλλογή ελληνικών χειρογράφων στον κόσμο, αφού ο αριθμός τους ξεπερνά κατά πολύ το σύνολο των δύο μεγαλυτέρων συλλογών της Ευρώπης, του Βατικανού και της Εθνικής Βιβλιοθήκης του Παρισιού, που και οι δύο μαζί δεν υπερβαίνουν τις 10.000.
ΔΙΑΣΩΣΗ ΣΕ ΜΙΚΡΟΦΙΛΜ ΚΑΙ ΣΥΝΤΗΡΗΣΗ ΤΩΝ ΧΕΙΡΟΓΡΑΦΩΝ
Η μελέτη της ιστορίας των αγιορείτικων χειρογράφων δεν είναι εύκολη υπόθεση, εφ’ όσον ποτέ δεν υπήρξαν μεσαιωνικοί κατάλογοι βιβλιοθηκών, όπως στις περιπτώσεις των μεσαιωνικών μοναστηριών της Δύσης. Οι προσπάθειες για την καταγραφή και συστηματική μελέτη των χειρογράφων του Άθω ξεκίνησαν μόλις στα τέλη του 19ου αϊ. και συνεχίζονται. Πρώτος ο Σπυρίδων Λάμπρου εξέδωσε έναν δίτομο κατάλογο κωδίκων των μονών του Όρους (πλην Βατοπαιδίου και Μεγίστης Λαύρας), που περιελάμβανε 6.619 χειρόγραφα. Στη συνέχεια, το 1925, ο καθηγητής Σωφρόνιος Ευστρατιάδης εξέδωσε στο Παρίσι έναν κατάλογο με τους κώδικες των μονών Βατοπαιδίου καϊ Μεγίστης Λαύρας. Πλήρης πάντως κατάλογος δεν υπάρχει ακόμη. Ωστόσο το Πατριαρχικό Ίδρυμα Πατερικών Μελετών (ΠΙΠΜ) της Ι.Μ. Βλατάδων (Θεσσαλονίκη) έχει αναλάβει τη κατάρτιση ενός λεπτομερούς καταλόγου, όπως επίσης και τη μικροφωτογράφιση όλων των χειρογράφων. Έτσι το περιεχόμενο των χειρογράφων όχι μόνον θα διασωθεί, αλλά θα είναι εύκολη και η μελέτη τους από τους ειδικούς, που δεν χρειάζονται πλέον να επισκεφθούν τις μοναστηριακές βιβλιοθήκες για να τα μελετήσουν. Το ΠΙΜΠ, που υπάγεται στο Οικουμενικό Πατριαρχείο, είναι ένα Ιδιωτικό ίδρυμα, που συντηρείται με επιχορηγήσεις και δωρεές. Ανάμεσα στα άλλα διαθέτει ένα αρχείο μικροταινιών, ένα αρχείο διαφανειών (Slides) καθώς και ειδικές φωτοαναγνωριστικές συσκευές. Η συντήρηση των αρχαίων χειρογράφων βασίζεται σ’ ένα πρόγραμμα που περιλαμβάνει την τοποθέτηση τους σε ειδικές θήκες για καλύτερη φύλαξη και μεταφορά, την αποκατάσταση των διαλυμένων εξώφυλλων και εσώφυλλων και την τοποθέτηση φαρμάκων ενάντια στα φθοροποιά μικρόβια. Τέλος, σε συνεργασία και με ξένα πανεπιστήμια, εφαρμόζεται ένα πρόγραμμα συντήρησης και απολύμανσης των χειρογράφων από καταστροφικά μικρόβια. Η προσφορά των χειρογράφων του Άγιου Όρους στην πολιτιστική εξέλιξη της Ευρώπης είναι ανεκτίμητη. Όπως άλλωστε λέει χαρακτηριστικά και ο βιβλιοθηκάριος της μονής Μεγίστης Λαύρας, Ιερομόναχος Νικόδημος: «Κανείς δεν μπορεί να πει με σιγουριά, που ακριβώς θα βρισκόταν σήμερα ή ανθρωπότητα χωρίς τις αρχαίες γνώσεις, που διεσώθησαν με τα χειρόγραφα των Βυζαντινών μοναστηριών και Ιδιαίτερα του Άγιου Όρους. Κατά πάσα πιθανότητα η Αναγέννηση της Δύσης θ΄ αργούσε μερικούς αιώνες…». Σημείωση: Όλες οι φωτογραφίες του άρθρου προέρχονται από το αρχείο του Γιώργου Στάμκου.>
>
“Σεπτεμβριανά”: η οργανωμένη επιχείρηση εκκαθάρισης του ελληνικού πληθυσμού της Πόλης
Πώς από 300.000 έμειναν στην Πόλη μόλις 3-4 χιλιάδες Έλληνες. Με την ονομασία «Σεπτεμβριανά» έμεινε στην ιστορία το οργανωμένο πογκρόμ της νύκτας της 6ης Σεπτεμβρίου 1955, εξ ου και η ονομασία, που συνέβη στη Κωνσταντινούπολη, όπου καθοδηγούμενος τουρκικός όχλος προκάλεσε βίαια επεισόδια κατά των περιουσιών των Ελλήνων Κωνσταντινουπολιτών, λεηλατώντας και πυρπολώντας ελληνικά καταστήματα, σπίτια, σχολεία και βεβηλώνοντας εκκλησίες ακόμα και νεκροταφεία δημιουργώντας τρομοκρατία και ανασφάλεια για τις υφιστάμενες μειονότητες. Αφορμή έδωσε μια βομβιστική επίθεση στο πατρικό σπίτι του Κεμάλ Ατατούρκ στην Θεσσαλονίκη, που αποδείχτηκε στην συνέχεια ότι ήταν σκηνοθετημένη προβοκάτσια από την ίδια τη τουρκική κυβέρνηση. Τα «Σεπτεμβριανά» αποτελούν ένα μέρος ενός μακρύ καταλόγου διώξεων κατά αλλοθρήσκων μειονοτήτων που μπορεί να ξεκίνησαν περί τα τέλη της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, πλην όμως εντάθηκαν από την εποχή των Νεοτούρκων και ύστερα.
Η προετοιμασία της προβοκάτσιας
Στις 3 Σεπτεμβρίου η γυναίκα του Τούρκου Προξένου στην Θεσσαλονίκη κάλεσε Έλληνα φωτογράφο και του ζήτησε να φωτογραφήσει τον περίβολο του Προξενείου, το οποίο στεγάζεται δίπλα σε παλιό σπίτι, στο οποίο υποτίθεται ότι γεννήθηκε ο Μουσταφά Κεμάλ. Τις φωτογραφίες τις ζήτησε ως ‘ενθύμιο’, διότι την επομένη επρόκειτο να αναχωρήσει για την Τουρκία. Τα μεσάνυκτα της 5ης προς 6η Σεπτεμβρίου εξερράγη βόμβα στον κήπο του τουρκικού Προξενείο, η οποία προκάλεσε μικρές μόνον ζημιές σε υαλοπίνακες στην παρακείμενη ‘οικία του Κεμάλ’. Η βόμβα, όπως εξακριβώθηκε από τις έρευνες που διεξήγαγαν οι ελληνικές αρχές και όπως απεδείχθη αργότερα στην δίκη των πρωταιτίων των γεγονότων το 1961 στην νήσο Yassιada (Πλάτη), μεταφέρθηκε από την Τουρκία από Τούρκο πράκτορα (Έλληνα υπήκοο από την Κομοτηνή) και τοποθετήθηκε από τον Τούρκο κλητήρα του Προξενείου. Στις 4:00 το απόγευμα η τουρκική εφημερίδα İstanbul Ekspres κυκλοφόρησε σε έκτακτη έκδοση και δημοσίευσε τις φωτογραφίες της συζύγου του Τούρκου Προξένου φρικτά παραποιημένες, εις τρόπον ώστε να δίδεται η εντύπωση ότι στο σπίτι του πατέρα των Τούρκων είχε σημειωθεί μια τεράστια έκρηξη από βόμβα που είχαν τοποθετήσει οι Έλληνες. Το γεγονός αυτό έδωσε το έναυσμα για την έναρξη των πρωτοφανούς αγριότητος οργανωμένων ανθελληνικών ταραχών στην Κωνσταντινούπολη, γνωστών με το όνομα «Σεπτεμβριανά του 1955».
Το βράδυ του πογκρόμ
Μόλις δόθηκε το σύνθημα, ο μαινόμενος τουρκικός όχλος ξεχύθηκε στους δρόμους της Πόλης και άρχισε να λεηλατεί κάθε τι το ελληνικό. Ασφαλώς, όμως, οι ‘αγανακτισμένοι’ Τούρκοι πολίτες δεν έδρασαν αυθόρμητα. Το σχέδιο είχε σχεδιαστεί προσεκτικότατα και με απόλυτη μυστικότητα. Είναι χαρακτηριστικό το ότι, ενώ πολλοί απλοί Τούρκοι ασφαλώς δεν ενέκριναν τα όσα διεπράχθησαν εναντίον των Ελλήνων, εν τούτοις, ουδείς Τούρκος πρόδωσε λεπτομέρειες του σχεδίου σε Ρωμιό φίλο του, πλην ελαχίστων εξαιρέσεων, όπου γενικώς και αορίστως ανέφεραν για «κάτι άσχημο που επρόκειτο να συμβεί εκείνες τις ημέρες». Το σχέδιο είχε αρτιότατα οργανωθεί, αφού μέρες ή και εβδομάδες πριν στρατολογήθηκαν άτομα από την Μικρά Ασία και την Ανατολική Θράκη – εκτός των Κωνσταντινουπολιτών Τούρκων, μεταφέρθηκαν με σιδηροδρόμους, ταξί, λεωφορεία και πλοία, εφοδιάστηκαν με ρόπαλα, αξίνες, λοστούς, βενζίνη, δυναμίτιδα, ενώ παρεσχέθη στους επίδοξους ταραχοποιούς τροφή και κατάλυμα για μία ή δύο ημέρες. Ακόμη συντάχθηκαν οι κατάλογοι των επικείμενων στόχων σε κάθε συνοικία και σημαδεύτηκαν την κατάλληλη στιγμή τα ελληνικά κτήρια. Τέλος, εκπαιδεύτηκαν οι αστυνομικοί και στρατιώτες με πολιτικά που θα ελάμβαναν μέρος στη λεηλασία και θα κατηύθυναν το πλήθος, ενώ αργότερα θα έπαιζαν τον ρόλο των ειρηνοποιών. Σύμφωνα με δημοσίευμα της 12 Αυγούστου 2008 της εφημερίδας Ραντικάλ, τα γεγονότα που διαδραματίστηκαν στις 6-7 Σεπτεμβρίου 1995 εναντίον των Ελλήνων της Κωνσταντινούπολης είχαν οργανωθεί από το Γραφείο Ειδικού Πολέμου (Özel Harp Dairesi), το οποίο αποτελούσε τον μηχανισμό, που είχε στηθεί από το ΝΑΤΟ για την αποτροπή του κομμουνιστικού κινδύνου. Οι πρώτες συγκεντρώσεις και ομιλίες ξεκίνησαν κατά τις 4:30 το απόγευμα, ενώ οι πρώτες ταραχές πρέπει να ξεκίνησαν γύρω στις 5:30. Φυσικά, η ώρα ενάρξεως των τουρκικών επιθέσεων εποίκιλλε από συνοικία σε συνοικία. Επιθέσεις εναντίον των Ελλήνων και των περιουσιών τους έλαβαν χώρα και στην ευρωπαϊκή και στην ασιατική πλευρά της Κωνσταντινουπόλεως, αλλά και στις νήσους Χάλκη και Πρίγκηπο, από Τούρκους που μεταφέρθηκαν εκεί με πλοιάρια. Με στρατιωτική πειθαρχία κινούμενος ο τουρκικός όχλος, ο οποίος ανερχόταν σε δεκάδες χιλιάδες άτομα, κινήθηκε κατά παντός του ελληνικού. Μέσα σε εννέα περίπου ώρες (διότι σε πολλά σημεία οι βανδαλισμοί συνεχίστηκαν και μετά την κήρυξη του στρατιωτικού νόμου μετά τα μεσάνυκτα) καταστράφηκαν ολοσχερώς 1004 σπίτια, ενώ άλλα περίπου 2500 υπέστησαν εκτεταμένες ζημιές. Καταστράφηκαν επίσης 4348 καταστήματα, 27 φαρμακεία, 26 σχολεία, 5 πολιτιστικοί σύλλογοι, οι εγκαταστάσεις 3 εφημερίδων, 12 ξενοδοχεία, 11 κλινικές, 21 εργοστάσια, 110 ζαχαροπλαστεία και εστιατόρια, 73 εκκλησίες, ενώ συλήθηκαν πάρα πολλοί τάφοι σε 2 κοιμητήρια, καθώς και οι τάφοι των πατριαρχών στην Μονή Βαλουκλή. Τουλάχιστον 30 Έλληνες σκοτώθηκαν και εκατοντάδες άλλοι κακοποιήθηκαν βάναυσα. Σε δύο περίπου χιλιάδες υπολογίζονται από τους κύκλους της ομογενείας οι βιασμοί, αν και επισήμως καταγγέλθηκαν μόνο 200, για ευνόητους λόγους. Ιδιαίτερο μίσος επεδείχθη κατά των ιερωμένων, αφού πολλοί απ’ αυτούς ξυλοκοπήθηκαν αγριότατα, άλλοι γυμνώθηκαν και διαπομπεύθηκαν, εξαναγκαζόμενοι να φωνάζουν: «Η Κύπρος είναι τουρκική», ενώ υπάρχουν μαρτυρίες ότι σε κάποιο ιεροδιάκονο έγινε αναγκαστική περιτομή. Ο Επίσκοπος Παμφίλου Γεράσιμος και ο ηλικιωμένος μοναχός Χρύσανθος Μαντάς ξυλοκοπήθηκαν μέχρι θανάτου, ενώ ο Μητροπολίτης Ηλιουπόλεως Γεννάδιος παρεφρόνησε από τους ξυλοδαρμούς και ύστερα από λίγο χρόνο απεβίωσε.
Οικονομική καταστροφή
Μέσα σε λίγες ώρες η ελληνική οικονομική δραστηριότητα καταστράφηκε σχεδόν ολοσχερώς, αφού τα σπίτια και οι περιουσίες των περισσότερων Ελλήνων και τα ιδρύματα της ομογένειας λεηλατήθηκαν. Χιλιάδες Έλληνες έμειναν κυριολεκτικώς μόνο με τα ρούχα που φορούσαν, αφού στα σπίτια τους καταστράφηκαν με πρωτοφανή μανία ή εκλάπησαν τα πάντα• από οικιακά σκεύη και τρόφιμα μέχρι κρεβάτια, καναπέδες και ακριβά κοσμήματα. 8.700 περίπου άτομα έμειναν άνεργα, αφού οι επιχειρήσεις στις οποίες εργάζονταν είχαν καταστραφεί. Αν και οι πρώτες εκτιμήσεις τουρκικών και ξένων τραπεζών μιλούσαν για ζημιές της τάξης του ενός ή δύο δισεκατομμυρίων τουρκικών λιρών, τον Φεβρουάριο του 1956 η τουρκική κυβέρνηση μείωσε κατά πολύ το ποσό, υπολογίζοντας τις συνολικές ζημιές σε 69.578.744 λίρες Τουρκίας, δηλ. περίπου 25 εκατομμύρια δολάρια. Το Παγκόσμιο Συμβούλιο Εκκλησιών υπολόγισε ότι μόνο οι ζημιές που υπέστησαν οι εκκλησίες ξεπερνούσαν τα 150 εκατομμύρια δολάρια της εποχής. Βρετανοί διπλωμάτες υπολόγισαν τις ζημιές σε περίπου 200 εκατομμύρια δολλάρια, ενώ σύμφωνα με εκτίμηση της ελληνικής κυβερνήσεως οι ζημιές ανήρχοντο σε 500 εκατομμύρια δολλάρια. Ο Γάλλος συγγραφέας και καθηγητής στην Σορβόννη Francois Crouzet στο βιβλίο του Le Conflit de Chypre (Η διένεξη της Κύπρου) υπολογίζει τις ζημιές σε 300 εκατομμύρια δολάρια της εποχής, δηλαδή πολύ περισσότερα του ενός δισεκατομμυρίου σημερινών (2008) δολαρίων. Από το ποσό που υπολόγισε και ενέκρινε η τουρκική κυβέρνηση κατέβαλε τελικώς ποσό μικρότερο των 10 εκατομμυρίων Λ.Τ., και μάλιστα ύστερα από πολλούς μήνες, όταν η αξία της τουρκικής λίρας είχε υποτιμηθεί δραματικά. Δηλαδή, δόθηκαν αποζημιώσεις μικρότερες του 1% της αξίας των καταστροφών. Πάρα πολλοί δικαιούχοι δεν εισέπραξαν καμμία απολύτως αποζημίωση, ενώ υπήρξαν και περιπτώσεις επιχειρηματιών που, ενώ έχασαν τα πάντα – και άρα είχαν ζημιά την χρονιά εκείνη – υποχρεώθηκαν να πληρώσουν και φόρο κερδών!
Η ανύπαρκτη ελληνική αντίδραση
Η αντίδραση της Ελληνικής Κυβερνήσεως στα γεγονότα της 6ης – 7ης Σεπτεμβρίου 1955 υπήρξε από χλιαρή έως ανύπαρκτη. Αυτό οφείλεται εν μέρει στο γεγονός ότι ο τότε πρωθυπουργός Στρατάρχης Αλ. Παπάγος νοσούσε βαρύτατα και ουσιαστικώς η κυβέρνηση ήταν ακέφαλη. Από την άλλη, υπήρξαν έντονες συμμαχικές πιέσεις, ιδίως από τον Αμερικάνο Υπουργό Εξωτερικών Τζων Φόστερ Ντάλλες, ο οποίος κάλεσε και τις δύο πλευρές να επιδείξουν αυτοσυγκράτηση (!) και να συμφιλιωθούν.
Τα μικρά ψάρια
Μετά τις ανθελληνικές ταραχές η τουρκική κυβέρνηση προσπάθησε να επιρρίψει την ευθύνη της οργανώσεως των επεισοδίων σε ‘κομμουνιστές πράκτορες’, ενώ η αστυνομία συνέλαβε 3.151 άτομα. Τελικώς, παρέμειναν υπό κράτηση τεσσάρων έως έξι μηνών 17 άτομα: εννέα μέλη της Kιbrιs Türktür, έξι φοιτητές και δύο συντάκτες της İstanbul Ekspres. Στην δίκη που ακολούθησε δικάστηκαν και έξι μέλη του παραρτήματος Σμύρνης της Kιbrιs Türktür. Στις 24 Ιανουαρίου 1957 το ποινικό δικαστήριο Κωνσταντινουπόλεως αθώωσε και τους 23 κατηγορούμενους.
Τα μεγάλα ψάρια
Από τα μέλη της κυβερνήσεως Μεντερές, συμμετοχή στην διοργάνωση του ανθελληνικού πογκρόμ φαίνεται να είχαν, εκτός από τον ίδιο τον πρωθυπουργό, οι Μαχμούτ Τζελάλ Μπαγιάρ, Πρόεδρος της Δημοκρατίας, Μεχμέτ Φουάτ Κιοπρουλού, πρώην Υπουργός Εξωτερικών, Φατίν Ρουστού Ζορλού, Υπουργός Εξωτερικών, Ναμίκ Γκεντίκ, Υπουργός Εσωτερικών, Ετχέμ Μεντερές, Υπουργός Αμύνης και Φαχρεττίν Κερίμ Γκιοκάυ, βαλής (κυβερνήτης) της Κωνσταντινουπόλεως. Στις 27 Μαΐου 1960 ομάδα αξιωματικών υπό τον στρατηγό Τζεμάλ Γκιουρσέλ κατέλαβε την εξουσία και οδήγησε σε δίκη 592 μέλη και συνεργάτες του Δημοκρατικού Κόμματος. Πολλοί απ’ αυτούς δικάστηκαν σε περισσότερες της μιας δίκες. Μια από τις σημαντικότερες δίκες ήταν αυτή για το Πογκρόμ της 6ης – 7ης Σεπτεμβρίου 1955. Ο Γκεντίκ αυτοκτόνησε λίγο μετά την επικράτηση του πραξικοπήματος. Οι Μπαγιάρ και Ετχέμ Μεντερές δεν δικάστηκαν καθόλου για την συμμετοχή τους στην διοργάνωση του πογκρόμ, ενώ ο Κιοπρουλού αθωώθηκε. Ο Γκιοκάυ απλώς στερήθηκε των πολιτικών του δικαιωμάτων. Ένοχοι ευρέθησαν μόνον οι Μεντερές και Ζορλού, γι’ αυτό και καταδικάστηκαν σε φυλάκιση 6 ετών. Ενδεικτικά αναφέρεται ότι για άλλη, πολύ πιο ασήμαντη υπόθεση, αυτή της καταχρήσεως κεφαλαίων, ο Μεντερές καταδικάστηκε σε φυλάκιση 14 ετών και 2 μηνών. Αν και οι Μεντερές και Ζορλού καταδικάστηκαν στην εσχάτη των ποινών και απαγχονίστηκαν στην νήσο Ιμραλί, τον Σεπτέμβριο του 1961, εκείνο που εβάρυνε στην θανατική καταδίκη τους ήταν οι κατηγορίες για παραβίαση του Τουρκικού Συντάγματος.Οι Τούρκοι πρόξενοι της Θεσσαλονίκης, ο θυρωρός του Προξενείου που τοποθέτησε την βόμβα και ο φοιτητής Οκτάυ Εγκίν που μετέφερε την βόμβα στην Θεσσαλονίκη αθωώθηκαν. Ο Εγκίν αργότερα διορίστηκε Γενικός Διευθυντής Κρατικής Ασφαλείας και αργότερα Νομάρχης στην Νεάπολη (Nevşehir) της Καππαδοκίας. Ο πρόεδρος του Σωματείου «Η Κύπρος είναι Τουρκική» Χικμέτ Μπιλ κατέθεσε στο δικαστήριο ως … μάρτυρας κατηγορίας. Αργότερα απεστάλη από την τουρκική κυβέρνηση ως ακόλουθος τύπου στην Τουρκική Πρεσβεία στην Βηρυτό
>
>
Οι Πόντιοι ζητούν να πολεμήσουν, μα ο Βενιζέλος τους αγνοεί…
ΤΕΤΟΙΕΣ ΜΕΡΕΣ του ‘22 ολοκληρωνόταν η καταστροφή του Ελληνισμού της Μικράς Ασίας. Ο στρατός επέστρεφε στη βάση του, οι Τούρκοι κυνηγούσαν και σκότωναν τους Ελληνες και οι φωτιές έζωναν τα σπίτια τους στη Σμύρνη (κάποιοι ιστορικοί αναθεωρητές τους θέλουν να «συνωστίζονται» στα πλοία για να έρθουν στπν Ελλάδα… Προφανώς για διακοπές…). Σήμερα, σχεδόν 90 χρόνια μετά, θα αποκαλύψουμε ένα ξεχασμένο υπόμνημα, που έστειλε στον πρωθυπουργό Ελευθέριο Βενιζέλο τον Ιανουάριο του 1920 η Επιτροπεία των Ποντίων. Ζητούσε την άδειά του να επιτεθεί στον Κεμάλ, δημιουργώντας δεύτερο μέτωπο, για να δέχεται μικρότερη αντίσταση ο ελληνικός στρατός στην κεντρική Μικρά Ασία. Το υπόμνημα είναι αποκαλυπτικό. Παραδόθηκε τον Γενάρη του 1920 στον ίδιο τον Βενιζέλο όταν βρισκόταν στο Παρίσι και έθετε στη διάθεση του μαχόμενου ελληνικού στρατού ισχυρή δύναμη 20.000 στρατιωτών, περίπου δύο μεραρχιών, για να χτυπήσουν τον Κεμάλ στηΣεβάστεια. Αλλά ας δούμε σημεία του ιστορικού αυτού υπομνήματος:
Το υπόμνημα
«Προς τον Εξοχώτατον Πρόεδρον της Ελληνικής Κυβερνήσεως κ. Ελευθέριον Βενιζέλον, εις Παρισίους. Εξοχώτατε, εθεωρήσαμεν σκόπιμον να υποβάλωμεν Υμίν συνημμένως υπόμνημα, όπερ η Επιτροπεία των εν Ελλάδι Ποντίων απέστειλεν εις το Γενικόν Επιτελείον. Προέλασις δυνάμεως είκοσι χιλιάδων ανδρών ως εκείνης την οποίαν, κατά μετρίους υπολογισμούς είναι εις θέσιν καλώς εφοδιαζόμενος και εξοπλιζόμενος να παρατάξη εις πρώτην στιγμήν ο Πόντος δύναται να απασχολήση σοβαρώς τον εις Σεβάστειαν συγκεντρούμενον στρατόν του Κεμάλ Είναι γνωστόν ότι η Σεβάστεια αποτελεί σπουδαίαν δράσιν του κεμαλισμού. Η από Αμισόν εις Σεβάστειαν αμαξιτή οδός είναι εις την διάθεσιν ημών, δεδομένου ότι ο Κεμάλ απέσυρε τελευταίως πάσας τας δυνάμεις αυτού εκ της περιφερίας ταύτης. Επιτυχής προέλασις προς την διεύθυνσιν ταύτην αποκόπτει τπν υποχώρησιν του πρός δυσμάς δρώντος στρατού. Πάντα ταύτα θα επέφερον ευθύς αμέσως σοβαρόν αντιπερισπασμόν εις τας δυνάμεις του Κεμάλ εξ ού προφανές ότι θα επωφεληθή ο ημέτερος στρατός… Το υπόμνημα τούτο αποστέλλομεν Υμίν διά του κ. Ι Θιάκη, εντεταλμένου να υποβάλη Υμίν και προφορικώς τας επί τούτω ιδέας ημών.
Και προς τον Στρατό
Υπήρχε και άλλο υπόμνημα προς το Γενικό Επιτελείο Στρατού, που έδινε λεπτομερή στοιχεία για τη συγκρότηση και τις διαθέσιμες δυνάμεις του ποντιακού στρατού όπως: «Εις την περιφέρειαν Αμασείας 4.000 άνδρες έχουν τα όπλα των και είναι οργανωμένοι εις τα ελληνικά χωρία» και «ο στρατηγός Ανανίας του ρωσικού στρατού, Πόντιος την καταγωγήν, ως ο ίδιος εδήλωσεν εις την καθ’ ημάς Επιτροπείαν, δύναται να ανασυντάξη εντός βραχυτάτου χρονικού διαστήματος την μεραρχίαν ταύτην με δύναμιν 10.000 ανδρών».
Αδιαφόρησε
Δυστυχώς ο Βενιζέλος ή αδιαφόρησε ή αγνόησε σκοπίμως την πρότασή τους. Αν γινόταν αποδεκτή, ίσως η έκβαση της μικρασιατικής εκστρατείας να ήταν διαφορετική και ο Ελληνισμός να μην υφίστατο την ήττα, την ταπείνωση και τον ξεριζωμό..
Σύμμαχοι όλοι οι μη μουσουλμάνοι
ΣΗΜΑΝΤΙΚΟ ΕΙΝΑΙ και το σημείο στο οποίο η Επιτροπεία των Ποντίων τονίζει τους δεκάδες μη μουσουλμάνους συμμάχους που θα στηρίξουν την εκστρατεία κατά του Κεμάλ: «…Προ Ποντίων βαδιζόντων κατά του Κεμάλ δεν θα μείνουν απλοί θεαταί οι Αρμένιοι, αλλά κυρίως οι Κιρκάσιοι και οι Κιζηλμπάσηδες της Σεβαστείας, ούτε οι Χριστιανοί Λαζοί, ούτε οι Σταυριώται και διάφοροι άλλοι μουσουλμανικαί αλλά μη τουρκικοί φυλαί, οι οποίοι τα προς τους Έλληνας αισθήματά των πολλάκις και εμπράκτως εξεδήλωσαν…».>
>
Από τη Μικρασιατική Καταστροφή στη δημιουργία προβάτων της Νέας Τάξης Πραγμάτων
Τέτοιες μέρες του Αυγούστου θυμόμαστε κάθε χρόνο το πάρσιμο της Σμύρνης. Θυμόμαστε τη φωτιά εκείνη που στοίχειωνε την παιδική μας φαντασία από τις φωτογραφίες στα βιβλία της Ιστορίας, θυμόμαστε όσα διαβάσαμε για τον προδομένο μας στρατό που πολεμούσε δέκα σχεδόν χρόνια συνεχώς σε όλα τα μέτωπα. Θυμόμαστε τη φιγούρα του Χρυσόστομου Σμύρνης, τις μανάδες που έτρεχαν να σωθούν με τα μωρά στην αγκαλιά, τα αποκεφαλισμένα πτώματα. Θυμόμαστε, θυμόμαστε, θυμόμαστε… Σε πείσμα όλων αυτών που στο όνομα μιας ανιστόρητης “φιλίας” θέλουν να μας επιβάλουν τη λήθη, σε πείσμα όσων θέλουν να μας κάνουν να ξεχάσουμε την ιστορία μας και αν γίνεται, να αλλάξουμε και ταυτότητα ακόμα, σε πείσμα όλων αυτών, εμείς θυμόμαστε! Δεν θα ξεχάσουμε ποτέ τα έργα και τις ημέρες του Τούρκου και θα τα διηγιόμαστε πάντα στα παιδιά μας. Οι Τούρκοι, αυτός ο λαός ή μάλλον, η ορδή ληστών που ξεκίνησε από τις ασιατικές στέπες για να φτάσει μέχρι τα άγια χώματα της Ιωνίας και μέχρι την Πόλη και, οποίο θράσος, μέχρι να χτυπήσει και την καρδιά της Ευρώπης! Ποιο σπουδαίο “έργο” έχουν να παρουσιάσουν οι Τούρκοι στο διάβα των αιώνων, ας μας απαντήσουν η Ρεπούση, η Δραγώνα και ο Βερέμης και όλοι αυτοί οι απάτριδες με τις αμφισβητούμενες σπουδές και τους τίτλους (βλ. Δραγώνα). Η Ιστορία διδάσκει ένα: το μόνο που έχουν να παρουσιάσουν οι Τούρκοι, είναι κομμένα κεφάλια! Αυτή είναι η συμβολή τους στον πολιτισμό της ανθρωπότητας: κομμένα κεφάλια και δολοφονίες απίστευτης αγριότητας, όπως αυτή που επιφύλαξαν στον Χρυσόστομο Σμύρνης. Αυτή είναι η πραγματική ιστορική αλήθεια και όχι η εξωραϊσμένη και παραχαραγμένη “ιστορία” τύπου Ρεπούση, που αποσκοπεί στη δημιουργία προβάτων της Νέας Τάξης Πραγμάτων. Οι Τούρκοι, είναι μια μογγολική ορδή που πιεζόμενη από άλλες μογγολικές ορδές αναζήτησε χώρες στα δυτικά και συναντήθηκε με το Βυζάντιο στο Μάντζικερτ. Στην καταραμένη μάχη που επακολούθησε, ο γενναίος στρατηγός Ρωμανός Διογένης προδόθηκε και εγκαταλείφθηκε. Η ήττα στο Μάντζικερτ δεν σήμαινε πολλά για την βυθισμένη στις απολαύσεις βυζαντινή αριστοκρατία. Σήμαινε όμως πολλά για την ιστορία του Ελληνικού Έθνους. Από τη στιγμή εκείνη οι Τούρκοι εγκαταστάθηκαν στην Μικρά Ασία και σε λιγότερο από έναν αιώνα, ήταν κυρίαρχοι. Με το βίαιο εξισλαμισμό ή και με τις παροχές και τις υποσχέσεις στους ντόπιους και χαλαρής εθνικής συνείδησης πληθυσμούς, η μικρή ορδή έγινε κράτος και έφτασε μέχρι τα τείχη της Βιέννης δυο φορές. Ευτυχώς για τον πολιτισμό και την ανθρωπότητα, ο βάρβαρος εχθρός αναχαιτίστηκε και τις δύο φορές, αλλιώς, καμιά αναγέννηση και κανένας διαφωτισμός δεν θα είχαν λάβει χώρα! Από όπου πέρασε αυτή η ορδή των υπανθρώπων, άφησε πίσω της μόνο στάχτη και κεφάλια κομμένα. Όλοι εκείνοι οι “ευαίσθητοι” περί των ανθρωπίνων δικαιωμάτων που σοκάρονται μ’ αυτές τις εκφράσεις, ας δουν και ας ξαναδούν τις φωτογραφίες με τα ανασκολοπισμένα πτώματα της Μικρασιατικής Καταστροφής, τα αποκεφαλισμένα πτώματα με τις κομμένες μύτες και τα κομμένα αυτιά. Ας διαβάσουν ξανά τα βιβλία του Ηλία Βενέζη, τα οποία συνίστανται ανεπιφύλακτα στην περίπτωσή τους! Για όσους από εμάς θέλουμε επαξίως να λεγόμαστε Έλληνες: επιβάλλεται να θυμόμαστε τις χαμένες πατρίδες. Επιβάλλεται να θυμόμαστε την Πόλη και την Μικρά Ασία, επιβάλλεται να θυμόμαστε τον Πόντο και την Κύπρο μας. Ας γνωρίζουν, δε, οι εχθροί, εξωτερικοί και εσωτερικοί, πως “πάλι με χρόνια με καιρούς πάλι δικά μας θα ‘ναι”. Ο Ελληνισμός υπέστη ένα συντριπτικό χτύπημα με την Μικρασιατική Καταστροφή. Όμως, μέσα σε δεκαοχτώ χρόνια, ανέκαμψε και παρέταξε έναν αξιόμαχο στρατό, αντάξιο της πολεμικής αρετής των προγόνων μας, ένα στρατό νικητή στα βουνά της Πίνδου. Από τη σημερινή δίνη στην οποία έχει το έθνος περιέλθει, καραδοκούν πάλι οι εχθροί να αρπάξουν την ευκαιρία. Δεν θα χαρούν για πολύ…
>
>
Το ολοκαύτωμα της Σαμοθράκης παρέμεινε άγνωστο… αναγνωρίστηκε από την Ακαδημία των Αθηνών μόλις το 1980
Η Σαμοθράκη αποτελεί ακόμη ένα μέρος της Θράκης, το οποίο είναι άγνωστο στο ευρύ κοινό, παρά τη μεγάλη προσφορά του στον ελληνικό και παγκόσμιο πολιτισμό, από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα. Το νησί ήταν ένας χώρος, μία ολόκληρη φιλοσοφία της ζωής, μία αντίληψη για την επικοινωνία ανθρώπων και εμπορευμάτων. Η ανάπτυξη της Σαμοθράκης και τα «Σαμοθραείκια τείχη», οι πόλεις που δημιούργησε στα απέναντι Θρακικά παράλια, τα Καβείρια Μυστήρια, η έλευση του Απόστολου Παύλου στο νησί ως πρώτο ευρωπαϊκό έδαφος, και φυσικά η Νίκη της Σαμοθράκης, είναι μερικά από τα δεδομένα, για τα οποία είναι γνωστή η Σαμοθράκη. Το νησί όμως έχει και μία πτυχή της ιστορίας της, άγνωστη και λησμονημένη. Η Σαμοθράκη από το 1459 ήταν… …υπόδουλη με έντονη την οθωμανική παρουσία. Η κήρυξη της επανάστασης στη Σαμοθράκη από τους τοπικά μυημένα μέλη στη Φιλική Εταιρεία, ακολούθησε ο γενικός ξεσηκωμός των Ελλήνων. Η αντίδραση από τους Οθωμανούς ήρθε το Σεπτέμβριο του 1821, την 1η του μηνός, την «πρωτοσταυρινιά» όπως λένε οι ντόπιοι, όταν αποβιβάστηκαν δύο χιλιάδες στρατιώτες. Η καταστροφή ήταν ολοκληρωτική. Η Σαμοθράκη μετατράπηκε σε κέντρο λεηλασίας, ζώνη θανάτου και ερείπια, και το νησί έμεινε ακατοίκητο για έξι χρόνια. Εφτακόσιοι από τους κατοίκους που είχαν καταφύγει στα βουνά, οι Οθωμανοί, τους έφεραν πίσω με δόλο δίνοντάς τους την εντύπωση ότι θα τους δώσουν χάρη. Όμως στην τοποθεσία «Εφκάς» στο κάστρο της πρωτεύουσας, της Χώρας, τους δολοφόνησαν όλους. Από τη μαζική αυτή δολοφονία, επέζησαν σύμφωνα με μαρτυρίες ξένων περιηγητών και του Σαμοθρακρακίτη ιερέα Γ. Μανωλάκη από 25 έως 30 οικογένειες, οι οποίες ζούσαν τα επόμενα χρόνια σε άθλια κατάσταση. Σημαντική μαρτυρία για το ολοκαύτωμα αποτελεί το έργο του Ίωνος Δραγούμη «Σαμοθράκη», ο οποίος διέσωσε το συμβάν, αλλά και την αναφορά για το τρυπημένο Ευαγγέλιο της εκκλησίας της Παναγίας στη Χώρα, το οποίο φυλάσσεται στο Εθνολογικό Μουσείο. Όσοι σώθηκαν από τους 15.000 κατοίκους πουλήθηκαν σαν σκλάβοι. Σημαντική παράμετρος του ολοκαυτώματος αποτελεί και ο βίαιος εξισλαμισμός πολλών Σαμοθρακιτών, που κατέληξαν όπως αναφέραμε δούλοι. Πέντε από τους επιζώντες του ολοκαυτώματος γύρισαν το 1837 στη Σαμοθράκη και επέστρεψαν στην αρχική τους θρησκεία. Για αυτό το λόγο βασανίστηκαν και θανατώθηκαν στην απέναντι Θρακική ακτή όπου μεταφέρθηκαν στο χωριό Μάκρη της Αλεξανδρούπολης. Η μνήμη τους τιμάται την Κυριακή του Θωμά και αποτελούν τους πέντε νεομάρτυρες (Μανουήλ Παλογούδας, Μιχαήλ Κύπριος, Θεόδωρος Δημ. Καλάκου, Γεώργιος Κουρούνης και Γεώργιος), τα λείψανα των οποίων υπάρχουν στην εκκλησία της Παναγίας στη Χώρα και στις εικόνες στις εκκλησίες του νησιού απεικονίζονται με φουστανέλες. Το ολοκαύτωμα της Σαμοθράκης παρέμεινε άγνωστο και η τυπική αναφορά στη θυσία των κατοίκων της στην εθνική παλιγγενεσία, αναγνωρίστηκε από την Ακαδημία των Αθηνών μόλις το 1980. Την καταστροφή της Σαμοθράκης την απεικόνισε πολύ χαρακτηριστικά ο Γάλλος Αύγουστος Βινσόν (Αuguste Vinchon) ο οποίος λίγο αργότερα ζωγράφισε ένα πίνακα με θέμα τη σφαγή της Σαμοθράκης, που βρίσκεται στο Λούβρο. Το ολοκαύτωμα της Σαμοθράκης αποτελεί μία άγνωστη πτυχή της ιστορίας μας και οφείλουν οι χιλιάδες επισκέπτες του νησιού να το γνωρίσουν, και οι αρκετοί ερευνητές που ασχολούνται με αυτό, να το αναδείξουν περισσότερο. Η συνέχεια θα πρέπει να είναι ακόμη πλούσια, το οφείλουμε στους νέους ανθρώπους που θυσιάστηκαν το Σεπτέμβριο του 1821 και αργότερα, για ελευθερία σώματος και πνεύματος. Για το Ολοκαύτωμα της Σαμοθράκης περισσότερα στο Δορδανάς Σ- Μαλκίδης Θ. (επιμέλεια) Σαμοθράκη: Ιστορία- Αρχαιολογία- Πολιτισμός. Πρακτικά Επιστημονικού Συνεδρίου. Θεσσαλονίκη: εκδόσεις Επίκεντρο 2008.
>
>
Χίλιοι διακόσιοι βυζαντινολόγοι συμμετέχουν στο συνέδριο «Το Βυζάντιο δίχως σύνορα», που διεξάγεται στη Σόφια
Χίλιοι διακόσιοι βυζαντινολόγοι από τις πέντε ηπείρους παίρνουν μέρος στο 22ο συνέδριο “Το Βυζάντιο δίχως σύνορα”, οι εργασίες του οποίου ξεκίνησαν, σήμερα, στη Σόφια. Την ιδιαίτερα επίκαιρη σημασία της πολιτιστικής και πολιτισμικής κληρονομιάς του Βυζαντίου, υπογράμμισε ο πρόεδρος της Βουλγαρίας Γκεόργκι Παρβάνοφ, στο χαιρετισμό του στο συνέδριο, “το μεγαλύτερο και το σπουδαιότερο διεθνές επιστημονικό φόρουμ στη Βουλγαρία στις τελευταίες δεκαετίες”, όπως χαρακτηριστικά είπε. Στα χρόνια της αρχαιότητας, υπό την τότε ονομασία “Σέρντικα”, η Σόφια έπαιζε ουσιαστικό ρόλο στη Βυζαντινή Αυτοκρατορία, σημείωσε από την πλευρά της η δήμαρχος της βουλγαρικής πρωτεύουσας, Ιορντάνκα Φαντάκοβα, ενώ ο υπουργός Παιδείας της Βουλγαρίας Σεργκέι Ιγνάτοφ τόνισε τη σημασία του Βυζαντίου για την εδραίωση των πνευματικών αξιών της Ορθοδοξίας. Τη μεγαλύτερη ομάδα βυζαντινολόγων που συμμετέχουν στο φόρουμ της Σόφιας συγκροτούν οι 175 Έλληνες και Κύπριοι ερευνητές, από τα πανεπιστήμια, τις ακαδημίες επιστημών και τα διάφορα κέντρα βυζαντινών μελετών της Ευρώπης και όλου του κόσμου. Όπως μάλιστα σημείωσε, απαντώντας σε σχετική επισήμανση του ΑΠΕ-ΜΠΕ ο καθηγητής Ταξιάρχης Κόλιας, στα διεθνή συνέδρια βυζαντινολογίας, οι Έλληνες πάντοτε αποτελούν μία από τις ισχυρότερες ομάδες, τόσο από πλευράς αριθμού όσο και από πλευράς ποιότητας. “Θα έλεγα ότι, φυσιολογικά, είναι (οι Έλληνες ερευνητές) ανάμεσα στους καλύτερους, ίσως οι καλύτεροι, όσον αφορά την ποιότητα”, είπε χαρακτηριστικά ο κ. Κόλιας, διευθυντής του Ινστιτούτου Βυζαντινών Σπουδών. Ο ίδιος χαρακτήρισε “πολύ χρήσιμη” τη μελέτη του Βυζάντιου, ιδιαίτερα στη σύγχρονη εποχή. “Όπως ξέρουμε, στο Βυζάντιο συμβίωναν πολλοί λαοί και αξίζει να μελετήσουμε και να γνωρίζουμε τις βασικές αρχές, τα χαρακτηριστικά και οι ιδιαιτερότητες της συμβίωσης τους”, τόνισε ο Έλληνας καθηγητής, φέρνοντας ως χαρακτηριστικό επίκαιρο παράδειγμα για το ενδιαφέρον που παρατηρείται για την εποχή του Βυζαντίου το έργο “Η μεγάλη στρατηγική της Βυζαντινής αυτοκρατορίας” του Αμερικανού πολιτικού αναλυτή Edward Luttwak. Ο κ. Κόλιας αναφέρθηκα και στην τάση “υποβάθμισης” της ιστορικής έρευνας αλλά και, γενικότερα, των ανθρωπιστικών επιστημών’ μια κοινή ανησυχία, που δίνει το στίγμα των ομιλιών στο φόρουμ της Σόφιας. Η διαφαινόμενη τάση παραμέλησης των ανθρωπιστικών σπουδών, της τεχνητής “αντιπαράθεσής” τους με την οικονομολογία και την τεχνολογία στη σύγχρονη εποχή μπορεί να έχει μοιραίες συνέπειες τόσο για το παρόν, όσο και για το μέλλον της ανθρώπινης κοινωνίας, προειδοποίησε ο Έλληνας επιστήμονας.
>
>
Ήταν κάποτε στην παλιά Αθήνα…..*Τα Μπουλούκια*
Eπιμέλεια αφιερώματος
Ταξίδευαν πάντα με εισιτήριο τρίτης θέσης στο τρένο, έπαιζαν σε καφενεία ή σε αυλές σχολείων, το ρεπερτόριό τους ήταν συγκεκριμένο, έμεναν όπου μπορούσαν-συχνά κάτω από άθλιες συνθήκες, βρίσκονταν συνεχώς σχεδόν σε κίνηση. Τα θεατρικά μπουλούκια άκμασαν κυρίως τον 19ο αιώνα έως και το πρώτο μισό του 20ου , δημιούργησαν σχολή από την οποία πέρασαν και μεγάλα ονόματα του ελληνικού θεάτρου, αν και σπάνια το ομολογούν. Η λαικότροπη θεατρική πρακτική αλλά, και η συνεχής μετακίνησή τους σε χωριά και αστικά κέντρα της ελληνικής επικράτειας, ανέδειξαν τα μπουλούκια ως το κλασσικό πρότυπο της ελληνικής λαικής θεατρικής παράδοσης.
Κι αν είχαν επιτελέσει έργο σπουδαίο, κατά γενική ομολογία, ήταν πως είχαν εκπαιδεύσει θεατρικά-με τον τρόπο τους βέβαια- ολόκληρη την ελληνική επαρχία.
Το μπουλούκι του Νικόλαου Αλεξάνδρου φωτογραφίζεται λίγο πριν την περιοδεία “Η Γκόλφω”, “Ο αγαπητικός της βοσκοπούλας”, “Η ωραία του Πέραν”, “Εσμέ η Τουρκοπούλα”, “Ο κουρσάρος”, “Τιμή και χρήμα”, “Η Κασσιανή”, ήταν μερικά μόνο από τα έργα που περιλαμβάνονταν στο ρεπερτόριο των μπουλουκιών. Έργα παιγμένα συνήθως πάνω σε αυτοσχέδια σκηνή, που την αποτελούσαν τραπέζια καφενείων, ενώ το φως από τα λουξ προσπαθούσε να δημιουργήσει ατμόσφαιρα, να “φωτίσει” τουες ηθοποιούς ανάλογα με τη στιγμή. Όσο μεγαλύτερο ρεπερτόριο είχε ένα μπουλούκι, τόσο περισσότερο μπορούσε να μείνει σε ένα μέρος, αλλάζοντας έργο κάθε βράδυ. Ανάλογα με τη σύνθεσή του, κάθε θίασος ενέτασσε στο πρόγραμμά του και κάποιες “νούτικες” κωμωδίες. Αυτές οι κωμωδίες δεν είχαν κανενός είδους κείμενο. Είχαν πλαίσιο και κατεύθυνση μόνο, οι ηθοποιοί ήταν αναγκασμένοι να αυτοσχεδιάζουν.
Κι αυτό ίσως ήταν το μεγαλύτερο σχολείο των μπουλουκιών: ο αυτοσχεδιασμός.
Αυτό τους έδινα άλλωστε και τη δυνατότητα να περνούν από την κωμωδία στο δράμα και αντίστροφα. Δράμα και κωμωδία, κάποια τραγουδάκια, για να μην φύγει το κοινό σεκλετισμένο από την παράσταση. Τα ανέκδοτα από την ζωή των μπουλουκτσήδων είναι πολλά. Κάθε βράδυ και μια εμπειρία, κάθε πόλη και χωριό από ένα συμβάν. Κανείς δεν πλούτιζε παίζοντας στα μπουλούκια. Τις περισσότερες φορές έπαιζαν μόνο για ένα πιάτο φαγητό, στην ταβέρνα της πόλης όπου έπαιζαν.
Και δεν ήταν λίγες οι φορές που οι χωρικοί μην έχοντας χρήματα να πληρώσουν, ανταπέδιδαν το θέαμα σε είδος… Ένα καρβέλι ψωμί, αυγά, πατάτες, λάδι…
Τόπος συνάντησης των μπουλουκιών ήταν συνήθως η Αθήνα και η Θεσσαλονίκη. Εκεί αποφάσιζαν ποιοί θα συμμετέχουν και γιατί. Ανάλογα πάντα με το ρεπερτόριο. Τα μπολούκια ήταν συνήθως οικογενειοκρατούμενα. Ο αρχηγός του ήταν συνήθως και ο ιδιοκτήτης του εξοπλισμού. Συχνά-πυκνά ο ελεύθερος ηθοποιός, άνδρας ή γυναίκα, έπρεπε να βρει ταίρι, για να μην προκαλούν τις μικρές επαρχιώτικες κοινωνίες. Στην περίοδο της ακμής του κανένα από τα μπολούκια που σεβόταν τον εαυτό του δεν πήγαινε στα πανηγύρια. Το θεωρούσαν το ύστατο στάδιο ξεπεσμού. Ωστόσο μετά τον πόλεμο, όταν πια είχαν δημιουργηθεί οι πρώτες θεατρικές αίθουσες και είχε αρχίσει να εξαπλώνεται ο κινηματογράφος, πολλά μπουλούκια μετήλθαν κι αυτό το μέσον για να ανταπεξέλθουν.
ΣΠΕΡΑΝΤΖΑ ΒΡΑΝΑ: Τα μπουλούκια εμφανίστηκαν στη ζωή μου όταν πείναγα, το 1942-μετά το θάνατό της μάννας μου. Πήγα στο Μεσολόγγι κι αφού οι συγγενείς μου με αντιμετώπισαν αδιάφορα, αναγκάστηκα να ακολουθήσω τα μπουλούκια για να εξασφαλίσω το φαγητό μου και να επιβιώσω.
ΚΑΛΗ ΚΑΛΟ: Αχ! αυτά τα υπέροχα μικρά θεατρικά εργαστήρια που λέγονται “μπουλούκια”. Όταν ακούς “μπουλούκι” έρχεται στο μυαλό σου η εικόνα ενός άτακτου πλήθους, χωρίς αρχές, χωρίς φραγμούς κ.λ.π. Μεγάλο λάθος όσον αφορά τα θεατρικά μπουλούκια, τα μικρά αυτά πανεπιστήμια της θεατρικής τέχνης …….
ΤΑ ΜΠΟΥΛΟΥΚΙΑ
Και παίρνουν τις βαλίτσες το φθινόπωρο
Και με πικρία μιαν εσπέρα ξεκινάνε …
Και στο σταθμό δεν βρίσκεται ένας γνώριμος
Κι ένα μαντήλι απ’ το λιμάνι δεν κουνάνε…
Και πάνε σ’ άλλες πιάτσες για να παίξουνε
Και ταξιδεύουν μες στα ξύλινα βαγόνια
Με τρίτη θέση πάντοτε εισιτήριο. Και μ’ αγωνία σιγοτρέμουν τα σαγόνια…
>
>
«Σκληρή απάντηση στους γιαλαντζί «Μακεδόνες» των Σκοπίων από παλιούς διαπρεπείς επιστήμονες: Οι Μακεδόνες είναι Ελληνικό Δωρικό φύλο»
Οι Σκοπιανοί, «μακεντόντσι» όπως αυτοαποκαλούνται, ετοιμάζονται να γιορτάσουν την ψευτοεπανάσταση του « Ιλιντεν» δηλαδή τον προβοκατόρικο ξεσηκωμό των Βουλγάρων κομιτατζήδων τ’ «Αηλιού», στις περιοχές Κρουσόβου-Μοναστηρίου, που διέφυγαν μετά στη Βουλγαρία, προκαλώντας έτσι τους Οθωμανούς, σε αντίποινα να κάψουν Ελληνικά χωριά και να κατασφάξουν τους ανυπεράσπιστους Έλληνες κατοίκους… Καμαρώνουν επίσης στα Σκόπια, τον τεράστιο ανδριάντα που παριστά έφιππο τον Μεγαλέξανδρο, ύψους 12 μέτρων!.. Όλα τάχει η Μαριωρή, άντε να βάλει και τον φερετζέ… Και το κάνουν χωρίς ίχνος ντροπής ψάχνοντας ενδόξους προγόνους ξένων, να τους ιδιοποιηθούν για να αποκτήσουν μια πλαστή ταυτότητα! Έτσι θ’ αποκτήσει ξύλινα πόδια για να ψηλώσει, ο πρωθυπουργός τους Νίκολα Γκρούεφσκι, που πιστεύει ότι είναι κατ’ ευθείαν απόγονος του Αριστοτέλη από την πλευρά της μητρός του και του Μεγάλου Αλεξάνδρου από την πλευρά του πατρός!.. Αλήθεια, εκεί στα Σκόπια, δεν έχουν ψυχιάτρους; Όταν το 1896 διεξάγονταν στην Αθήνα οι Α΄ ολυμπιακοί Αγώνες, ο έγκριτος γλωσσολόγος Γεώργιος Χατζηδάκης, ερευνούσε το λεγόμενο «Μακεδονικό» που ήταν εν εξάρσει. Οι Βούλγαροι ανακάλυψαν ξαφνικά και ισχυρίζονταν ότι ήταν… Μακεδόνες, απόγονοι του Μεγάλου Αλεξάνδρου, αλλά ο μεγάλος πόνος τους ήταν πώς να αρπάξουν τα εδάφη της Μακεδονίας, με τον αέρα της υπεροχής που τους έδινε η Συνθήκη του Αγίου Στεφάνου. Αν ισχυρίζοντο ότι ήταν Μακεδόνες, το δίκιο πήγαινε με το μέρος τους… Έτσι άρχισαν να αυτοαποκαλούνται Μακεδόνες, αδιαφορώντας για το εμπόδιο «του όμαιμου και ομόγλωσσου!…» Αυτοί οι … γιαλαντζί Μακεδόνες, όπως τους χαρακτήρισε ο μακαρίτης Γιώργος Ζαμπέτας, ξεσκεπάστηκαν τότε από τις αποκαλύψεις Χατζηδάκη αλλά και των διαπρεπών Γαλλογερμανών επιστημόνων ( Στούρτζ, Μύλλερ, Οθων Αβελ, Αύγουστος Φικ κ.α.) που υποστήριζαν ότι « οι Μακεδόνες ήσαν Έλληνες, λαλούντες διάλεκτον ελληνικήν ομοίαν προς την δωρικήν» και εβεβαίωναν ότι οι Μακεδόνες ήσαν Δωριείς. Μετά ήρθαν εμπεριστατωμένες μελέτες των ημετέρων Ιωάννη Βασματζίδη, Μαργαρίτη Δήμιτσα που δεν επιδέχονταν αμφισβήτηση του ελληνικού χαρακτήρα των Μακεδόνων. Ο Χατζηδάκης, δεν άφησε πηγή ανεξερεύνητη και αντίρρηση χωρίς απάντηση. Από ιστορικής απόψεως επικαλείται τον Ηρόδοτο, κατά τον οποίο « ο Αλέξανδρος ο του Αμύντα λέγει προς τους φιλοξενούμενους υπ’ αυτόν Πέρσας, « Είπατε ότι Ελλην αρχηγός των Μακεδόνων, σας υπεδέχθη καλώς». Ο Αλέξανδρος λέγει και προς τους Αθηναίους: « Καταγόμενος εξ αρχαίας ελληνικής φυλής, δεν επιθυμώ να δουλωθή η Ελλάς». Ευθαρσώς ο πατέρας της Ιστορίας Ηρόδοτος βεβαιεί ότι οι Μακεδόνες ήσαν απόγονοι Δωριέων. Όσον αφορά τις εκφράσεις του Δημοσθένη κατά Φιλίππου και Μακεδόνων, αυτές προήρχοντο από κομματικό ανταγωνισμό και ολίγη σημασία έχουν στην ιστορική και εθνογραφική έρευνα. Άλλωστε σε πολλά κείμενα αποδεικνύεται ότι οι Μακεδόνες αποκαλούσαν διαφόρους μη ελληνικούς λαούς βαρβάρους όπως και τους Ρωμαίους βραδύτερα, πράγμα που δεν θα έκαναν εάν ήσαν βάρβαροι. Γλωσσολογικώς ο Χατζηδάκης αποδεικνύει ότι «οι Μακεδόνες ελάλουν διάλεκτον ελληνικήν ομοία με την ηπειρωτικήν, συγγενήν προς των Λακώνων και Αιτωλών». Είχε τις διαφορές που έχουν μεταξύ τους, οι λαλούντες την ελληνική στην Αθήνα, με εκείνους που διαμένουν στην Θεσσαλία, την Κρήτη τη Μικρά Ασία, και τον Πόντο. Εκτός από τη γλώσσα, οι Μακεδόνες είχαν τα ίδια ήθη κι έθιμα με τους άλλους Έλληνες « και την προς τους βασιλείς οικειότητα και παρησσίαν και τον βαρύν οπλισμόν και την τακτικήν του πολέμου». Και η διάδοση του Ελληνικού πολιτισμού και της Ελληνικής γλώσσης δια των κατακτήσεων, αποδεικνύει «τον καθαρόν ελληνικόν χαρακτήρα των Μακεδόνων, οι βασιλείς των οποίων εκάλουν εις τας αυλάς των Έλληνας ποιητάς και φιλοσόφους, έφεραν ελληνικά ονόματα εις εξ αυτών ο Δώσων ως αείποτε υποσχόμενος και ουδέποτε δίδων…». Η πληθώρα των αποδείξεων δεν αφήνει καμία αμφιβολία ότι η Μακεδονία ήτο και εξακολουθεί να είναι Ελληνική! Αρκεί να το αντιληφθεί και ο ψευτομακεδόνας Γκρούεφσκι… και κάποιοι συμφεροντολόγοι Αμερικανοί πάτρωνες του. Θα πρέπει επίσης να ενθυμούνται το αμαρτωλό παρελθόν τους, ως συνεργάτες των Γερμανών Ναζί. Τότε που τους υποδέχτηκαν ως ελευθερωτές, κρατώντας τεράστιες φωτογραφίες του Χίτλερ, του βούλγαρου βασιλιά Βόρι και φυσικά τον μεγάλο χάρτη της Μακεδονίας… Αυτά δεν τα ξέρουν οι ένθερμοι ξένοι υποστηρικτές τους, και κυρίως οι εν Ελλάδι παροικούντες ψευτοπροοδευτικοί ;
>
>
Ποιάς ελληνικής ομάδας οι παίκτες απαγχονίστηκαν για να τιμήσουν τη φανέλα τους;
Στα όνειρα μου έρχεται συχνά η μακρινή φωνή της μάνας τρελής στους έρημους δρόμους… και με ρωτάει με παράπονο αν κλαίνε ακόμα τα ματοπήγαδα. Με ρωτάει για κάποιους πραγματικούς ήρωες του ποδοσφαίρου. Ήταν παιδιά της γης του Πόντου. Δεν έπαιξαν πότε σε μεγάλες οργανώσεις.
Δε λατρεύτηκαν ποτέ ως θεοί από το αφιονισμένο πλήθος, δεν είδαν ποτέ τους οπαδούς να γεμίζουν πλατείες και να κλείνουν δρόμους για να εκδηλώσουν την εθνική υπερηφάνεια τους (τι χυδαίες που φαίνονται, ορισμένες φορές, οι λέξεις). Οι ήρωες (αν ακόμα έχουν, ακόμα, νόημα οι λέξεις) της ομάδας “Πόντος” ήταν καθηγητές, μαθητές και απόφοιτοι του κολεγίου Ανατολία της Μερζιφούντας . Οι μαθητές αποφασίσαν να τιμήσουν τη φανέλα τους και γι αυτό, παρά την τρομοκρατία και τις απειλές των Κεμαλικών, αγωνίστηκαν με εμφάνιση που θυμίζει τη γαλανόλευκη (άσπρες και γαλάζιες ρίγες) και στη μέση το γράμμα Π. Αυτό θα αποτελέσει τη βασική κατηγορία των Κεμαλικών, οι οποίοι θα οδηγήσουν τους Έλληνες αθλητές στο “δικαστήριο” με την κατηγορία της εσχάτης προδοσίας (12 Φεβρουαρίου 1921) και τον Ιούνιο του ίδιου χρόνου θα απαγχονιστούν στην Αμάσεια . Η μάνα τρελή στους έρημους τους δρόμους με ρωτάει απεγνωσμένα αν μιλάνε για αυτούς τους ήρωες του ποδοσφαίρου και της πατρίδας στις δεκάδες τηλεοπτικές και ραδιοφωνικές εκπομπές. Μήπως αναφέρουν ένα μονόστηλο οι δεκάδες αθλητικές εφημερίδες ή τους μνημονεύουν όλα εκείνα τα τέρατα της μνήμης, που θυμούνται ακόμα και το δευτερόλεπτο που σημειώθηκε κάποιο γκολ, σε κάποιον αγώνα, πριν τριάντα χρόνια (ήταν, βλέπετε, πολύ σοβαρό γεγονός για τη μετέπειτα ζωή τους). Μήπως κάποια κινηματογραφική ταινία; κάποιο βιβλίο; ή έστω κάποιο τραγουδάκι τους αναφέρει;
Κατεβάζω ντροπιασμένος το κεφάλι μου.Μου λέει και μου ξαναλέει τα ονόματα, μήπως και τα έχω ακούσει σε κάποια ιαχή των φιλάθλων
Γ. Θεοχαρίδης,
Χ. Γεωργίου,
Α. Συμεών,
Α. Παυλίδης,
Σ. ΑνανιάδηςΚατεβάζω ακόμα πιο ντροπιασμένος το κεφάλι μου. Τότε εκείνη ανεβάζει το τόνο της φωνή της και ωρύεται: “Τι ηρωικότερο έχει να επιδείξει το Ελληνικό και το παγκόσμιο ποδόσφαιρο απ αυτούς τους ήρωες; Καλά οι ξένοι, αλλά τι θα πείραζε, όλες τις ελληνικές ομάδες, να αγωνιστούν για μία μόνο αγωνιστική, με ένα περιβραχιόνιο με το γράμμα Π
Κατεβάζω και άλλο το κεφάλι μου. Κάθε 19 Μαΐου, ημέρα μνήμης της γενοκτονίας των Ποντίων, θα ξανάρθει η μάνα τρελή στους έρημους τους δρόμους και με τον αλαφροήσκιωτο τρόπο της θα με ξαναρωτήσει: “γιατί κλαιν τα ματοπήγαδα;” και ακόμα δεν έχω βρει απάντηση. Μήπως κανένας από σας γνωρίζει; Τι είδανε και κλαίνε αυτά τα πεγαδομάτε;
>
.
Βρέθηκε ξεχασμένο συγκλονιστικό video ντοκουμέντο για την καταστροφή της Σμύρνης και τους πρόσφυγες!
Ένα σπάνιο video ιστορικό ντοκουμέντο από την καταστροφή της Σμύρνης το 1922 το οποίο τραβήχτηκε από τον George Magarian είδε το φως της δημοσιότητας από τον εγγονό του Robert Davidian, ο οποίος το ανακάλυψε στο σπίτι της γιαγιάς του στη Νέα Υόρκη των ΗΠΑ, όπου βρισκόταν ξεχασμένο για πολλές δεκαετίες. Στο σπάνιο αυτό βίντεο ντοκουμέντο έχουμε την ευκαιρία να δούμε εικόνες από την ευτυχισμένη Σμύρνη πριν την καταστροφή, εικόνες από την καμμένη γη που άφησε πίσω της η θηριωδία των Τούρκων, αλλά και πολλές εικόνες από τη φυγή των κυνηγημένων, τους καταυλισμούς και την προσπάθεια επιβίωσής τους στις νέες πατρίδες. Προς το τέλος μάλιστα του 10λεπτου βίντεο διακρίνονται τα πρώτα σπίτια που χτίζουν οι πρόσφυγες στην Αθήνα πιθανόν στην περιοχή του Νέου Κόσμου. Ο Robert Davidian σκηνοθέτης, κάμεραμαν και παραγωγός εκπομπών κατάφερε να μετατρέψει σε ψηφιακό και να το διασώσει πριν καταστραφεί το video ντοκουμέντο, το οποίο είχε τραβήξει ο παππούς του σε φιλμ 35 χιλιοστών. Στη συνέχεια το ανέβασε στο διαδίκτυο σε ελεύθερη χρήση θέλοντας να μοιραστεί με όλους εμάς τις ιστορικές αυτές στιγμές της καταστροφής της Σμύρνης από τους Τούρκους που κατέγραψε ο George Magarian.>
>
Εβδομήντα χρόνια από τη Μάχη της Κρήτης
Με την ονομασία αυτή έμεινε στην ιστορία η αεραποβατική επιχείρηση που επιχείρησε η Ναζιστική Γερμανία κατά της Κρήτης στις 20 Μαΐου 1941 και η οποία έληξε δώδεκα μέρες μετά, την 1η Ιουνίου, με την κατάληψη της Μεγαλονήσου. Ήταν μία από τις σημαντικότερες μάχες του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, με πολλές πρωτιές σε επιχειρησιακό επίπεδο. Η απόφαση για την επίθεση στην Κρήτη ελήφθη από το Χίτλερ στις 25 Απριλίου 1941, λίγες μέρες μετά την παράδοση της ηπειρωτικής Ελλάδας στις δυνάμεις του Άξονα, και έλαβε την κωδική ονομασία «Επιχείρηση Ερμής» («Unternehmen Merkur»). Ήταν αμυντική και όχι επιθετική επιχείρηση, όπως αποδείχθηκε αργότερα. Οι Γερμανοί είχαν ως στόχο να εξασφαλίσουν τα νοτιοανατολικά τους νώτα, ενόψει της «Επιχείρησης Μπαρμπαρόσα» (Εκστρατεία στη Ρωσία) και να εξορμήσουν στη Βόρεια Αφρική, με εφαλτήριο την Κρήτη, όπως πίστευαν οι Σύμμαχοι. Τις παραμονές της επίθεσης, οι Σύμμαχοι είχαν τακτικό πλεονέκτημα σε ξηρά και θάλασσα, ενώ οι Γερμανοί στον αέρα. Έτσι, το γερμανικό επιτελείο αποφάσισε να διεξαγάγει την επιχείρηση από αέρος με τη χρήση δυνάμεων αλεξιπτωτιστών σε ευρεία κλίμακα, για πρώτη φορά στην παγκόσμια στρατιωτική ιστορία. Επικεφαλής των γερμανικών δυνάμεων τέθηκε ο πτέραρχος Κουρτ Στούντεντ, 51 ετών, βετεράνος πιλότος του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου. Είχε στη διάθεσή του 1190 αεροπλάνα (πολεμικά και μεταγωγικά) και 29.000 άνδρες (αλεξιπτωτιστές και πεζικάριους), ενώ οι Ιταλοί θα συνεισέφεραν 3.000 στρατιώτες. Την Κρήτη υπερασπίζονταν όσοι Έλληνες στρατιώτες είχαν παραμείνει στο νησί και δυνάμεις της Βρετανικής Κοινοπολιτείας (Βρετανοί, Αυστραλοί και Νεοζηλανδοί στρατιωτικοί), που είχαν διεκπεραιωθεί από την κατεχόμενη Ελλάδα. Το γενικό πρόσταγμα είχε ο Νεοζηλανδός στρατηγός Μπέρναρντ Φράιμπεργκ, 52 ετών, βετεράνος και αυτός του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου. Οι υπερασπιστές της Μεγαλονήσου έφταναν τους 40.000, αλλά είχαν ανεπαρκή και απαρχαιωμένο οπλισμό, ιδίως οι Έλληνες. Στην περιοχή των Χανίων είχε εγκατασταθεί ο Βασιλιάς Γεώργιος Β’ και η εξόριστη Ελληνική Κυβέρνηση υπό τον Εμμανουήλ Τσουδερό. Οι Σύμμαχοι γνώριζαν με μεγάλες λεπτομέρειες το γερμανικό σχέδιο επίθεσης, αφού είχαν κατορθώσει για πρώτη φορά να σπάσουν του γερμανικό κώδικα επικοινωνιών («Επιχείρηση Αίνιγμα»). Όμως, το πλεονέκτημα αυτό δεν το εκμεταλλεύτηκαν, εξαιτίας των διαφωνιών του Φράιμπεργκ με τους ανωτέρους του στο Λονδίνο. Οι Αμερικανοί δεν είχαν εισέλθει ακόμη στον Πόλεμο. Η γερμανική επίθεση εκδηλώθηκε στις 8 το πρωί της 20ης Μαΐου 1941, με τη ρίψη αλεξιπτωτιστών σε δύο μέτωπα: στο αεροδρόμιο του Μάλεμε και στην ευρύτερη περιοχή των Χανίων. Τα πρώτα κύματα των αλεξιπτωτιστών ήταν εύκολη λεία για τους Νεοζηλανδούς και τους Έλληνες που υπεράσπιζαν το Μάλεμε. Στις μάχες έλαβε μέρος και μεγάλος αριθμός αμάχων με ό,τι όπλο είχε στη διάθεσή του, από μαχαίρια ως όπλα από την εποχή της Κρητικής Επανάστασης.Η συμμετοχή χιλιάδων αμάχων στις επιχειρήσεις ήταν ένας παράγων που δεν είχαν υπολογίσει οι Γερμανοί σχεδιαστές της επιχείρησης. Πίστευαν ότι οι Κρητικοί, γνωστοί για τα αντιμοναρχικά τους αισθήματα, θα υποδέχονταν τους Γερμανούς ως ελευθερωτές. Μία ακόμη λανθασμένη εκτίμηση της γερμανικής αντικατασκοπείας υπό τον ναύαρχο Βίλχελμ φον Κανάρις ήταν ο αριθμός των μαχητών στην Κρήτη, τους οποίους υπολόγιζαν σε μόνο 5.000 άνδρες. Στις 4 το απόγευμα της 20ης Μαΐου ένα νέο κύμα αλεξιπτωτιστών έπεσε στο Ρέθυμνο και μία ώρα αργότερα στο Ηράκλειο. Πλεον, οι μάχες διεξάγονταν σε τέσσερα μέτωπα: Χανιά, Μάλεμε, Ρέθυμνο και Ηράκλειο. Η πρώτη μέρα της Μάχης της Κρήτης έληξε με μεγάλες απώλειες για τους Γερμανούς και αβέβαια έκβαση. Ο διοικητής των γερμανικών δυνάμεων, πτέραρχος Κουρτ Στούτεντ, απογοητευμένος από την εξέλιξη των επιχειρήσεων, σκέφθηκε ακόμη και την αυτοκτονία, αναλογιζόμενος την υπόσχεση που είχε δώσει στον Φύρερ για μια εύκολη νίκη. Το βράδυ της ίδιας μέρας, μετά από μεγάλες περιπέτειες, ο βασιλιάς Γεώργιος Β’ και η εξόριστη ελληνική κυβέρνηση μεταφέρθηκαν με βρετανικό πολεμικό στην Αίγυπτο. Από τα ξημερώματα της 21ης Μαΐου οι μάχες συνεχίστηκαν με ιδιαίτερη σφοδρότητα και στα τέσσερα μέτωπα. Οι Γερμανοί επικεντρώθηκαν στην κατάληψη του αεροδρομίου του Μάλεμε, όπως ήταν ο πρωταρχικός τους στόχος και τα κατάφεραν προς το τέλος της ημέρας. Επωφελήθηκαν από την ασυνεννοησία στις τάξεις των Συμμάχων, αλλά υπέστησαν και πάλι μεγάλες απώλειες. Ανάμεσα στους Γερμανούς αλεξιπτωτιστές που κατέλαβαν το Μέλεμε ήταν μια μεγάλη προσωπικότητα του αθλητισμού και της πυγμαχίας, ο πρώην παγκόσμιος πρωταθλητής βαρέων βαρών Μαξ Σμέλινγκ, 36 ετών, που έφερε το βαθμό του δεκανέα. Η κατάληψη του αεροδρομίου ήταν στρατηγικής σημασίας για την εξέλιξη των επιχειρήσεων. Οι Γερμανοί άρχισαν να μεταφέρουν μεγάλες δυνάμεις από την Ελλάδα και με τον σύγχρονο οπλισμό που διέθεταν ήταν θέμα χρόνου η κυριαρχία τους στη Μεγαλόνησο. Στις 28 Μαΐου οι Γερμανοί είχαν απωθήσει τις συμμαχικές δυνάμεις προς τα νότια, καθιστώντας τον αγώνα τους μάταιο. Έτσι, το Λονδίνο αποφάσισε την απόσυρση των δυνάμεων της Κοινοπολιτείας από την Κρήτη και τη μεταφορά τους στην Αίγυπτο. Όσες μονάδες δεν τα κατάφεραν, παραδόθηκαν στους Γερμανούς. Πολλοί Έλληνες μαχητές και μαζί τους 500 Βρετανοί ανέβηκαν στα απρόσιτα βουνά της Κρήτης για να συνεχίσουν τον αγώνα. Την 1η Ιουνίου, με την παράδοση 5.000 μαχητών στα Σφακιά, έπεσε η αυλαία της Μάχης της Κρήτης. Οι απώλειες για τους Συμμάχους ήταν: 3.500 νεκροί, 1.900 τραυματίες και 17.500 αιχμάλωτοι. Οι Γερμανοί, σύμφωνα με δικά τους στοιχεία, είχαν 3.986 νεκρούς και αγνοούμενους, 2.594 τραυματίες, ενώ έχασαν 370 αεροπλάνα. Σύμφωνα, όμως, με συμμαχικούς υπολογισμούς, οι γερμανικές απώλειες ξεπέρασαν τις 16.000. Η Μάχη στην Κρήτη ονομάστηκε και «Νεκροταφείο των Γερμανών αλεξιπτωτιστών», εξαιτίας των μεγάλων απωλειών τους, γεγονός που ανάγκασε τον Χίτλερ να διατάξει τον τερματισμό κάθε αεραποβατικής επιχείρησης στο μέλλον. Από την πλευρά τους, οι Σύμμαχοι εντυπωσιάστηκαν από τις μεγάλες δυνατότητες των αλεξιπτωτιστών στη μάχη και δημιούργησαν τις δικές τους αεραποβατικές δυνάμεις.
>
>
Ιστορική απόφαση για τις Γερμανικές αποζημιώσεις στο Δίστομο
Μια ιστορική απόφαση για τους συγγενείς των θυμάτων του ολοκαυτώματος στο Δίστομο έρχεται μέσω του Αρείου Πάγου της Ιταλίας. Το Ανώτατο Δικαστήριο τής Ιταλίας, απέρριψε την αναίρεση που είχε υποβάλει η Γερμανία κατά της ευνοϊκής απόφασης που είχε επιτύχει το 2007 στο Εφετείο τής Φλωρεντίας, ο αείμνηστος νομικός εκπρόσωπος των Διστομιτών, πρώην ευρωβουλευτής και δικηγόρος Γ. Σταμούλης. Οι Διστομίτες μπορούν να πάρουν τα χρήματα που τους επιδίκασε το Δικαστήριο τής Λειβαδιάς, και τα οποία ανέρχονται σε 60 εκατομμύρια ευρώ. Οι συγγενείς θα μπορούν να αποζημιωθούν από την περιουσία τής Γερμανίας στην Ιταλία. Η απόφαση αυτή είναι άμεσα εκτελεστή στην Ιταλία για το σύνολο του ποσού της αποζημίωσης και ανοίγει τον δρόμο και για άλλες αποζημιώσεις. Στις 10 Ιουνίου του 1944, στο πλαίσιο των διαβόητων «αντιποίνων», στρατιώτες των γερμανικών στρατευμάτων δολοφόνησαν 218 ανθρώπους από το Δίστομο, «οι οποίοι δεν είχαν καμιά σχέση με τις επιχειρήσεις των ανταρτών», αναφέρει σχετική ανακοίνωση της Ομάδας Εργασίας για το Δίστομο. Οι επιζώντες του τραγικού γεγονότος δεν έχουν ακόμη δικαιωθεί για τα όσα υπέφεραν, παρά το γεγονός ότι ο Άρειος Πάγος, ήδη από τον Μάιο του 2000, επικύρωσε τη δικαστική απόφαση, σύμφωνα με την οποία η Γερμανία έπρεπε να καταβάλει αποζημίωση ύψους 28 εκατ. ευρώ συν τους τόκους στα θύματα του Διστόμου. Μέχρι σήμερα, το Βερολίνο δεν πλήρωσε ούτε δραχμή και σε όλους τους σχετικούς με τις αποζημιώσεις δικαστικούς αγώνες επικαλείται το δικαίωμα της ετεροδικίας για τη Ναζιστική Γερμανία που είναι υπεύθυνη για τόσα εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας και για εγκλήματα πολέμου. Αλλά και η ελληνική κυβέρνηση μπλοκάρει μέχρι σήμερα τη διαδικασία κατάσχεσης των γερμανικών περιουσιακών στοιχείων στην Ελλάδα.
>
>
Μνήμη γενοκτονίας ποντιακού Ελληνισμού
Πέρα στή μακρινή Κολχίδα τοῦ Ἰάσονα, τά ἀνυπόταχτα, ἄγρια βουνά τοῦ Πόντου, ἀγέραστα καί πάντα θαλερά, ρίχνουν βαρύ τόν ἴσκιο τους στό διάβα τῆς ἱστορίας. Πάνω τους σημάδεψε ἀνεξίτηλο τό πέρασμά του ὁ Ἑλληνισμός ἀντάμα μέ τήν Ὀρθοδοξία. Αἰώνιοι, πέτρινοι ὄγκοι στέκουν ἐκεῖ κι ὁριοθετοῦν τήν πολυτάραχη, πολύχρονη ἱστορία τοῦ Πόντου. 1453! Ὁ θρῆνος γιά τήν ἅλωση τῆς Πόλης ἔφτασε ὥς τά μαυροθαλασσίτικα ἀκρογιάλια: Νά ἠλί ἐμᾶς, νά βάϊ ἐμᾶς πάρθεν ἡ Ρωμανία, μοιρολογοῦν τά ἐγκλησίας κλαῖγνε τά μοναστήρια. Θρήνησε, ἔσκυψε τό κεφάλι ὁ λαός, μά δέν ὑποτάχθηκε. Κράτησε τήν ψυχή του ἀδούλωτη. Κι ἦταν αὐτή ἡ καρτερία τῆς ψυχῆς του ἡ πρώτη οὐσιαστική ἀντίσταση στόν τοῦρκο δυνάστη. Κορυφαία ἐκδήλωση αὐτῆς τῆς ἀντίστασης στάθηκε τό θρυλικό ἀντάρτικο. Θρησκεία, οἰκογένεια, τιμή καί πατρίδα, ἀξίες αἰώνιες, ἀνεκτίμητες ἔκαναν ὥστε νά προβάλει στό διάσελο τῆς ἱστορίας μιά νέα, ἄγρια καί τραχειά κλεφτουριά ὡς συνέχεια ἐκείνης τῆς ἐπανάστασης τοῦ 1821. Ὁ συγγραφέας Δημ. Ψαθᾶς στό ἔργο του «Γῆ τοῦ Πόντου» χαρακτηρίζει τόν ἔνοπλο αὐτό ἀγώνα ὡς «ἕνα ἔπος γραμμένο ἀπό μεγάλο ποιητή πού χάθηκε τό μεγαλύτερό του μέρος» (σελ. 365). Ὅ,τι περισώθηκε, ὡστόσο, σκιαγραφεῖ τό σύνολο. Σέ πολλά σημεῖα τῆς ἱστορικῆς αὐτῆς σελίδας θά μποροῦσε κανείς νά σταθεῖ. Θά προτιμήσουμε ὅμως νά ρίξουμε μιά ματιά στά κεμαλικά χρόνια, τότε πού ἡ ἐπανάληψη τῶν διωγμῶν ἔγινε ἀγριότερη ἀπό πρῶτα καί τά βουνά γέμισαν ἀπό τούς πόντιους ἀντάρτες καί τίς μαῦρες ζίπκες τους. Γύρω τους μαζεύονται τά ἄοπλα γυναικόπαιδα. Φοβοῦνται, κι ὄχι ἄδικα, πώς ἡ παραμονή τους στά χωριά ἤ στίς πόλεις τους εἶναι ἐκ τῶν προτέρων καταδικασμένη. Ἡ σκιά τῶν ὁπλισμένων αὐτῶν πατριωτῶν τούς ἀναπτερώνει τήν «ἀποσταμένη ἐλπίδα». Εἶναι ἄνισος ὁ ἀγώνας, μά δέν εἶναι οὔτε ἡ πρώτη οὔτε κι ἡ τελευταία φορά πού ἡ φυλή μας ἀναμετριέται μέ κολοσσούς. Ὁ Δημ. Ψαθᾶς στό προαναφερθέν ἔργο του παρατηρεῖ: «Ἐξ αἰτίας τοῦ πλήθους τοῦ τούρκικου στρατοῦ πολλές φορές οἱ ἀντάρτες βρισκόντουσαν κυκλωμένοι, κι ὅμως δέν εἶχαν μόνο τήν ἔγνοια πῶς νά ξεφύγουν, ἀλλά νά βγάλουν πρῶτα ἔξω ἀπό τόν κλοιό τά γυναικόπαιδα. Δέν ἔχει νά ἀναφέρει πολλά τέτοια παρόμοια ἡ ἱστορία μας. Μόνο τό Μεσολόγγι καί τό Σούλι» (σελ. 364-365). Ὁ Παῦλος Τσαουσίδης, παλιός ὁπλαρχηγός στόν Πόντο, πού ἔφτασε στήν ἐλεύθερη Ἑλλάδα μέ τήν ἀνταλλαγή κι ἔζησε στήν Ἔδεσσα, δίνει τίς ἑξῆς ἐνδιαφέρουσες πληροφορίες στίς ἀνέκδοτες διηγήσεις του: «Ἡ περιοχή ὅπου ἤμουν ἀρχηγός τομέως ἦταν τό πέμπτο τμῆμα Τόπ-Τσάμ μέ ἀρχηγό τόν Ἀναστάσιο Παπαδόπουλο. Ἤμασταν περίπου χίλιοι ὁπλίτες καί πολλές χιλιάδες ἄμαχος πληθυσμός. Κρατούσαμε μιά ἔκταση περίπου 25 χιλιόμετρα. Κάθε τμῆμα ἄνοιγε χαρακώματα, ὅπου φύλαγαν οἱ ὁπλίτες, καί στά βάθη τῶν βουνῶν χτίζαμε καλύβες ὅπου σιγουρεύαμε τά γυναικόπαιδα… Ὁ ὁπλισμός μας ἦταν λειανοντούφεκα… Δέν εἴχαμε ἀπό πουθενά καμιά βοήθεια, ἐκτός ἀπό τά λίγα τρόφιμα καί σκεπάσματα πού ᾿παίρναν φεύγοντας οἱ οἰκογένειες μαζί τους. Ἀπίστευτες ἦσαν οἱ διαφορές τῶν ἀντίμαχων δυνάμεων. Τύχαινε, δηλαδή, ὄχι σπάνια, δέκα καί μόνο ἀντάρτες νά πολεμοῦν μ᾿ ἑκατοντάδες Τούρκους κι ὡστόσο νά τά βγάζουν πέρα, κρατώντας μακριά ἀπ᾿ τά χαρακώματά τους τά λεφούσια. Ἴσως γιατί ξέραν ὅτι τό λύγισμά τους θά σήμαινε ὄχι μονάχα τόν δικό τους ἀφανισμό, ἀλλά καί τή σφαγή τῶν γυναικῶν καί τῶν παιδιῶν τους». Κι ὁ Δημ. Ψαθᾶς στή «Γῆ τοῦ Πόντου» καί πάλι συνοψίζει: «Ἄγριες, πεισματικές, παράξενες οἱ μάχες πού δινόντουσαν, γιατί ἐνῶ κροτάλιζαν τά πολυβόλα καί βροντοῦσαν τά κανόνια, κι ἐνῶ οἱ μαυροφορεμένοι ἐκεῖνοι ἄντρες, κολλημένοι ἐπάνω στά βράχια τους -ἕνα μέ τίς πέτρες-, σημάδευαν καί ρίχναν, λίγο παρά πίσω χιλιάδες γυναικόπαιδα προσεύχονταν μέ ἀγωνία ἤ ψέλνανε ἤ ἔκλαιγαν, σάν ἕνας συγκλονιστικός χορός ἀρχαίας τραγωδίας πού ἔγραψε ὁ πιό τραγικός ἀπ᾿ ὅλους τούς ἀρχαίους ποιητές» (σελ. 370). Κι ὁ προαναφερθείς ὁπλαρχηγός Π. Τσαουσίδης συμπληρώνει: «Εἴχαμε καί ὁρισμένα μέρη προσευχῆς σέ κάθε τμῆμα. Ἐνῶ ἡ μάχη συνεχιζόταν, ὁ ἄμαχος πληθυσμός μέ τούς παπάδες προσευχότανε κάνοντας παρακλήσεις στήν Ὑπεραγία Θεοτόκο». Τό ἀντάρτικο τοῦ Πόντου, ἔκφραση τῆς ἀδούλωτης ἑλληνικῆς ψυχῆς πού «ζυγόν δέν ὑπομένει», «προσέφερε πολλά καί ἀπό γενικότερη ἄποψη, ἀφοῦ ὁ Κεμάλ ἀναγκαζόταν νά στέλνει καί νά ἀπασχολεῖ πολύ στρατό στά βουνά, τήν ὥρα πού εἶχε ἀνάγκη στό μέτωπο κι ἀπό τόν τελευταῖο στρατιώτη», ὑπογραμμίζει ὁ Δημ. Ψαθᾶς (σελ. 370). Ἀλλά καί σέ μᾶς τούς Νεοέλληνες τοῦ 21ου αἰώνα ἔχει σπουδαῖα μηνύματα νά στείλει. Σιωπηλοί κάποτε καί ξεχασμένοι ἥρωες καί μάρτυρες, πού βάδισαν «ὁδούς σκληράς», «θλιβόμενοι, στενοχωρούμενοι, ἀπορούμενοι, διωκόμενοι, καταβαλλόμενοι» (πρβλ. Β΄ Κο 4,8), «ἐν φυλακαῖς, ἐν αἰχμαλωσίαις, ἐν πικραῖς δουλείαις» μά ἀλύγιστοι, στέκουν ὡς νεότεροι ὁδοδεῖκτες στήν ἐθνική καί τήν προσωπική μας πορεία. Πέρα στή μακρινή Ἀνατολή τ᾿ ἀγέραστα καί πάντα θαλερά βουνά τῆς πατρώας γῆς στέλνουν τά δικά τους μηνύματα στό διάβα τῆς ἱστορίας.
>
>
Η τελευταία Θεία Λειτουργία στην Αγία Σοφία
Ο παπα-Λευτέρης Νουφράκης και η λειτουργία στην Αγια-Σοφιά το 1919
Κάποτε μου μίλησε ο παππούς μου για ένα Κρητικό παπά, αληθινό παλικάρι, που το Γενάρη του 1919 λειτούργησε κάτω από τους χιλιόχρονους θόλους της Αγια-Σοφιάς!! Τον γνώριζε καλά, γιατί ήταν στρατιωτικός ιερέας στη Μεραρχία που ανήκε και ο ίδιος, στη Μεραρχία εκείνη που αργότερα συμμετείχε στη Μικρασιατική Εκστρατεία κι έφτασε ως τις πύλες της Αγκυρας, ήπιε νερό από το Σαγγάριο!… Όμως αλίμονο! αυτό το δροσερό νερό μετατράπηκε λίγο αργότερα σε καυτό πύρινο ποτάμι πόνου και οδύνης, που έκαψε τις καρδιές όλων των Ελλήνων. Στα λόγια του παππού μου δεν έδωσα τότε μεγάλη σημασία. Μου φάνηκε αυτό που μου ‘λεγε απίθανο, το θεώρησα σαν ένα παραλήρημα, απομεινάρι εκείνου του αβάσταχτου, του αφάνταστου πόνου που ένιωθε ο παππούς μου, όταν αναθυμόταν τα περασμένα, όταν άκουγε τις λέξεις Ιωνία, Σμύρνη, Πέργαμος, Αϊβαλί, Τραπεζούντα, Κερασούντα, Σαγγάριος, Εσκί Σεχήρ, Αφιόν Καραχισάρ, Πόλη, Αγια Σοφιά!! Οι λέξεις αυτές είχαν πάρει στο νου και στην καρδιά του παππού μου τη θέση ό,τι πιο ιερού και πιο νοσταλγικού είχε σ’ αυτή τη ζωή, ακόμη πιο ιερού και από τα ίδια τα παιδιά του, τα εγγόνια του, την ίδια του τη ζωή! εκάδες φορές τον αντίκρισα με τα παιδικά μου μάτια να κλαίει – πολλές φορές ξεσπούσε σε γοερούς λυτρωτικούς λυγμούς – προσφέροντας αυτά τα άγια ονόματα, που ταυτίζονται με τη διαχρονική ιστορική πορεία και παρουσία του Γένους μας πάνω στη γη. Τότε δεν καταλάβαινα τίποτε ή σχεδόν τίποτε. Μονάχα μια ακαθόριστη απορία κυριαρχούσε στην ψυχή μου απ’ αυτή την ξεχωριστή στάση του παππού μου. Λίγο αργότερα κατάλαβα την καθοριστική επίδραση αυτών των δακρύων, αυτών των λυγμών στην δική μου ψυχή. Την καταλαβαίνω τώρα, θα την αισθάνομαι πάντα να κυριαρχεί σ’ όλο το είναι μου. Ο παππούς μου βέβαια είχε δίκιο, όταν έλεγε πως τον Ιανουάριο του 1919 λειτουργήθηκε η Αγια-Σοφιά! Πρωταγωνιστής αυτού του συγκλονιστικού γεγονότος της εθνικής μας ζωής, το οποίο δυστυχώς αγνοούν πολλοί Έλληνες, ήταν ένα αληθινό παλικάρι, ένα βλαστάρι της λεβεντογέννας Κρήτης της οποίας τα ανδρεία παιδιά έδωσαν πάντα το μεγάλο παρόν σ’ όλους τους αγώνες του Γένους, από τα πανάρχαια χρόνια (Ιδομενέας, Νέαρχος κ.α.) ως τις μέρες μας (Μακεδονικός Αγώνας, Δρίσκο της Ηπείρου κ.α.) Αναφερόμαστε στον παπα-Λευτέρη Νουφράκη από τις Αλώνες Ρεθύμνου, ο οποίος υπηρετούσε ως στρατιωτικός ιερέας στη Β’ Ελληνική Μεραρχία, μια από τις δύο Μεραρχίες που συμμετείχαν στις αρχές του 1919 στο “συμμαχικό” εκστρατευτικό σώμα στην Ουκρανία. Η Μεραρχία αυτή στο δρόμο προς την Ουκρανία στάθμευσε για λίγο στην Κωνσταντινούπολη, την Πόλη των ονείρων του ελληνικού λαού, η οποία βρισκόταν τότε υπό “συμμαχική επικυριαρχία”, ύστερα από το τέλος του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου. Μια ομάδα Ελλήνων αξιωματικών με επικεφαλής το γενναίο κρητικό και μαζί του τον ταξίαρχο Φραντζή, τον Ταγματάρχη Λιαρομάτη, το Λοχαγό Σταματίου και τον Υπολοχαγό Νικολάου αγνάντευαν από το πλοίο την πόλη και την Αγια-Σοφιά, κρύβοντας βαθιά μέσα στην καρδιά τους το μεγάλο μυστικό τους, τη μεγάλη απόφαση που είχαν πάρει το περασμένο βράδυ, ύστερα από πρόταση και έντονη επιμονή του λιονταρόψυχου Κρητικού παπα-Λευτέρη Νουφράκη. Να βγουν δηλαδή στην πόλη και να λειτουργήσουν στην Αγια-Σοφιά.
Όλοι τους ήταν διστακτικοί, όταν άκουσαν τον παπα – Λευτέρη να τους προτείνει το μεγάλο εγχείρημα. Ήξεραν ότι τα πράγματα ήταν πολύ δύσκολα. Η Αγια-Σοφιά, ήταν ακόμη τζαμί, σίγουρα κάποιοι φύλακες θα ήταν εκεί, κάποιοι άλλοι θα πήγαιναν για προσευχή, δεν ήταν δύσκολο από τη μια στιγμή στην άλλη να γεμίσει η εκκλησία. Ύστερα ήταν και οι ανώτεροί τους που δεν θα έβλεπαν με καλό μάτι αυτή την ενέργεια, η οποία σίγουρα θα προκαλούσε θύελλα αντιδράσεων από τους “συμμάχους” για την “Προκλητικότητα” της. Ίσως μάλιστα να δημιουργείτο και διπλωματικό επεισόδιο που θα έφερνε σε δύσκολη θέση την Ελληνική κυβέρνηση και τον πρωθυπουργό Ελευθέριο Βενιζέλο. Όμως ο παπα-Λευτέρης έχει πάρει την απόφασή του, ήταν αποφασιστικός και κατηγορηματικός.
– Αν δεν έρθετε εσείς, θα πάω μοναχός μου! Μόνο ένα ψάλτη θέλω. Εσύ, Κωνσταντίνε (Λιαρομάτη), θα μου κάνεις τον ψάλτη;
– Εντάξει, παππούλη, του απάντησε ο Ταγματάρχης, που πήρε και αυτός την ίδια απόφαση, κι όλα πια είχαν μπει στο δρόμο τους.
Τελικά, μαζί τους πήγαν και οι άλλοι. Το πλοίο που μετέφερε τη Μεραρχία είχε αγκυροβολήσει στ’ ανοιχτά, γι αυτό επιβιβάστηκαν σε μια βάρκα στην οποία κωπηλατούσε ένας Ρωμιός της Πόλης και σε λίγο αποβιβάστηκαν στην προκυμαία. Ο Κοσμάς, ο ντόπιος βαρκάρης, έδεσε τη βάρκα και τους οδήγησε από το συντομότερο δρόμο στην Αγια-Σοφιά. Η πόρτα ήταν ανοιχτή λες και τους περίμενε. Ο Τούρκος φύλακας κάτι πήγε να πει στη γλώσσα του, όμως τον καθήλωσε στη θέση του και τον άφησε άφωνο ένα άγριο κι αποφασιστικό βλέμμα του Ταξίαρχου Φραντζή. Όλοι μπήκαν μέσα σε ευλάβεια και προχώρησαν κάνοντας το σταυρό τους. Ο παπα-Λευτέρης ψιθύρισε με μεγάλη συγκίνηση: “Εισελεύσομαι εις τον οίκον σου, προσκυνήσω προς Ναόν Αγίον σου εν φόβω…”. Προχωρεί γρήγορα, δεν χρονοτριβεί. Εντοπίζει το χώρο στον οποίο βρισκόταν το Ιερό και η Αγία Τράπεζα. Βρίσκει ένα τραπεζάκι, το τοποθετεί σ’ αυτή τη θέση, ανοίγει την τσάντα του, βγάζει όλα τα απαραίτητα για τη Θεία λειτουργία, βάζει το πετραχήλι του και αρχίζει
– Ευλογημένη η Βασιλεία του Πατρός και του Υιού και του Αγίου Πνεύματος, νυν και αεί και εις τους αιώνας των αιώνων.
– Αμήν, αποκρίνεται ο Ταγματάρχης Λιαρομάτης και η Θεία Λειτουργία στην Αγια-Σοφιά έχει αρχίσει. Μακάρι να μας αξιώσει ο Θεός να την ολοκληρώσουμε, σκέφτονται όλοι, και σταυροκοπιούνται με κατάνυξη. Οι αξιωματικοί μοιάζουν να τα ‘χουν χαμένα, όλα έγιναν τόσο ξαφνικά και φαίνονται απίστευτα. Η Θεία Λειτουργία προχωρεί κανονικά. Η Αγια-Σοφιά ύστερα από 466 ολόκληρα χρόνια ξαναλειτουργείται!! Ο παπα-Λευτέρης συνεχίζει. Όλα γίνονται ιεροπρεπώς, σύμφωνα με το τυπικό της Εκκλησίας. Ακούγονται τα “ειρηνικά”, το “Κύριε ελέησον”, “ο Μονογενής Υιός και Λόγος του Θεού…”, που γράφτηκε από τον ίδιο τον Ιουστινιανό με την προσταγή και την φροντίδα του οποίου χτίστηκε και η Αγια – Σοφιά. Ακολουθεί η Μικρή Είσοδος, το “Τη Υπερμάχω Στρατηγώ…”, ο Απόστολος από τον Ταξίαρχο Φραντζή και το Ευαγγελικό Ανάγνωσμα από τον παπα-Λευτέρη. Χρέη νεωκόρου εκτελεί ο Υπολοχαγός Νικολάου. Στο μεταξύ η Αγια-Σοφιά αρχίζει να γεμίζει με Τούρκους. Ο παπα-Νουφράκης δεν πτοείται και συνεχίζει. Οι άλλοι κοιτάζουν σαστισμένοι πότε τον ατρόμητο παπά και πότε τους Τούρκους που μέχρι εκείνη τη στιγμή παρακολουθούν σιωπηλοί μη μπορώντας ίσως να πιστέψουν στα μάτια τους, γιατί αυτό που γινόταν εκείνη την ώρα μέσα στην Αγια-Σοφιά, ήταν πραγματικά κάτι το απίστευτο. Μετά το Ευαγγέλιο ακολουθεί το Χερουβικό από τον Ταγματάρχη Λιαρομάτη, ενώ ο παπα-Λευτέρης τοποθετεί το αντιμήνσιο πάνω στο τραπεζάκι, για να κάνει την Προσκομιδή. Οι Τούρκοι συνεχώς πληθαίνουν. Οι ώρες είναι δύσκολες, αλλά και ανεπανάληπτες, επικές. Ο παπα-Νουφράκης συνεχίζει. Βγάζει από την τσάντα ένα μικρό Αγιο Ποτήριο, ένα δισκάριο, ένα μαχαιράκι, ένα μικρό πρόσφορο κι ένα μικρό μπουκαλάκι με νάμα. Με ιερή συγκίνηση και κατάνυξη κάνει την προσκομιδή, ενώ ο Λιαρομάτης συνεχίζει να ψάλει το Χερουβικό. Όταν ολοκλήρωσε την Προσκομιδή, στρέφεται στον Υπολοχαγό Νικολάου, του λέει ν’ ανάψει το κερί για να ακολουθήσει η Μεγάλη Είσοδος. Ο νεαρός Υπολοχαγός προχωρεί μπροστά με το αναμμένο κερί και ακολουθεί ο παπάς βροντοφωνάζοντας: “Πάααντων ημών μνησθείη Κύριος ο Θεός…”
Στη συνέχεια ακολουθούν οι “Αιτήσεις” και το “Πιστεύω”, το οποίο είπε ο Φρατζής .Στο μεταξύ η Αγια-Σοφιά, έχει γεμίσει με Τούρκους κι ανάμεσά τους υπάρχουν και πολλοί Έλληνες της Πόλης, που βρέθηκαν εκεί αυτή την ώρα και παρακολουθούν με συγκίνηση τη λειτουργία, χωρίς να τολμούν να εξωτερικεύσουν τα συναισθήματά τους “δια τον φόβον των Ιουδαίων” δηλαδή των Τούρκων. Μόνο κάποιες στιγμές δεν μπορούν να συγκρατήσουν τα δάκρυα που τρέχουν από τους οφθαλμούς τους και για να μην προδοθούν φροντίζουν και τα σκουπίζουν πριν γίνουν “πύρινο” ποτάμι και τότε ποιός θα μπορούσε να τα συγκρατήσει. Η Λειτουργία στο μεταξύ φτάνει στο ιερότερο σημείο της, την Αναφορά. Ο παπα-Λευτέρης με πάλλουσα από τη συγκίνηση φωνή λέει: “Τα σα εκ των Σω, Σοι προσφέρομεν κατά πάντα και δια πάντα”. Όλοι οι αξιωματικοί γονατίζουν και η φωνή του Ταγματάρχη Λιαρομάτη ακούγεται να ψέλνει το “Σε υμνούμεν, Σε ευλογούμεν, Σοι ευχαριστούμεν Κύριε και δεόμεθά Σου ο Θεός ημών”., Σε λίγη ώρα η αναίμακτη θυσία του κυρίου μας έχει τελειώσει στην Αγια-Σοφιά, ύστερα από 466 ολόκληρα χρόνια!! Ακολουθεί το “Αξιον Εστί”, το “Πάτερ ημών”… το “Μετά φόβου Θεού πίστεως και αγάπης προσέλθετε” και όλοι οι αξιωματικοί πλησιάζουν και κοινωνούν τα Αχραντα Μυστήρια. Ο παπα-Λευτέρης λέει γρήγορα τις ευχές και ενώ ο Λιαρομάτης ψέλνει το “Ειη το όνομα Κυρίου ευλογημένον…” καταλύει το υπόλοιπον της Θείας Κοινωνίας και απευθυνόμενος στον Υπολοχαγό Νικολάου του λέει: “Μάζεψέ τα γρήγορα όλα και βάλτα μέσα στην τσάντα”. ‘Υστερα κάνει την Απόλυση! Η Θεία Λειτουργία στην Αγια-Σοφιά, έχει ολοκληρωθεί. Ένα όνειρο δεκάδων γενεών Ελλήνων έχει γίνει πραγματικότητα. Ο παπα-Νουφράκης και οι τέσσερις αξιωματικοί είναι έτοιμοι να αποχωρήσουν και να επιστρέψουν στο πλοίο. Η Εκκλησία όμως είναι γεμάτη Τούρκους, οι οποίοι έχουν αρχίσει να γίνονται άγριοι, επιθετικοί συνειδητοποιώντας τι ακριβώς είχε συμβεί. Η ζωή τους κινδυνεύει άμεσα. Όμως δε διστάζουν, πλησιάζει ο ένας τον άλλο, γίνονται “ένα σώμα”, μια γροθιά και προχωρούν προς την έξοδο. Οι Τούρκοι είναι έτοιμοι να τους επιτεθούν, όταν ένας Τούρκος αξιωματούχος παρουσιάζεται με την ακολουθία του και τους λέει: “Ντουρούν χέμεν.. (Αφήστε τους να περάσουν). Το είπε με μίσος. Θα ήθελε να βάψει τα χέρια του στο αίμα τους, όμως εκείνη τη στιγμή έτσι έπρεπε να γίνει, αυτό επέβαλαν τα συμφέροντα της πατρίδας του, δεν ήταν χρήσιμο γι αυτούς να σκοτώσουν τώρα πέντε Ρωμιούς αξιωματικούς μέσα στην Αγια-Σοφιά. Δεν ξεχνά ότι στ’ ανοιχτά της Πόλης βρίσκονται δύο ετοιμοπόλεμες Ελληνικές Μεραρχίες κι ακόμη ότι η Κωνσταντινούπολη βρίσκεται ουσιαστικά υπό την επικυριαρχία των νικητών του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου στους οποίους βέβαια δεν συμπεριλαμβάνονται οι Τούρκοι. Στο άκουσμα αυτών των λόγων οι Τούρκοι υποχωρούν. Ο παπα-Νουφράκης και οι άλλοι αξιωματικοί βγαίνουν από την Αγια-Σοφιά και κατευθυνόμενοι προς την προκυμαία, όπου τους περιμένει η βάρκα. Ένας μεγαλόσωμος Τούρκος τους ακολουθεί, σηκώνει ένα ξύλο και ορμά για να χτυπήσει τον παπα-Νουφράκη. Διαισθάνεται, ξέρει ότι αυτός ο παπάς είναι ο εμπνευστής, ο δημιουργός αυτού του γεγονότος. Ο ηρωικός παπάς σκύβει για να προφυλαχθεί, αλλά ο Τούρκος καταφέρνει και τον χτυπά στον ώμο. Λυγίζει το σώμα του από τον αβάσταχτο πόνο, όμως μαζεύει τις δυνάμεις του, ανασηκώνεται και συνεχίζει να προχωρεί. Στο μεταξύ ο Ταγματάρχης Λιαρομάτης και ο Λοχαγός Σταματίου αφοπλίζουν τον Τούρκο, που είναι έτοιμος για να δώσει το πιο δυνατό κι ίσως το τελειωτικό χτύπημα στον παπά. Ήδη, πλησιάζουν στη βάρκα. Μπαίνουν όλοι μέσα. Ο Κοσμάς μαζεύει τα σχοινιά και αρχίζει γρήγορα να κωπηλατεί. Σε λίγο βρίσκονται πάνω στο ελληνικό πολεμικό πλοίο ασφαλείς και θριαμβευτές. Βέβαια ακολούθησε διπλωματικό επεισόδιο και οι “σύμμαχοι” διαμαρτυρήθηκαν έντονα στον πρωθυπουργό Ελευθέριο Βενιζέλο, ο οποίος αναγκάστηκε να επιπλήξει τον παπα-Λευτέρη Νουφράκη. Όμως κρυφά επικοινώνησε μαζί του και “τον επαίνεσε και συνεχάρη τον πατριώτη ιερέα, που έστω και για λίγη ώρα ζωντάνεψε μέσα στην Αγια-Σοφιά τα πιο ιερά όνειρα του Έθνους μας”. Αυτό ήταν σε γενικές γραμμές το ιστορικό της Θείας Λειτουργίας που έγινε ύστερα από 466 χρόνια στην Αγια-Σοφιά από τον ηρωικό παπα – Λευτέρη Νουφράκη. Σίγουρα οι περισσότεροι Νεοέλληνες το αγνοούμε. Το όνομα του λιονταρόψυχου Κρητικού δε λέει τίποτε στο νου και στην καρδιά μας. Κι όμως αυτός ο απλός παπάς από τις Αλώνες Ρεθύμνου σήκωσε πάνω στους ώμους του και ζωντάνεψε, έστω και για λίγο, ένα από τα πιο επικά, πιο ιερά, πιο άγια όνειρα του Γένους. Όσο κι αν έψαξα δε βρήκα πουθενά τίποτε που να θυμίζει στους Νεοέλληνες τον ηρωικό παπά και την παράτολμη ηρωική πράξη του. Δεν υπάρχει καμία προτομή του στο χωριό του, στην πόλη του Ρεθύμνου, στον περίβολο της Ιεράς Αρχιεπισκοπής Κρήτης ή σε κάποια πλατεία της πρωτεύουσας της Ελλάδας. Κανένας δρόμος, έστω και ο πιο ασήμαντος, δε φέρει το επικό όνομά του. Καμία αναφορά δε γίνεται στη ζωή και στη δράση του στα πλαίσια της τοπικής ή της εθνικής μας ιστορίας. Τίποτε απ’ όλα δεν έχει γίνει! Όχι γι αυτόν. Αυτός το χρέος του το έκαμε χωρίς να αποβλέπει σε κανενός είδους ανταπόδοση. Αλλά για μας, για μας που έχουμε ανάγκη από τέτοια ηρωικά πρότυπα, από ισχυρά στηρίγματα, για να, μπορέσουμε να κρατήσουμε και να διασώσουμε ό,τι είναι δυνατόν από την ταυτότητά μας, από τα ιδανικά του γένους μας, από την ίδια την ψυχή μας. Σήμερα μάλιστα που φριχτή “νέα τάξη” πραγμάτων καταδυναστεύει και απειλεί τη ζωή μας, σήμερα που κινδυνεύουμε να χάσουμε την ταυτότητά μας μέσα στο μεγάλο χωνευτήρι λαών και πολιτισμών, που λέγεται “Ευρωπαϊκή Ένωση”, σήμερα που οι Λουδοβίκοι της διεθνούς σκηνής και πραγματικότητας δεν κρατάνε πια ούτε τα στοιχειώδη προσχήματα, αλλά “υπερασπίζονται” τα ανθρώπινα δικαιώματα όπου, όποτε και αν τους συμφέρει και τα καταπατούν βάναυσα και ανεπαίσχυντα, όταν η υπεράσπισή τους έρχεται σε αντίθεση με τις επιδιώξεις τους, είναι ανάγκη επιτακτική να προβάλλονται εθνικές μορφές σαν τον παπα-Λευτέρη Νουφράκη και παράτολμες ηρωικές πράξεις σαν τη Λειτουργία που τέλεσε στην Αγια-Σοφιά το Γενάρη του 1919. Είναι ανάγκη αυτές οι μορφές να υψώνονται ως σύμβολα γνήσιου και άδολου πατριωτισμού, αληθινού αγώνα κι αυτοθυσίας. Γιατί τότε και μόνο τότε μπορούμε να ελπίζουμε ότι θα αντέξουμε ως Έθνος στις συμπληγάδες της σύγχρονης ζοφερής “νέας αταξίας” που επικρατεί στη διεθνή σκηνή χωρίς να σέβεται τίποτε καταπατώντας κάθε έννοια δικαίου, καθετί που είναι αντίθετο με τα συμφέροντά της και τις επιδιώξεις της. Τότε σίγουρα θα εξακολουθήσουμε να υπάρχουμε και να αγωνιζόμαστε με ηρωισμό και αυτοθυσία για την αλληλεγγύη, τη συναδέλφωση και την ειρηνική συμβίωση όλων ανεξαιρέτως των λαών της γης, γιατί όλοι έχουν αναμφισβήτητα τα ίδια δικαιώματα στη ζωή και στην απολαβή των αγαθών, τα οποία τόσο πλούσια σκόρπισε σ’ αυτή τη γη το χέρι του Δημιουργού.
>
>
Η “εκδίκηση” των Αρμενίων για την Γενοκτονία. Μία άγνωστη ιστορία
Οι Αρμένιοι δεν έμειναν με τα χέρια δεμένα, σ΄ότι αφορά στη Γενοκτονία. Δεν περίμεναν τη διεθνή κοινότητα για να τιμωρήσει τους σχεδιαστές της. γ Τους τιμώρησαν με τα ίδια τους τα χέρια,σε μια επιχείρηση που θυμίζει το τρόπο που έδρασαν οι ισραηλινοί μετά από τα γεγονότα στους Ολυμπιακούς Αγώνες του Μονάχου.Γεγονότα που τα είδαμε στην ταινία ΜΟΝΑΧΟ. Η ομάδα των αρμένιων τιμωρών δεν ξεπερνούσε τα δέκα άτομα και έδρασε στα πλαίσια μιας μακράς προετοιμασίας.
ΒΕΡΟΛΙΝΟ-Η ΠΡΩΤΗ ΕΚΤΕΛΕΣΗ- ΜΕ ΜΙΑ ΣΦΑΙΡΑ ΑΡΜΕΝΙΟΥ ΗΡΘΕ ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ ΤΑΛΑΤ ΠΑΣΑ
Η πρώτη εκτέλεση τούρκου αξιωματούχου πραγματοποιείται στο Βερολίνο και εντάσσεται στα πλαίσια μιας επιχείρησης που πήρε το όνομα της θεάς της εκδίκησης, Νέμεσις, από την ελληνική μυθολογία. Συγκεκριμένα, γύρω στις 11 το πρωί της Τρίτης 15 Μαρτίου 1921, στη συνοικία Σαρλότεμπουργκ, ο Σογομών Τεχλιριάν, μετά από συστηματική παρακολούθηση δέκα ημερών, κρίνει κατάλληλη τη στιγμή να εκτελέσει το σχέδιό του. Στην οδό Χάρντεμπεργκ κάνει ανύποπτος το συνηθισμένο περίπατο, ντυμένος ευρωπαϊκά και ακολουθούμενος σε απόσταση μερικών μέτρων, σύμφωνα με τα μουσουλμανικά έθιμα, από τη σύζυγό του, ο οργανωτής του μεγάλου εγκλήματος, πρώην υπουργός Εσωτερικών και μέλος της τριανδρίας των Νεότουρκων που κυβέρνησε ουσιαστικά την Οθωμανική Αυτοκρατορία κατά τη διάρκεια του πολέμου, Ταλάτ Πασά. Ο Τεχλιριάν ξεκινά από το απέναντι πεζοδρόμιο, διασταυρώνεται με τον Τούρκο, τον προσπερνά και επιβραδύνει το βήμα του. Κατόπιν γυρίζει πίσω. Ο Ταλάτ φαίνεται σαν κάτι να διαισθάνεται, θέλει να λοξοδρομήσει και ν’ αποφύγει τον άγνωστο διαβάτη. Αλλά δεν προλαβαίνει. Ο Τεχλιριάν βγάζει το περίστροφο από την τσέπη του και με μια αστραπιαία κίνηση τον πυροβολεί στο ύψος του κεφαλιού. Μια σφαίρα είναι αρκετή. Ο γιγαντόσωμος Ταλάτ βρίσκεται ξαπλωμένος καταγής. Ο Τεχλιριάν τρέχει να εξαφανιστεί αλλά κάποιος που έρχεται από την αντίθετη κατεύθυνση καταφέρνει να τον συλλάβει. Στη δίκη που συγκεντρώνει το παγκόσμιο ενδιαφέρον, ο Τεχλιριάν θα υποστηρίξει ότι ενήργησε μόνος του χωρίς προμελέτη, οδηγούμενος από μια ακαταλόγιστη επιθυμία εκδίκησης των συγγενών του στη θέα του υπ’ αριθμόν 1 δήμιου των Αρμενίων που αναγνώρισε τυχαία σ’ ένα δρόμο του Βερολίνου. Είναι μια μεμονωμένη πράξη που διέπραξε ένας επιζήσας της γενοκτονίας ο οποίος έγινε επιληπτικός και ανίκανος ν’ αντέξει την ιδέα ότι ένας εγκληματίας όπως ο Ταλαάτ μπορεί να ζει ατιμώρητος μετά από τέτοιες φρικαλεότητες υποστηρίζουν οι δικηγόροι του. Πρέπει να δικαιολογήσει την πράξη του ως ένα απερίσκεπτο χτύπημα, επακόλουθο των βασάνων του, για να μπορέσει να υποστηρίξει την αθωότητά του και η δίκη του να γίνει αυτή του θύματός του, αυτού που υπήρξε ο δήμιος των συγγενών του. Επικαλείται τις ταλαιπωρίες από την εκτόπισή του, τις τρεις πληγές του, τις κρίσεις επιληψίας κάθε φορά που θυμόταν τη μητέρα του, τον αδελφό του, τις σφαγμένες μπροστά στα μάτια του αδελφές του. Πρέπει να διαβεβαιώσει ότι δεν γνώριζε καν την παρουσία του Ταλάτ στο Βερολίνο όταν ήλθε να συνεχίσει τις σπουδές του στη Γερμανία: μια μέρα, τον είχε συναντήσει τυχαία στο δρόμο, τον είχε ακολουθήσει από απλή περιέργεια, χωρίς κακό σκοπό. Όμως, δυο εβδομάδες πριν την εκτέλεση, μετακομίζοντας απέναντι από το σπίτι του είχε ξαναδεί στον ύπνο του τους σωρούς των πτωμάτων ανάμεσα στα οποία είχε αναγνωρίσει τα κορμιά των βασανισμένων γονιών του.
ΤΟ ΒΕΡΟΛΙΝΟ ΑΘΩΩΣΕ ΤΟΝ ΑΡΜΕΝΙΟ ΕΚΤΕΛΕΣΤΗ
Τρεις μήνες μετά την εκτέλεση, οι ένορκοι του κακουργιοδικείου του Βερολίνου αθωώνουν τον κατηγορούμενο για το έγκλημα εκ προμελέτης. Η αθώωσή του γίνεται δεκτή με ενθουσιώδη χειροκροτήματα από ένα πλήθος συμπατριωτών και συμπαθούντων που είχαν κατακλύσει το δικαστήριο και θεωρείται σαν η τρανή απόδειξη για τα συναισθήματα της πολιτισμένης ανθρωπότητας απέναντι στο τερατώδες έγκλημα της Γενοκτονίας των Αρμενίων.
ΚΩΝ/ΠΟΛΗ -ΔΕΥΤΕΡΗ ΕΚΤΕΛΕΣΗ- ΥΠΟΥΡΓΟΣ ΕΣΩΤΕΡΙΚΩΝ ΤΟΥ ΑΖΕΡΜΠΑΪΤΖΑΝ
Την ίδια τακτική θα ακολουθήσει κι ένας άλλος Αρμένιος τιμωρός, ο Μισάκ Τορλακιάν που θα σκοτώσει στην Κωνσταντινούπολη, τον υπουργό Εσωτερικών του Αζερμπαϊτζάν, Μπεχούντ Χαν Τζιβανσίρ, υπεύθυνο της σφαγής 20.000 Αρμενίων κατά την είσοδο των Τούρκων στο Μπακού το Σεπτέμβρη του 1918. Στις 18 Ιουλίου 1921, λίγο πριν από τα μεσάνυχτα, ο αζέρος αξιωματούχος επιστρέφει στο ξενοδοχείο Πέρα Παλάς, συνοδευόμενος από τον αδελφό του και άλλα τέσσερα άτομα μετά από μια οινοποσία σ’ ένα γειτονικό δημόσιο πάρκο. Ένας μικρόσωμος άνδρας εμφανίζεται ξαφνικά στην είσοδο του ξενοδοχείου πυροβολώντας μια φορά στα πλευρά του Τζιβανσίρ που τον περνούσε ένα κεφάλι. Ο υπουργός γυρίζει λίγο το σώμα του και καταφέρνει να πιάσει το μπράτσο του θύτη του. Αυτός όμως προλαβαίνει και του φυτεύει δυο σφαίρες στο στήθος. Κι ενώ ο τραυματίας σωριάζεται καταγής, οι συνοδοί του πανικόβλητοι το βάζουν στα πόδια και κρύβονται πίσω από τα αυτοκίνητα. Οι δυο τούρκοι αστυνομικοί της φρουράς που βρίσκονται μπροστά στο ξενοδοχείο εξαφανίζονται. Ο Τορλακιάν στρίβει στη γωνία του δρόμου, αλλά ξαναεμφανίζεται ακούγοντας τις εκκλήσεις του θύματος για βοήθεια. Οι τριάντα περίπου αποσβολωμένοι μάρτυρες δεν τολμούν να επέμβουν, βλέπουν έντρομοι τον εκτελεστή να πλησιάζει και να δίνει τη χαριστική βολή στον τραυματισμένο που θα υποκύψει λίγο αργότερα κατά τη μεταφορά του στο ξενοδοχείο. Ο Τορλακιάν πυροβολεί μια φορά στον αέρα για ν’ απομακρύνει τους αστυνομικούς που έχουν σπεύσει εν τω μεταξύ για να τον αφοπλίσουν και προσπαθούν να τον συλλάβουν. Στη συνέχεια όταν καταφθάνουν οι γάλλοι στρατιωτικοί που ανήκαν στις δυνάμεις κατοχής, ο Τορλακιάν βάζει το όπλο του στη σκεπή ενός αυτοκινήτου και παραδίδεται. Οι στρατιώτες τον συνοδεύουν μέχρι το αστυνομικό τμήμα, ενώ το πλήθος τον ξυλοκοπεΊ μέχρι που λιποθυμάει. Στους Γάλλους και κατόπιν στους Άγγλους αξιωματικούς που τον ανακρίνουν, απαντά ότι η οικογένειά του εξοντώθηκε με διαταγή του Τζιβανσίρ στο Μπακού και δείχνει τις τρεις ουλές που φέρει στο σώμα του ενώ μια σφαίρα είναι σφηνωμένη στο μηρό του απ’ αυτή τη σφαγή.
ΚΑΤΑΔΙΚΑΣΤΗΚΕ Ο ΕΚΤΕΛΕΣΤΗΣ ΑΛΛΑ ΑΠΛΑ ΑΠΕΛΑΘΗΚΕ
Η δίκη του Τορλακιάν αρχίζει στα τέλη Αυγούστου, ενώπιον του βρετανικού στρατιωτικού δικαστηρίου στο κτίριο της παλιάς οθωμανικής σχολής πολέμου. Διαρκεί δυο μήνες και ο συνήγορος υπεράσπισης στηριζόμενος στο πόρισμα του γιατρού-πραγματογνώμονα, υποστηρίζει ότι ο πελάτης του αφού καταλήφθηκε από επιληψία – όπως ο Τεχλιριάν – είχε αντιδράσει όντας σε κατάσταση κρίσης στην ανάμνηση των σφαγών των συγγενών του στο Μπακού, όταν πληροφορείται για την παρουσία του Τζιβανσίρ στην Κωνσταντινούπολη. Στις 20 Οκτωβρίου, ο Τορλακιάν κρίνεται ένοχος χωρίς να του επιβληθεί ποινή λόγω ψυχικής διαταραχής τη στιγμή των γεγονότων. Έτσι αφού θεωρείται ανεύθυνος για τις πράξεις του, απελαύνεται στην Ελλάδα από τις δυνάμεις κατοχής. Ο θάνατος του Τζιβανσίρ, όπως και του Ταλαάτ εγγράφεται σε μια σειρά προμελετημένων και επιμελώς προετοιμασμένων πράξεων από ένα κρυφό δίκτυο που σχηματίστηκε στους κόλπους του κόμματος της Αρμενικής Επαναστατικής Ομοσπονδίας – Τασνακτσουτιούν με σκοπό να καταδιώξει αυτούς τους εγκληματίες πολέμου μέχρι τα πιο μυστικά κρησφύγετά τους και να τους εκτελέσει. Παράλληλα, άλλες ομάδες εκδικητών βρίσκονται στην Ευρώπη και περιμένουν τις κατάλληλες οδηγίες. Το σχέδιο είναι να χτυπήσουν τα επόμενα άτομα της λίστας με τη ρητή εντολή αυτή τη φορά να μην πιαστεί κανένας – δεν υπάρχει περίπτωση να ξαναγίνουν παρόμοιες δίκες – αποφεύγοντας όσο το δυνατόν, τους άσκοπους θανάτους και τα χτυπήματα αθώων.
ΡΩΜΗ- Η ΕΚΤΕΛΕΣΗ ΤΟΥ ΑΡΧΗΓΟΥ ΤΩΝ ΝΕΩΤΟΥΡΚΩΝ ΣΑΙΤ ΧΑΛΙΜ ΠΑΣΑ
Στις 5 Δεκεμβρίου 1921 ο Αρσαβίρ Σιρακιάν θα εκτελέσει στη Ρώμη κατά τρόπο μυθιστορηματικό – κρεμασμένος στο μαρσπιέ της άμαξας που μετέφερε το θύμα – με μια σφαίρα στο κεφάλι, τον πρώην αρχηγό της κυβέρνησης των Νεότουρκων Σαΐντ Χαλίμ μετά από συστηματική παρακολούθηση πέντε μηνών.
ΒΕΡΟΛΙΝΟ- ΕΚΤΕΛΕΣΕΙΣ ΤΟΥ ΜΠΑΧΑΝΤΙΝ ΣΑΚΙΡ ΚΑΙ ΤΖΕΜΑΛ ΑΖΜΙ.
Ο Σιρακιάν μαζί με τον Αράμ Γεργκανιάν θα ξαναχτυπήσουν στο Βερολίνο στις 17 Απριλίου 1922 ταυτόχρονα τον δρ. Μπεχαεντίν Σακίρ, έναν από τους κυριότερους υπεύθυνους της γενοκτονίας και τον πρώην διοικητή της Τραπεζούντας, Τζεμάλ Αζμί.
ΤΙΦΛΙΔΑ – Η ΕΚΤΕΛΕΣΗ ΤΟΥ ΤΖΕΜΑΛ ΠΑΣΑ
Η καταδίωξη του πρώην υπουργού Ναυτικών, Τζεμάλ Πασά, μέλους της τριανδρίας των Νεότουρκων, που έγινε σύμβουλος των Σοβιετικών στις καυκασιανές υποθέσεις, θα οδηγήσει τους αποφασισμένους κομάντος Στεπάν Τζαγικιάν, Μπεντρός Τερ Μπογοσιάν και Αρντασέζ Κεβορκιάν να τον εκτελέσουν στις 25 Ιουλίου 1922, μπροστά στο στρατηγείο της Τσέκα, (πολιτικής αστυνομίας των μπολσεβίκων) στην Τιφλίδα.
ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ ΕΝΒΕΡ ΠΑΣΑ
Ο Ενβέρ Πασάς, το τρίτο μέλος της τριανδρίας των Νεότουρκων, πρώην υπουργός Πολέμου, που είχε στραφεί προς την κομμουνιστική κυβέρνηση της Μόσχας, θα σκοτωθεί στις 4 Αυγούστου 1922 από μια διμοιρία αρμενίων μπολσεβίκων κοντά στη Σαμαρκάνδη, στα σύνορα του Αφγανιστάν, όντας επικεφαλής μιας ομάδας επαναστατημένων μουσουλμάνων του εμιράτου της Μπουχάρας και
ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ ΔΡ. ΝΑΖΙΜ
ο δρ. Ναζίμ, ο τελευταίος που απέμεινε από τη λίστα των εκδικητών, θα εκτελεστεί δι’ απαγχονισμού στην Άγκυρα στις 26 Αυγούστου 1926. Διότι διότι συνωμότησε εναντίον του κεμαλικού καθεστώτος. Η θεία δίκη. Έτσι λίγα χρόνια μετά το 1915 δεν έμεινε ούτε ένας επικεφαλής της οργάνωσης της γενοκτονίας των Αρμενίων. Οι ίδιοι οι Αρμένιοι δίκασαν και εκτέλεσαν με το ίδιο νόμισμα. Η επιχείρηση Νεμεσις μόλις είχε ολοκληρωθεί. Αυτό που ζητούν τώρ οι Αρμένιοι είναι η αναγνώριση της γενοκτονίας απο την ίδια την Τουρκία.
>
>
Αποσύρουν (;) τον πίνακα της Σφαγής της Χίου… γιατί προκαλεί τους Τούρκους!
Σκέψεις να αποσυρθεί το αντίγραφο του Ντελακρουά γιατί… προκαλεί τους ΤούρκουςΣάλο έχει προκαλέσει η απόφαση να μην αναρτηθεί στο επισκευασμένο Μουσείο της Χίου το πιστό αντίγραφο του παγκοσμίως διάσημου πίνακα του Ντελακρουά που αναπαριστά τη σφαγή της Χίου και είχε συγκλονίσει ολόκληρη την Ευρώπη περιγράφοντας τις κτηνωδίες των Τούρκων.Όσο κι αν φαίνεται απίστευτο, η ιστορία αυτή γύρω από την έκθεση ή μη του πίνακα-συμβούλου για τον ελληνικό κρατάει ήδη από το φθινόπωρο του 2009, με δημοσιεύματα τοπικών εφημερίδων στο νησί της Χίου να κάνουν λόγο ακόμα και για μυστική προφορική συμφωνία προκειμένου να καθαιρεθεί ο πίνακας ως ένδειξη απάλειψης του ιστορικού χάσματος που χωρίζει τους δύο λαούς και για να μην «προκαλείται» η Τουρκία.Το πρωτότυπο του πίνακα, όπως αναφέρει το ρεπορτάζ της εφημερίδας Δημοκρατία, εκτίθεται στο Λούβρο και αποτελεί προϊόν έμπνευσης του Γάλλου ζωγράφου Ντελακρουά, ο οποίος, συγκλονισμένος από τη σφαγή περισσότερων από 50.00 Χιώτων στις 30 Μαρτίου 1822 από τους Οθωμανούς, αποτύπωσε το 1824 τη διάσημη ανά την υφήλιο πλέον εικόνα στον καμβά. Παρά τα συνεχή αιτήματα της τοπικής κοινωνίας για ανάρτηση του αντίγραφου της «Σφαγής της Χίου», ακόμα και σήμερα τίποτα δεν έχει γίνει, με αποτέλεσμα το θέμα να φτάσει στη Βουλή έπειτα από ερώτηση του βουλευτή της Ν.Δ. Θ. Καράογλου.
>
>
ΑΓΝΩΣΤΕΣ ΠΤΥΧΕΣ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΤΩΝ ΠΟΜΑΚΩΝ
Η ιστορία των εξεγέρσεων στη Θράκη, είναι εν πολλοίς αδιερεύνητη ιστορικά. Έχει πολλές δραματικές σελίδες από τις καταπιέσεις που υπέστη ο Χριστιανικός πληθυσμός της και οι Πομάκοι, από τους Τούρκους και από τους Βούλγαρους. Στην εποχή που εξετάζουμε δηλαδή τον ΙΘ΄ αιώνα, σημειώθηκαν εξεγέρσεις των Πομάκων, τόσο εναντίον των Τούρκων, όσο καιεναντίον των Βουλγάρων. Η μεγαλύτερη ίσως εξέγερση σημειώθηκε την άνοιξη του 1878 και προκάλεσε την ανάμειξη ακόμα και των ξένων δυνάμεων και διεθνές ενδιαφέρον. Η εξέγερση αυτή, ήδη έχει περιγραφεί μερικώς από την Καλλιόπη Μουσιοπούλου- Παπαθανάση[1]. Βασικό έγγραφο που χρησιμοποίησε, ήταν μια αναλυτική περιγραφή των συμβάντων στην ορεινή Ροδόπη, γραμμένη στις 11 Μαΐου 1878. Πολλοί Τούρκοι, από τη στιγμή της προσέγγισης των Ρώσικών στρατευμάτων, θέλοντας να ….αποφύγουν την εκδικητικότητα των Βουλγάρων, όσοι μάλιστα δεν μπόρεσαν να καταφύγουν στην Κωνσταντινούπολη επειδή κόπηκε η σιδηροδρομική επικοινωνία, ανέβηκαν στα απρόσιτα ορεινά χωριά της Ροδόπης. Εκεί Πομάκοι, ξεσπιτωμένοι Τούρκοι και λιποτάκτες δημιούργησαν ένα ενιαίο μέτωπο κατά των Ρώσων και Βουλγάρων. Το πρώτο πράμα που έκαναν ήταν να κλείσουν τις διαβάσεις. Αρχικά, οι αρχές κατοχής δεν έδωσαν καμιά σημασία. Όταν όμως υπεγράφη η Συνθήκη του Αγίου Στεφάνου, οι Τούρκοι πίστεψαν στις διαβεβαιώσεις των Ρώσων ότι δεν κινδυνεύουν, δέχθηκαν τις αρχές κατοχής και μάλιστα αφοπλίσθηκαν. Όταν όμως απομακρύνθηκαν οι Ρώσοι άρχισαν οι επιθέσεις των Βουλγάρων. Μόλις έμαθαν όσοι βρίσκονταν ψηλά στα ορεινά τι έπαθαν οι Τούρκοι που δήλωσαν υποταγή, αμέσως αποφάσισαν να αντισταθούν με κάθε μέσον. Έκλεισαν πάλι τις διαβάσεις και τις στενωπούς της Ροδόπης και απαντούσαν με πυρά, όταν οι Ρώσοι προσπαθούσαν να περάσουν από τις εμπροσθοφυλακές τους, που πρέπει να εκτείνονταν σε μέτωπο 80 χιλμ. Στη Δράμα μάλιστα, σε μυστικές συγκεντρώσεις διακήρυξαν από τις 7 Μαρτίου, «πως προτιμώσι να τεθώσιν υπό το σκήπτρον του βασιλέως των Ελλήνων και μείνωσιν ευχαρίστως εις τας εστίας των παρά υπό τον Βούλγαρο Ηγεμόνα…»[2]. Αυτή η αντίσταση των Πομάκων της Ροδόπης εναντίον των Ρώσων και των Βουλγάρων, είχε αρχίσει πολύ νωρίς. Ο Αθανάσιος Ματάλας, υποπρόξενος της Ελλάδας στη Φιλιππούπολη, ειδοποιούσε από τις 21 Μαρτίου 1878 με αναφορά του (αρ. πρωτ. 21) ότι οι Πομάκοι που αρνήθηκαν να δεχθούν τους Ρώσους, πρόβαλαν σθεναρή αντίσταση: «Οι επί της Ροδόπης Οθωμανοί δεν υπέταγησαν εισέτι τοις Ρώσσοις. Από καιρού εις καιρό συμβαίνουν και τινές ακροβολισμοί. Επίσης τινές εξ αυτών καταβαίνουν μέχρι της πεδιάδος προς αρπαγήν ζώων και τροφών. Τα αυτά συμβαίνουσι και κατά τα μέρη Χάσκιοϊ υπό των Κιρτζαλήδων».[3]Στις 28 Μαρτίου ο Γεννάδης από την Αδριανούπολη στέλνει και νέα έκθεση προς την Πρεσβεία της Κωνσταντινούπολης, γράφοντας: «Σήμερον έλαβον επιστολήν εξ Ορτάκιοϊ δι’ ής με πληροφορούσιν ότι τρεις Χριστιανοί κάτοικοι των επί της Ροδόπης χωρίων σταλέντες επί τούτω εις Ορτάκιοϊ ανήγγειλον ότι οι Οθωμανοί οικούντες επί της Ροδόπης περί τους τρισχιλίους συγκεντρωθέντες υπό την αρχηγίαν Οθωμανού τινός Τζιαναβαρλή καλουμένου, άλλοτε ληστάρχου, βαδίζουν προς Ορτάκιοϊ ευρισκόμενοι νυν εν τοις χωρίοις Αβράμ και Δουτλί. Εις ταύτα ο επιστέλων μοι προστίθησι ότι κατά τινα φήμην κυκλοφορούσα εκεί, το πολυάριθμον αυτό ληστρικό σώμα συνεπλάκη μετά του εν Καβάκι σταθμεύοντος Ρωσσικού αποσπάσματος εκ 400 ανδρών συγκειμένου και ανάγκασαν αυτό να τραπεί εις φυγήν». Μέσα στην αναμπουμπούλα της εξέγερσης των Πομάκων, άρχισε να δουλεύει παρασκηνιακά και ο υποπρόξενος της Αυστροουγγαρίας στην Καβάλα, ο οποίος προσπαθούσε να πείσει τους εξεγερμένους να ζητήσουν την προσάρτηση της περιοχής στην Αυστρία και όχι στην Ελλάδα ή τη Βουλγαρία. Το Μάρτιο επίσης εκείνου του κρίσιμου χρόνου περιόδευσε στην περιοχή Σερρών, στα πλαίσιο μιας μεγάλης περιοδείας του στη Μακεδονία ο απόστρατος συνταγματάρχης του Αγγλικού Ιππικού Synge[4], ο οποίος είχε προσληφθεί από τον διοργανωτή της Τουρκικής Αστυνομίας Μπέικερ, στην υπηρεσία των Τούρκων, αλλά δεν έπαψε να δουλεύει για τα συμφέροντα της Αγγλίας. Ήταν μάλιστα ιδιοκτήτης τσιφλικιού στην Βέροια[5]. Ο Synge στο Νευροκόπι, δηλαδή στις δυτικές παρυφές της εξέγερσης των Πομάκων, σε συγκέντρωση κατοίκων, υποσχέθηκε… Αγγλική προστασία για την περιοχή! Στις 10 Απριλίου ο υποπρόξενος στην Καβάλα Αρ. Παπαδόπουλος πληροφορούσε τον Γεν. Πρόξενο της Θεσσαλονίκης, ότι στην περιοχή του Αχή Τσελεμπή, που απείχε 7 ώρες από την Ξάνθη, έξι μέρες νωρίτερα οι Πομάκοι που είχαν επαναστατήσει πήραν τα αποθηκευμένα όπλα των Ρώσων που τα φύλαγαν οι Βούλγαροι στο Ράικοβο, κατέλυσαν τις βουλγαρικές αρχές που είχαν εγκαταστήσει οι Ρώσοι, εγκατέστησαν δικές τους αρχές και επανέφεραν την έδρα της διοίκησης από το Τσατάκι στο Πασμακλή. Οι επαναστάτες κακοποίησαν το Βούλγαρο διοικητή και τους άλλους υπαλλήλους και μετά απέκλεισαν τις οδικές προσβάσεις από Φιλιππούπολη, Ξάνθη και Γκιουμουρτζίνα. Όπως ελέγετο τότε, την επανάσταση υποκινούσε το μυστικό Οθωμανικό Κομιτάτο της Δράμας, το οποίο εστρέφετο κατά των Βουλγάρων.
Ο τότε υπουργός Εξωτερικών Θεόδωρος Δηλιγιάννης
Παρόμοια στοιχεία για την εξέγερση της Ροδόπης, δίνει και ο υποπρόξενος στις Σέρρες Ι. Παπακωστόπουλος με έγγραφό του προς τον υπουργό Εξωτερικών Θ. Δηλιγιάννη στις 15 Απριλίου 1878[6]. Σύμφωνα με επιστολές που είχε πάρει από την περιοχή Αχή Τσελεμπή 3.000 άτομα που δεν άντεχαν τις καταπιέσεις των Βουλγάρων αναγκάσθηκαν να διαρρήξουν μια αποθήκη όπλων, να εξοπλισθούν και να καταλύσουν τη Διοικητική Επιτροπή, που απαρτίζονταν από Βούλγαρους. Ο Παπακωστόπουλος υπενθύμιζε ότι Μωαμεθανοί του Αχή Τσελεμπή που είχαν ξεσηκωθεί πάλι πριν από δύο χρόνια, δεν είχαν πειράξει τους σύνοικους Χριστιανούς. Οι Ρώσοι αντιμετώπιζαν με αμηχανία τους επαναστάτες και δεν αποτολμούσαν επίθεση. Το γιατί, το εξηγούσε σε έγγραφό του ο πρόξενός μας στην Αδριανούπολη Ν. Γεννάδης με ημερομηνία 24 Μαίου 1878[7] στο οποίο έγραφε: «Την παρελθούσαν Κυριακήν 21 ισταμένου μηνός πολυάριθμοι Μουσουλμάνοι εκ των λεγομένων επαναστατών της Ροδόπης εισβαλόντες εις το αποκλειστικώς υφ’ Ελλήνων οικούμενον χωρίον Πλαβού τρεις ώρας απέχον της ΝΔ της Αδριανουπόλεως κειμένης και έξ ώρας από αυτής απεχούσης ελληνικής κωμοπόλεως Ορτάκιοϊ, ουκ ολίγους των κατοίκων άνδρας και γυναίκας εφόνευσαν, λεηλατήσαντες δ’ αυτό έθεσαν κατόπιν πυρ εις διάφορα μέρη και είτα απήλθον. Οι κάτοικοι του χωρίου όσοι ηδυνήθησαν να διαφύγωσι της μαχαίρας των κακούργων κετέφυγον εις Ορτάκιοϊ και άλλα πλησιόχωρα μέρη εν οικτρά καταστάσει. Ο διοικητής του εν Ορτάκιοϊ ρωσσικού στρατιωτικού αποσπάσματος, καίτοι ειδοποιηθείς περί του γεγονότος τούτου την πρωίαν της Κυριακής μόλις την εσπέραν της αυτής ημέρας εξέπεμψεν δύο λόχους πεζικού προς καταδίωξιν των κακούργων οίτινες είχον απέλθει του χωρίου πολύ προ της εκείσε αφίξεως της στρατιωτικής ταύτης δυνάμεως. Επισκεφθείς χθες τον ενταύθα γεν. διοικητήν στρατηγόν Βελιαμίνωφ ελάλησα αυτώ περί του συμβάντος αυτού, αλλ’ ούτος ηγνόει ή τουλάχιστον προσεποιήθη ότι ηγνόει αυτό και με παρεκάλεσε να τω επαναλάβω όσας είχον λάβει πληροφορίας περί της υποθέσεως ταύτης. Περί της εξεγέρσεως δε ταύτης των Τούρκων γενικώς λαλών ώστε παρόντος και του διευθύνοντος το ενταύθα Αγγλικόν Προξενείον, όστις μεγίστην αποδίδει εις αυτήν σπουδαιότητα, ότι δεν είναι ποσώς σπουδαία και ότι ταχέως θέλει καταβληθεί. Ανεβίβασαν τινές τον αριθμόν των ανταρτών εις πεντηκοντακισχιλίους, ενώ δεν είναι πλείστοι των 4-5 χιλιάδων, εξ ών μόνον εισίν καλώς οπλισμένοι δι’ όπλων Μαρτίνη κατατετμημένοι δε εις πολλά μικρά αποσπάσματα εξηκολούθησε λέγων και επί των ορέων πλανώμενοι άνευ διευθύνσεως ουδεμία αμφιβολία ότι εντός ολίγου θέλουσι αφανισθή. Αγνοώ κατά πόσον αι προρρήσεις αύται του στρατηγού Βελιαμίνωφ θέλουν πραγματοποιηθεί. Ότι όμως είναι αναντίρρητον και ανεξήγητον εν ταυτώ είναι ότι οι Ρώσσοι δεν έλαβον εισέτι σπουδαία μέτρα προς καταδίωξιν των τουρκικών τούτων ορδών. Εφ’ όσον οι Τούρκοι μένουσιν εν ταις επί των ορέων κατεχομέναις υπ’ αυτών θέσεσιν, οι Ρώσσοι δεν προσβάλλουσιν αυτούς, μόνον δ’ όταν πληροφορηθώσιν ότι εισέβαλον είς τι Χριστιανικόν χωρίον αποστέλλουσι λόχους τινάς προς καταδίωξιν αυτών και τούτο δ’ ως επί το πλείστον γίνεται κατόπιν εορτής. Ίσως οι Ρώσσοι φοβούνται ότι αν αποφασίσωσιν να προσβάλωσι σπουδαίως τους Τούρκους θέλουν αναγκασθή να διαθέσωσι πολλάς δυνάμεις προς κατατρόπωσιν αυτών το μεν, διότι ο αριθμός των ανταρτών θέλει ίσως εν τοιαύτη περιπτώσει αυξήσει, το δε, διότι αι θέσεις αι κατεχόμεναι υπ’ αυτών εισί λίαν οχυραί, εννοείται δ’ ότι ασύμφορον όλως θεωρούσι το να θυσιάσωσι μέρος του ικανώς προ πολλού ήδη, υπό του τύφου δεκατιζομένου στρατού αυτών και να φανώσιν εξ άλλου ασθενείς απέναντι Τουρκικού επαναστατικού όχλου. Όπως ποτ’ αν ή το βέβαιον είναι, ως προείρηται ότι οι Ρώσσοι δεν απεφάσισαν να λάβωσι μέτρα δραστήρια προς καταστολήν της μουσουλμανικής ταύτης εξεγέρσεως». Το συμπέρασμα που βγαίνει από το έγγραφο αυτό, είναι ότι η εξέγερση των Μουσουλμάνων της Ροδόπης ήταν ουσιαστικά ακαθοδήγητη, ενώ ο ρωσικός στρατός από την άλλη πλευρά, αποδεκατίζονταν από την επιδημία τύφου. Η επιδημία αυτή είχε πλήξει τη Θράκη, από τις αρχές Μαρτίου 1878 τουλάχιστον.Η εξέγερση των επαναστατών της Ροδόπης έγινε θέμα και στον ελληνικό, αλλά και στον ευρωπαϊκό Τύπο. Ο «Ανατολικός Κήρυκας» της Κωνσταντινούπολης, που κυκλοφορούσε στην αγγλική γλώσσα, έγραψε το Απρίλιο και αναδημοσίευσε η «Παλιγγενεσία» των Αθηνών, ότι οι επαναστάτες ανέρχονταν σε 30.000 και πρόσθετε: «Από των ορέων του Σουλτάν Γερή προς Δ. του Διδυμοτείχου και από του Έβρου, η επανάστασις επεξετάθη προς Β. άχρι της κοιλάδος της Κρίχμας».[8] Οι εξεγερμένοι διαμαρτύρονταν κατά του νέου ρωσοβουλγαρικού πολιτικού οργανισμού της Βουλγαρικής Ηγεμονίας. Οι μέρες περνούσαν και η επανάσταση της Ροδόπης επεκτείνονταν[9]. Οι Πομάκοι επαναστάτες και οι Κιρτζαλήδες κατέβαιναν ακόμα και στην πεδιάδα της Φιλιππούπολης ο στρατιωτικός διοικητής της οποίας ζητούσε επικουρίες από την Αδριανούπολη. Πολεμική ατμόσφαιρα επικρατούσε και στο Αχή Τσελεμπή και στο Χάσκιοϊ. Λίγες μέρες αργότερα τα πρακτορεία Χαβά και Ρώυτερ[10] μετέδωσαν από τη Φιλιππούπολη ότι οι μουσουλμάνοι επαναστάτες της Ροδόπης απηύθυναν προκήρυξη προς τους Χριστιανούς της Θεσσαλίας, της Μακεδονίας και της Ηπείρου καλώντας όλους στα όπλα για υπεράσπιση «της κοινής πατρίδος κατά του κοινού εχθρού». Υπόμνημα όμως στις ευρωπαϊκές δυνάμεις δια των προξένων υπέβαλαν και οι Έλληνες της Φιλιππούπολης ζητώντας «θεραπείαν της αφορήτου καταστάσεως αυτών».
Οι «Τάιμς» του Λονδίνου έγραφαν[11]:
«… Η εν Ροδόπη στάσις επιταχύνει την ελληνοτουρκικήν συμπάθειαν. Οι πλείστοι των αγωνιζομένων είναι ουχί Πομάκοι μογγόλοι, αλλ’ εξισλαμισθέντες Έλληνες, της καυκασίας φυλής, αείποτε μνήμονες της ελληνικής αυτών καταγωγής». Ο Ιούνιος του 1878 βρήκε τους Πομάκους να συνεχίζουν ακατάβλητοι την εξέγερσή τους. Ο υποπρόξενος Παπαδόπουλος με νέο έγγραφό του ειδοποιούσε το υπουργείο των Εξωτερικών στις 5 Ιουνίου, ότι στο Αχή Τσελεμπή «εξακολουθούσι γενόμεναι διάφοροι αψιμαχίαι μεταξύ των επαναστατών και των Ρωσοβουλγάρων καθ’ άς οι τελευταίοι κατέλαβον τας υπό των επαναστατών καταχομένας θέσεις καταστρέψαντες άπαντας τους Οθωμανικούς στρατιωτικούς σταθμούς και πυρπολήσαντες 9 Οθωμανικά χωρία των οποίων οι κάτοικοι ανεχώρησαν άλλοι εις Γιουμουρτζίναν και άλλοι εις Ξάνθην». Μετά από τα γεγονότα αυτά οι φανατικοί Οθωμανοί άρχισαν αν ζητούν από το Μουτασερίφη της Δράμας την αποστολή όπλων για να εξοπλισθούν οι Πομάκοι. Στις 19 Ιουνίου με άλλο έγγραφό του αναγγέλλει την άφιξη στην περιοχή της Ξάνθης από την Κωνσταντινούπολη, του Πολωνικής καταγωγής στρατηγού Σ. Ροσέτιν, ενός Ούγγρου και άλλων δύο Πολωνών αξιωματικών που φορούσαν τουρκικές στολές. Μαζί τους ήταν και ο Άγγλος διπλωματικός υπάλληλος Κάλεν. Στις 19 Ιουλίου έφθασε στην Καβάλα από την Κωνσταντινούπολη για μεταβεί στη Ροδόπη και να περιγράψει τα επαναστατικά γεγονότα και ο Άγγλος Ουίτικερ, πρώην εκδότης της εφημερίδας «Ανατολικός Κήρυξ» και ανταποκριτής τότε των «Τάιμς» του Λονδίνου. Ο Ουίτικερ ήταν εφοδιασμένος με συστατική επιστολή από τον Θρακικό Φιλεκπαιδευτικό Σύλλογο της Κωνσταντινούπολης. Ο Παπαδόπουλος τον εφοδίασε και αυτός με συστατική επιστολή για τον προξενικό πράκτορα της Ξάνθης Γ. Παρθενόπουλο και τους πρόκριτους της Γκιουμουρτζίνας. Στο Ιστορικό Αρχείο του Υπουργείου Εξωτερικών σώθηκε ένα αντίγραφο της συστατικής επιστολής που έδωσε στον Ουίτικερ ο Θρακικός Φιλεκπαιδευτικός Σύλλογος, με ημερομηνία 6 Ιουνίου 1878. Υπογράφουν ο πρόεδρος Α. Βλαστός και ο Γεν. Γραμματέας Μ. Καραβοκυρός. Στις 26 Ιουλίου σύμφωνα με αναφορά του Αρ. Παπαδόπουλου από την Καβάλα[12] ο Πολωνός στρατηγός Ροσέτιν με άλλους τρεις Άγγλους αξιωματικούς πήγε από την επαναστατημένη Ροδόπη στη Δράμα και ζήτησε από το εκεί Οθωμανικό κομιτάτο να στρατολογηθούν βασιβουζούκοι για να συνδράμουν το υπό την καθοδήγησή του κίνημα για να ενδυναμωθούν οι επαναστάτες της Ροδόπης, περιφρονώντας την παρουσία της διεθνούς επιτροπής, που είχε ήδη προωθηθεί έως το Κίρτζαλι και το Αχή Τσελεμπή ερευνώντας τι ακριβώς συμβαίνει στα βουνά ης Ροδόπης. Στις 28 Ιουλίου, ο Ροσέτιν επέστρεψε στα ορεινά της Ροδόπης, ενώ το Οθωμανικό κομιτάτο της Δράμας υπό την προεδρία του Ραχούτ Πασά αποφάσισε τη στήριξη των επαναστατών με κάθε μέσο. Ανέβαλε όμως τη λήψη απόφασης στρατολογίας βασιβουζούκων αναμένοντας την επικείμενη εγκατάσταση νέου μουτασερίφη στην περιοχή. Την ίδια εβδομάδα κατέφθασε στο Πόρτο Λάγος με το αγγλικό ατμόπλοιο «Αντιλόπη» και προωθήθηκε στην Ξάνθη μια διεθνής εξεταστική επιτροπή, που την αποτελούσαν ανά δύο εκπρόσωποι της Αγγλίας, της Γαλλίας, της Γερμανίας, της Ρωσίας, της Αυστρίας, της Ιταλίας και της Τουρκίας. Όλοι οι Ευρωπαίοι ήταν γραμματείς και ακόλουθοι από τις αντίστοιχες πρεσβείες της Κωνσταντινούπολης. Την επόμενη μέρα άρχισαν να εξετάζουν πρόσφυγες Πομάκους που είχαν καταφύγει στην Ξάνθη. Διερευνούσαν κυρίως γιατί αυτοί έφυγαν από τις εστίες τους και οι άλλοι σήκωσαν τα όπλα εναντίον των Ρώσων και των Βουλγάρων. Οι πρόσφυγες απαντούσαν ότι «ένεκεν των απείρων φρικαλέων ωμοτήτων τας οποίας διέπραξαν κατ’ αυτών» ότι αδυνατούν να συζήσουν πλέον με τους Βουλγάρους και ότι θα κρατήσουν την επανάστασή τους «μέχρις εσχάτων όπως καταδείξωσιν τη Ευρώπη ότι ανάγκη η πατρίς αυτών της οποίας οι κάτοικοι Οθωμανοί κέκτηνται την πλειοψηφίαν απέναντι των Βουλγάρων να μη συμπεριληφθή εν τη νοτίω Βουλγαρία (Ρωμυλία). Την ίδια έρευνα διεξήγαγαν και στην Κομοτηνή, αλλά ο Παπαδόπουλος γνωρίζοντας ότι πίσω από όλα αυτά κρυβόταν οι Άγγλοι διερωτήθηκε στην αναφορά του ποια είναι η ωφελιμότητα αυτής της έρευνας, αφού στη συνέχεια επρόκειτο να εξετασθούν και Βούλγαροι που ήταν βέβαιο, πως θα φόρτωναν στους Πομάκους όλα τα εγκλήματα. Ο ίδιος έδινε την απάντηση ότι πίσω από όλα αυτά ήταν η Αγγλία, η οποία με την αποστολή της εξεταστικής επιτροπής, ικανοποιούσε βασικά την «προσφιλή» της Τουρκία. Η εξέγερση των Πομάκων συνέχιζε να υφίσταται όσο οι Ρώσοι δεν τολμούσαν να εκστρατεύσουν στη ορεινή Ροδόπη για να την καταστείλουν, Από την Αδριανούπολη, ο πρόξενος Ν. Γεννάδης, με αναφορά του στις 2 Αυγούστου 1878 γνωστοποιούσε στο υπουργείο των Εξωτερικών τα αποτελέσματα των ερευνών της διεθνούς εξεταστικής επιτροπής. «Την παρελθούσα Κυριακή επανήλθον ενταύθα εκ Ροδόπης τα μέλη της διεθνούς επιτροπής εις ήν ανετέθη η εξέτασις των εκεί πραγμάτων. Το αποτέλεσμα της εργασίας αυτής, ως επληροφορήθην, συνοψίζεται εις τα εξής: Εβεβαιώθη υπ’ αυτής ότι άπαντα εν γένει τα επί της Ροδόπης Μουσουλμανικά χωρία κατεστράφησαν, κατά μεν τα καταθέσεις των Οθωμανών υπό του Ρωσσικού στρατού, κατά δε τα διαβεβαιώσεις αυτών υπό Βουλγάρων και κατά την γνώμην των μελών της επιτροπής υπό της Βουλγαρικής λεγεώνος κυρίως, ήν θεωρούσιν ανήκουσα καθ’ ολοκληρίαν εις τον Ρωσσικόν στρατόν, αφ’ ής στιγμής είχε τεθεί αύτη υπό τας διαταγάς του γενικού Ρωσσικού στρατηγείου. Ότι 150 περίπου χιλιάδες Μουσουλμάνων ανδρών, γυναικών και παίδων ενδιαιτώνται εντός των δασών και αποκρήμνων ορέων μυρίας κακουχίας και στερήσεις υφιστάμενοι. Ότι τριακοντακισχίλιοι περίπου εισίν οι επί της Ροδόπης ενδιαιτώμενοι ένοπλοι Τούρκοι υπό την αρχηγίαν ενός Άγγλου Σαιν Κλαιρ καλουμένου και εις ού το επιτελείον ευρίσκονται και έτεροι Ευρωπαίοι προ πάντων Άγγλοι και ότι καθ’ ά είπον τη διεθνεί επιτροπή εξετασθέντες υπ’ αυτής δεν σκοπεύουν επ’ ουδενί λόγω να καταθέσωσι τα όπλα πριν ή ίδωσι Τουρκικάς αρχάς εγκαθισταμένας εν τη επαρχία των, ήν ουδέποτε ανεχθήσονται να ίδωσιν διοικουμένην υπό απίστων. Εκ των γενομένων υπό της Διεθνούς Επιτροπής παρατηρήσεων και εξετάσεων απεδείχθη προσέτι ότι ουκ ολίγαι βοήθειαι εις τροφάς και πολεμοφόδια αποστέλλονται τοις αντάρταις εκ του εξωτερικού, ιδίως δε εξ Αγγλίας, ότι τα επαναστατικά αυτά στίφη εισίν καλώς διοργανωμένα, ότι κατέχουσι πολλά και λίαν οχυράς θέσεις και ότι επομένως δυσχερώς λίαν καταβληθήσεται η ανταρσία αυτή. Εντεύθεν η διεθνής επιτροπή ανεχώρησε χθες μεταβάσα εις Ορτάκιοϊ ίνα ενεργήσει τας δεούσας εξετάσεις προς βεβαίωσιν των υπό των ανταρτών γενομένην καταστροφήν Χριστιανικών και ιδίως υπό Ελλήνων οικουμένων χωρίων, αίτινες εισίν ουκ ολίγαι. Εκ των εκτεθέντων γίνεται δήλον ότι το της Ροδόπης ζήτημα δεν είναι τόσον ασήμαντον και απλόν όσον οι Ρώσσοι προσεπάθησαν και προσπαθούσιν πάντοτε να αναπαραστήσουν αυτό». Στις 25 Αυγούστου από τις προξενικές αναφορές διαπιστώνουμε ότι η επανάσταση της Ροδόπης εξακολουθεί να υφίσταται «υποστηριζομένη υπό των Άγγλων και του εν Δράμα Οθωμανικού Κομιτάτου». Ο στρατηγός Ροσέτιν, που είχε προωθηθεί στη Ροδόπη μετονομάσθηκε Τζε Μπέης. Μια αναφορά γραμμένη σε επιστολόγραφο του γαλλικού υποπροξενείου της Καβάλας με ημερομηνία 11 Νοεμβρίου 1878, αναφέρει ότι «οι Οθωμανοί εν γένει εισίν λίαν φοβισμένοι. Ο καϊμακάμης μας έλεγεν ότι η πρόοδος των επαναστατών είναι σπουδαιότατη και ότι φοβείται μην ίδη αυτούς μετ’ ού πολύ πλησίον της Καβάλας». Πάντως από τις 15 Σεπτεμβρίου ο πρόξενος της Θεσσαλονίκης Κ. Βατικιώτης θεωρούσε ότι οι ειδήσεις για τους επαναστατημένους Πομάκους της Ροδόπης ήταν διογκωμένες.Οι επαναστατημένοι Πομάκοι ίδρυσαν ανεξάρτητη και αυτόνομη δημοκρατία από 21 χωριά που διατηρήθηκε έως την ένωση της Ανατολικής Ρωμυλίας με τη Βουλγαρία.
ΠΟΜΑΚΟΙ ΕΝΑΝΤΙΟΝ ΟΘΩΜΑΝΩΝ
Η περιοχή του Αχή Τσελεμπή, βόρεια της επαρχίας της Ξάνθης είχε πληθυσμό κυρίως Πομακικό, Βουλγαρικό, Ελληνικό και Τουρκικό. Οι καταπιέσεις των πληθυσμών της ορεινής αυτής περιοχής οδήγησαν όπως προαναφέρθηκε σε εξέγερσεις κατά του τυραννικού καθεστώτος. Μια από τις σχετικά πρώιμες εξεγέρσεις, σημειώθηκε τον Απρίλιο του 1859[14]. Η επαρχία του Αχή Τσελεμπή απείχε από την Φιλιππούπολη στην οποία υπάγονταν διοικητικά 16 ώρες. Ξεσηκώθηκε κατά των Οθωμανών λόγω των φοβερών καταπιέσεων. Οι επαναστατημένοι κάτοικοι πήραν τα όπλα και κατέλυσαν τις τοπικές αρχές. Μαζί τους και οι Πομάκοι που είχαν ασπασθεί το Μωαμεθανισμό δια της βίας. Ο πρόξενος Α. Δόσκος από την Αδριανούπολη, στέλνει αναφορά στο Εθνικό Κέντρο με ημερομηνία 11 Απριλίου, γράφοντας: «… Αφού δε πρώτον οι επαναστάται ούτοι πορευθέντες εις το Μεσλήσι της επαρχίας των κακομετεχειρίσθησαν τοσούτον τα μέλη Μεσλησίου ώστε τους ανάγκασαν να φύγουν από τα παράθυρα, έλαβον τον Μουδίρην και απήγαγον μεθ’ εαυτών εις τα όρη. Τον δε Καβάσην του ενταύθα γενικού Διοικητού όστις ευρίσκετο εκεί δι’ υπηρεσίαν έδειρον τοσούτον ανηλεώς ώστε ευρίσκεται εις κίνδυνον. Εμήνυσαν δε εις τον Πασσάν Φιλιππουπόλεως να μην τολμήσει να εξέλθει διότι θέλουν τον κατακερματίσει». Ο διοικητής της Φιλιππουπόλεως θέλοντας να εκτονώσει την κατάσταση χωρίς στρατιωτική επέμβαση, έστειλε το Μουλά για να τους ρωτήσει, τι παράπονα έχουν και να τους καθησυχάσει. Λίγες μέρες αργότερα στις 21 Απριλίου 1859 ο Δόσκος με νεώτερη αναφορά του πληροφορεί ότι ο Μουλάς κατέστειλε την εξέγερση. «Οι κάτοικοι του Αχή- Τσελεμπή οίτινες είχον δείξει επαναστατικήν διάθεσιν καθησυχάσθησαν σχεδόν παρά του μεταβάντος εκεί Μουλά υποσχεθέντος αυτοίς ότι θέλουν διακινηθεί εν Κωνσταντινουπόλει τα παράπονά των και θέλει γίνει η δέουσα προς αυτούς θεραπεία». Σε άλλα έγγραφα, διατυπώνεται και η υπόνοια, πως στην υποκίνηση της εξέγερσης αυτής, είχε συμμετοχή και κάποια βουλγαρική μυστική εταιρία[15]. Μια ανάλογη εξέγερση στην ίδια περιοχή, το Αχή Τσελεμπή με πρωταγωνιστές τους Οθωμανούς και τους Βούλγαρους κατοίκους έγινε και το χειμώνα του 1865, όπως προκύπτει από προξενική αναφορά της 1ης Δεκεμβρίου στην οποία αναφέρεται: «Οι πτωχότεροι Οθωμανοί και Βούλγαροι του Αχή Τσελεμπή αρνηθέντες την απότισιν των φόρων του δεκάτου προς την Κυβέρνησιν προέβησαν και μέχρι της δι’ όπλων αντιστάσεως επιτεθέντες και κατ’ αυτών των προκρίτων…». Οι οποίοι τελικά, για να αποφύγουν την οργή των εξεγερθέντων, κατέφυγαν στο Διοικητήριο. Πρόσθετες πληροφορίες για την εξέγερση αυτή, έστειλε προς το υπουργείο των Εξωτερικών από τη Φιλιππούπολη ο Γ. Δ. Κανακάρης, με αναφορά του στις 21 Δεκεμβρίου 1865[16]. Από το κείμενο αυτό προκύπτει ότι για να κατευνασθούν οι εξεγερθέντες εστάλη νέος υποδιοικητής και μια ειδική επιτροπή, ώστε να αποκατασταθεί η τάξη, χωρίς να χρειασθεί να προχωρήσει η κυβέρνηση σε σκληρότερα μέτρα. Ο νέος υποδιοικητής δημοσίευσε το διορισμό του και κάλεσε τους κατοίκους να επανέλθουν στις εργασίες τους «διακηρύξας ότι έχει διαταγήν του Χασάν Πασσά να παραδεχθή μίαν επιτροπήν ήν ήθελεν εκλέξει επί τούτω ο λαός και ετέραν ομοίαν εκ μέρους των προυχόντων» ώστε ενώπιόν της να παραδώσουν οι τελευταίοι τους λογαριασμούς που ζητούσαν οι εξεγερμένοι και το αποτέλεσμα της λογοδοσίας να το στείλει στον Χασάν Πασσά. Είναι καταφανές, ότι κάποιοι από τους προύχοντες έκλεβαν τη φορολογία των αγροτικών προϊόντων… Η ζωή στη Θράκη, είχε πάντα δυσκολίες…
>
>
Ο υπόγειος κόσμος των στοών της αρχαίας Θάσου
Ένας υπόγειος κόσμος, μυστικός για τους περισσότερους, απλώνεται εδώ και τουλάχιστον 2.000 χρόνια κάτω από την αρχαία Ακρόπολη της Θάσου. Πρόκειται για ένα ολόκληρο σύστημα κεκλιμένων στοών, μήκους άνω των 300 μέτρων, οι οποίες χρονολογούνται -σύμφωνα με τα αρχαιολογικά ευρήματα που μελετήθηκαν από την Εφορεία Αρχαιοτήτων Καβάλας και τη Γαλλική Αρχαιολογική Σχολή- από τον 5ο αιώνα π.Χ, την εποχή δηλαδή του Ηροδότου. Μέσα σ’ αυτές τις στοές, που φτάνουν στο επίπεδο της θάλασσας, σύρθηκαν στην αρχαιότητα δεκάδες άνθρωποι, για να εξορύξουν, να μεταφέρουν και να βγάλουν στο φως το χρυσό και το χαλκό της Θάσου. Ο Ηρόδοτος, που επισκέφτηκε τη Θάσο και είδε με τα μάτια του τα μεταλλεία χρυσού, είχε πιθανότατα και ο ίδιος γονατίσει για να μπει στα μεταλλεία του νησιού. “‘Ερπην ή γονατιστός” εξερεύνησε μέρη των στοών, οι περισσότερες από τις οποίες έχουν ύψος περίπου ενός μέτρου και πλάτος 60 έως 80 εκατοστών. “Είναι μοναδική εμπειρία να μπαίνεις σε μια τέτοια στοά. Να σκεφτείτε ότι έψαχνα τα μεταλλεία που ανέφερε ο Ηρόδοτος επί τρεις ολόκληρους μήνες! Δεν ένιωθα φόβο μέσα στις στοές, καθώς γνώριζα ότι έχουν φτιαχτεί εξολοκλήρου με σφυρί και καλέμι και είναι πολύ σταθερές. Το να βλέπεις τις στοές κάτω από την Ακρόπολη αποδεικνύει ιστορικά ότι ο Ηρόδοτος είχε δίκιο”, υπογραμμίζει, μιλώντας στο ΑΠΕ-ΜΠΕ, ο καθηγητής του Τμήματος Γεωλογίας του ΑΠΘ, Μιχάλης Βαβελίδης, ο οποίος είναι σύμβουλος του Αρχαιολογικού Μουσείου Θεσσαλονίκης και συνεργάζεται με αρχαιολογικές εφορείες και μουσεία σε όλη τη Β. Ελλάδα. Ο καθηγητής θα μιλήσει το Σάββατο σε εκδήλωση του Τμήματος Γεωλογίας του ΑΠΘ, σε συνεργασία με την Ελληνική Γεωλογική Εταιρία, η οποία θα ξεκινήσει στις 9.30 το πρωί, στο αμφιθέατρο του “Τελλόγλειου”, με τίτλο “Η συμβολή του ορυκτού πλούτου της Β. Ελλάδας στην εθνική οικονομία”.
Αρχαία τεχνογνωσία … 21ου αιώνα
Ιδιαίτερη εντύπωση προκαλούν, κατά τον καθηγητή, οι μέθοδοι που ακολουθούσαν για τον εντοπισμό και την εξόρυξη μεταλλευμάτων οι αρχαίοι Έλληνες. “Καταρχάς, υπήρχε κάποιος έμπειρος αρχιμεταλλωρύχος (ο επιστάτης), που κατηύθυνε την εξόρυξη και εκμετάλλευση ήδη μέσα από τη στοά. Αυτό φαίνεται από το ότι βρήκαμε στις στοές στοίβες από εξορυγμένο υλικό, χωρίς καθόλου χρυσό. Από τις αναλύσεις που κάναμε, διαπιστώσαμε πως το μετάλλευμα, το οποίο περιείχε λιγότερο από 3-4 γραμμάρια/τόνο, δεν το έφερναν στην επιφάνεια. Έβρισκαν χρυσό σε περιοχές όπου εμείς, ακόμη και με τα μέσα που διαθέτουμε σήμερα, μπορούμε μόνο να υποθέσουμε ότι υπάρχει”, σημειώνει και προσθέτει ότι σε σημεία των στοών υπήρχαν μεγάλες αίθουσες (γνωστές ως “εξοφλήσεις”), ύψους, π.χ. πέντε μέτρων, πλάτους 20 και μήκους 60, όπου συγκεντρωνόταν το πολύτιμο μέταλλο πριν βγει στην επιφάνεια. Η μεγάλη τεχνογνωσία των αρχαίων Ελλήνων επιβεβαιώνεται, άλλωστε, και από τον εντοπισμό του εξαιρετικά σπάνιου κοιτάσματος χρυσού, στα Κοίνυρα, ενός από τα 2-3, που έχουν εντοπιστεί παγκοσμίως. “Το κοίτασμα αυτό είναι εξαιρετικά σπάνιου τύπου (προσχωματικός χρυσός, υπό τη μορφή ψηγμάτων μέσα σε χώρους σύγχρονων σπηλαίων), γεγονός που αποδεικνύει την πολύ προηγμένη τεχνογνωσία που υπήρχε”, εξηγεί ο κ.Βαβελίδης.
Θουκυδίδης, ιστορικός και …κάτοχος μεταλλείων
Τα μεταλλεία χρυσού της Θάσου και της Σκαπτής Ύλης -στη δεύτερη, γνωστή και ως “Θασιακή Περαία” λέγεται ότι κατείχε μεταλλεία ο Θουκυδίδης- ήταν από τα μεγαλύτερα της αρχαιότητας. Την εποχή του Ηροδότου, σημειώνει ο καθηγητής, η πρόσοδος από τα μεταλλεία των δύο περιοχών υπολογίζεται ότι ανερχόταν ετησίως σε 200 τάλαντα και τις καλές σε 300 (ένα τάλαντο ισοδυναμεί με 26,2 κιλά σε αντίστοιχο του αργύρου). Ενδεικτικό είναι το γεγονός ότι στη Σκαπτή Υλη, βόρεια και ανατολικά της Καβάλας, σε μια έκταση περίπου 100 τετραγωνικών χιλιομέτρων, υπάρχουν πάνω από 150 εμφανίσεις μεταλλεύματος, πολυάριθμες στοές και τεράστιοι σωροί εξορυγμένου υλικού και μεταλλουργικών σκωριών (κυρίως από την περίοδο της κλασικής αρχαιότητας). Φυσικά, η Θάσος και η Σκαπτή Υλη δεν ήταν οι μοναδικές περιοχές στη Β. Ελλάδα, που όφειλαν την ανάπτυξή τους στα πολύτιμα μέταλλα. Μεταλλουργικές δραστηριότητες στη Μακεδονία και τη Θράκη έχουμε ήδη από τη νεολιθική εποχή: χρυσό, άργυρο, χαλκό, μόλυβδο, στη Βορειοανατολική Χαλκιδική, την περιοχή του Γαλλικού Ποταμού και των Φιλίππων, στο Παγγαίο, τη λεκάνη της Μυγδονίας, στην Περιστερά Θεσσαλονίκης, την Αλιστράτη Σερρών, τα Σέρβια Κοζάνης, τους ποταμούς Αξιό και Αλιάκομονα και αλλού.
Η φαρέτρα του Φιλίππου, οι φούρνοι και οι 6.000 εργάτες
Στη Βορειοανατολική Χαλκιδική, η εξορυκτική δραστηριότητα μετράει πάνω από 2.500 χρόνια (μέχρι σήμερα υπάρχουν πάνω από 1 εκατ. τόνοι μεταλλουργικής σκωρίας) και η …διασημότερη μαρτυρία γι’ αυτό, υπάρχει ενδεχομένως πάνω στη φαρέτρα του Φιλίππου του Β! “Από τη μελέτη της χημικής και της ισοτοπικής σύστασης της φαρέτρας, αλλά και αργυρών και επίχρυσων στοιχείων της πανοπλίας, που γίνεται σε συνεργασία με εφορείες αρχαιοτήτων και μουσεία, μπορούμε να πούμε ότι τα μέταλλα προήλθαν εν μέρει από τη βορειοανατολική Χαλκιδική και εν μέρει από το Λαύριο”, σημειώνει ο κ.Βαβελίδης και εξηγεί ότι το ίδιο ισχύσει και για άλλα ευρήματα, της Βεργίνας και της Μεσημβρίας-Ζώνης. Αιώνες μετά, το 1553, ο Γάλλος περιηγητής Μπελόν περιγράφει με λεπτομέρεια την έντονη μεταλλευτική δραστηριότητα στη Χαλκιδική, αναφέροντας ότι βρίσκονταν σε λειτουργία 500-600 φούρνοι μετάλλων, στους οποίους εργάζονταν 6.000 εργάτες, διαφόρων εθνικοτήτων.
Ο Αριστοτέλης και το χρυσάφι του Γαλλικού Ποταμού
Πλούσιος σε χρυσό ήταν και ο Γαλλικός ποταμός, στο νομό Θεσσαλονίκης (αρχαία Παιονία), γνωστός στην αρχαιότητα ως Εχέδωρος, ο έχων δώρα. “Στην περιοχή της Παιονίας”, έγραφε ο Αριστοτέλης, “λένε ότι όταν πέφτουν συνέχεια βροχές, το χώμα λιώνει και βρίσκουν χρυσάφι […] Λένε μάλιστα ότι πως το χώμα έχει τόσο πολύ χρυσάφι, που ζυγίζει πάνω από μία μνα”. Το “μήνυμα” για τα δώρα του Εχέδωρου έπιασαν, άλλωστε, και οι σύγχρονοι Έλληνες. Η εκμετάλλευση στον Γαλλικό Ποταμό, που έλαβε χώρα κατά μήκος των αποθέσεών του, απέδωσε 1.355 κιλά χρυσού, μεταξύ 1953 και 1960. Στο δε Παγγαίο, η ύπαρξη και κοπή χρυσών νομισμάτων είναι γνωστή από την αρχαϊκή εποχή, γεγονός που δηλώνει πιθανή εκμετάλλευση την περίοδο εκείνη. Ο Βασιλιάς Ρήσος προσέτρεξε, σύμφωνα με τον Όμηρο, σε βοήθεια των Τρώων, στον Τρωικό Πόλεμο με τη χρυσή του πανοπλία, “χρύσεια πελώρια”, γεγονός που σύμφωνα με τον καθηγητή, υποστηρίζει την άποψη για πιθανή εκμετάλλευση χρυσού από θέσεις της περιοχής, ήδη από την εποχή εκείνη. Για τη λεπτομερή μελέτη του πιο συχνά αναφερόμενου μεταλλευτικού κέντρου από αρχαίους, αλλά και νεότερους συγγραφείς, βρίσκεται αυτή τη στιγμή σε εξέλιξη μία διδακτορική διατριβή με επιβλέποντα τον κ. Βαβελίδη.
Μεταλλευτικός τουρισμός στη Β. Ελλάδα
Κατά τον κ. Βαβελίδη, η ύπαρξη στοών, όπως αυτές κάτω από την Ακρόπολη της Θάσου ή στη Σκαπτή Ύλη, μπορούν να ανοίξουν επικερδείς δρόμους για την ανάπτυξη του μεταλλευτικού τουρισμού, ιδίως αν γίνει κάποια κίνηση για ανάδειξη τους σε μνημεία πολιτιστικής κληρονομιάς. Μια τέτοια προσπάθεια σύνδεσης των αρχαιολογικών μνημείων και των χώρων μεταλλευτικής και μεταλλουργικής δραστηριότητας γίνεται αυτή τη στιγμή για την περιοχή της Σκαπτής ύλης και του ευρύτερου χώρου των Φιλίππων σε συνεργασία με το Δήμο Καβάλας. “Πιστεύουμε ότι μια τέτοια προσπάθεια και υλοποίηση θα αποτελέσει πόλο έλξης για το σχολεία και πανεπιστήμια προκειμένου σε συνδυασμό με τον ήδη αξιοποιημένο αρχαιολογικό των Αρχαίων Φιλίππων να γίνει περισσότερο κατανοητή η τεράστια ιστορική, πολιτισμική και γεωπολιτική σημασία της περιοχής κατά την αρχαιότητα”, σημειώνει ο καθηγητής του ΑΠΘ. Κατά τον ίδιο, υπάρχουν πολλά παραδείγματα στο εξωτερικό, στοών μεταλλείων που έγιναν επισκέψιμες, με τρενάκια και κατάλληλο φωτισμό. “Πόσο μάλλον των αρχαίων που βρίσκονται στην Ελλάδα”, κατέληξε.
>
.
Η Ιστορία της Αρχαίας Θράκης
Κατά τις κρατούσες ιστορικές αντιλήψεις – τις οποίες δεν συμμερίζομαι – οι Θράκες είναι αρχαίο ινδοευρωπαϊκό φύλο συγγενές προς τους Έλληνες, Φρύγες, Ιλλυριούς. Κατά την προσωπική μου άποψη, όλοι οι πληθυσμοί της χερσονήσου του Αίμου είναι γηγενείς και σε χρόνους πολύ μακρινούς είχαν κοινή ανθρωπολογική βάση. Η οποιαδήποτε πολιτιστική τους ανάπτυξη συντελείται με κέντρο το Αιγαίο. Συνεπώς, οι λεγόμενοι Θράκες, Ιλλυριοί, Μακεδόνες, Τρώες, Κρήτες κ.λπ. είναι περιφερειακοί πληθυσμοί που έχουν σαν κέντρο τον Αιγαιακό πολιτισμό. Οι οποιεσδήποτε διαφοροποιήσεις συντελούνται μετά την καταστροφή -λόγω της εκρήξεως του Ηφαιστείου της Θήρας— του Αιγαιακού πολιτισμού. Μοιραία την πολιτική σκυτάλη παίρνουν πρώτα η Κρήτη και ακολούθως τα οχυρά πολίσματα της Πελοποννήσου και της Βοιωτίας. Η περίοδος που ονομάζεται μυκηναϊκή είναι, όπως αποδεικνύουν τα γλωσσικά ευρήματα, περίοδος ελληνική, άρα και η προγενέστερη πρέπει να ήταν περίοδος Ελλήνων, εφόσον υπάρχει μια αδιάσπαστη πολιτιστική και γλωσσική ενότητα. Εξελληνισμός σημαίνει εκπολιτισμός. Και συνεπώς, ανεξάρτητα από ονομασίες, οι λαοί εξελληνίζονται, δηλαδή εκπολιτίζονται, όχι με τον ερχομό κάποιων δήθεν ελληνικών φύλων από το Βορρά, αλλά με την άνοδο του πολιτισμού από το Νότο προς το Βορρά. Άρα και οι Θράκες, στο μέτρο που μετέχουν μια κοινής πολιτικής παραδόσεως που ονομάστηκε ελληνική και η οποία ανεξάρτητα από επιρροές —κυρίως από Ανατολή και Νότο—, είναι μια ιθαγενής πολιτιστική δημιουργία. Οι Θράκες για πρώτη φορά απαντούν στον Όμηρο, ως συγγενείς και σύμμαχοι των Τρώων. Ονομάζονται δε «Θρήικες ακρόκομοι». Ο Ηρόδοτος θεωρεί τους Θράκες ως τον πολυπληθέστερο μετά τους Ινδούς λαό του αρχαίου κόσμου. Το ίδιο υποστηρίζει και ο περιηγητής Παυσανίας. Ο γεωγράφος Στράβων (2ος μ.Χ. αιώνας) υπολογίζει τους Θράκες σε 2.000.000 και τους χωρίζει σε 22 φυλές. Οι θρακικές φυλές δεν είχαν μόνιμη εγκατάσταση, αλλά λόγω ποιμενικού βίου ήσαν μετακινούμενες. Ίσως μάλιστα οι φυλές να δημιουργήθηκαν με βάση κάποιον ισχυρό ποιμένα πατριάρχη, που εξελίχθηκε σε φύλαρχο. Την κινητικότητα των θρακικών φυλών υποδηλώνει το όνομα μιας θρακικής φυλής, των «αλητών». Αλητοί, από το ρήμα αλάομαι, σημαίνει περιπλανώμενοι. Άλλες γνωστές Θρακικές φυλές είναι οι Αψίνθιοι (ανατολικά του Αίμου), οι Βέσσοι ή Βησσοί (μεταξύ Ροδόπης και Αίμου), οι Βισαλτοί (κατά μήκος του Στρυμόνα), οι Βίστονες (στις ακτές του Αιγαίου), οι Βρίαντες (απέναντι από τη Σαμοθράκη), οι Γέτες (μεταξύ Αίμου και Δουνάβεως), οι Δερραίοι (στον κάτω Στρυμόνα), οι Δίοι (στη Ροδόπη), οι Ηδώνες (στην πεδιάδα του κάτω Στρυμόνα), οι Θυνοί (στην ενδοχώρα του Βυζαντίου), οι Κορπίλοι (κοντά στο Διδυμότειχο), οι Μαίδοι, (στις κοιλάδες του άνω Στρυμόνα), οι Οδρύσσαι (στην κοιλάδα του Έβρου), οι Πίερες (στην περιοχή του Παγγαίου), οι Σαπαίοι (μεταξύ Βιστονίδος και Νέστου), οι Σέρδαι (στην περιοχή της Σερδικής νυν Σόφιας), οι Σίθωνες (στη Σιθωνία), οι Σιντοί (μεταξύ Στρυμόνα και Νέστου), οι Τραλείς (στον άνω Νέστο) κ.ά. Από τον Ξενοφώντα μνημονεύεται και μια θρακική φυλή, οι Μελινοφάγοι , επειδή έτρωγαν μελίνη, είδος κέγχρου (Ξεν. Αν. 7, 5, 12). Από τις τοποθεσίες που μνημονεύσαμε φαίνεται σαφώς, ότι το ανατολικό Τμήμα της προ του Φιλίππου Μακεδονίας το κατοικούσαν θρακικά φύλα. Ήταν με άλλα λόγια Θράκη. Άρα, το βασίλειο του Φιλίππου ήταν Μακεδονο-θρακικό. Οι πληροφορίες των αρχαίων για τους Θράκες ποικίλλουν. Στον Όμηρο αναφέρονται ως δίκαιοι, φιλήσυχοι και λιτοδίαιτοι. Άλλοι γράφουν πως ήσαν φιλήδονοι και οινοπότες. Ο Θουκυδίδης, που ήταν Θραξ από τον πατέρα του κι έζησε το 2ο ήμισυ της ζωής του στη Θράκη, τους χαρακτηρίζει λαό μαχητικό. Ο Μένανδρος γράφει ότι μεταξύ των Θρακών ίσχυε η πολυγαμία, πράγμα που δημιουργούσε δημογραφικά προβλήματα με ιδιότυπες κοινωνικές προεκτάσεις (π.χ. πώληση γυναικών και παιδιών, θρήνοι κατά τη γέννηση των παιδιών, χαρές και χοροί όταν πέθαινε κάποιος). Οι νεκροί καιγόταν και οι τάφοι των πλουσίων καλύπτονταν με τύμβους. Για να υποδηλώσουν την ευγενή καταγωγή τους συνήθιζαν να στιγματίζουν το σώμα τους, να κάνουν, δηλαδή, «τατουάζ». Ο οπλισμός τους, όπως μαθαίνουμε από τον Ηρόδοτο, ήταν ελαφρύς μικρές ασπίδες (πέλτες), ακόντια και κοντά εγχειρίδια. Δεν είχαν ανεπτυγμένη οικονομία. Ζούσαν κυρίως από τον πόλεμο. Μόνο όταν δημιουργήθηκαν μεγάλα ελληνικά κέντρα στις παραλιακές περιοχές, αρχίζει ν’ αναπτύσσεται η υλοτομία, η γεωργία, η κτηνοτροφία και η μεταλλουργία με κέντρο τη Σπαπτή ‘Υλη του Παγγαίου. Μπορεί οι Θράκες να πήραν πολλά πολιτιστικά στοιχεία από τη Νότια Ελλάδα, έδωσαν όμως σ’ αυτήν κάτι πολύ σημαντικότερο: την Ορφική λατρεία και τη Διονυσιακή λατρεία από την οποία γεννήθηκαν η αρχαία μουσική, τα αρχαία μυστήρια, η αρχαία ποίηση και ειδικά στο Νότο, εκτός από τα μυστήρια, και πολλές άλλες θεότητες, κυρίως χθόνιες. Είναι ενδεικτικό ότι ο Εύμολπος, γιος του Μουσαίου, θεωρείται ιδρυτής των Ελευσινίων Μυστηρίων, και ο Ορφεύς, των ορφικών μυστηρίων. Τα παραπάνω ονόματα (Μουσαίος, Εύμολπος, Ορφεύς) δείχνουν πως οι ποιητικές καταβολές του ελληνικού κόσμου έχουν αφετηρία τις θρακικές τελετές. Είναι ακόμη ενδεικτικό ότι οι Θράκες μετείχαν στις εορτές των Αθηναίων. Στο περίφημο προοίμιο της “Πολιτείας του Πλάτωνα ο Σωκράτης λέγει για μια εορτή του Πειρειά: ‘Καλή μεν συν μοι και η των επιχωρίων πομπή έδοξε είναι, ου μέντοι ήταν εφαίνεται πρέπειν ην οι Θράκες έπιμπον” (Ωραία μου φάνηκε και η πομπή των εντοπίων, αλλά νομίζω ότι, καθόλου δεν υστερούσε και η πομπή που έστειλαν οι Θράκες). Εξάλλου, οι κάτοικοι των νοτίων περιοχών δεν έκαναν διάκριση ανάμεσα στον εαυτό τους και τους Θράκες πάνω στη βάση της φυλετικότητας. Είναι χαρακτηριστικό ότι πολλοί ελληνικοί μύθοι συνδέουν τους Θράκες με τους κατοίκους νοτίων περιοχών. Π.χ. ο «Θρήικιος Βορέας» αρπάζει την Ωρείθνια, ο Ηρακλής αρπάζει τ’ άλογα του Θρακός Διομήδη, ο Φινεύς από τη Θράκη μετέχει στην αργοναυτική εκστρατεία, ο Τηρεύς (Θραξ και αυτός) βοηθά τον Αθηναίο Πανδίωνα και νυμφεύεται τη θυγατέρα του Πρόκνη. Τέλος, ο Ορέστης ιδρύει πόλη στη Θράκη που φέρει τ’ όνομά του, Ορεστιάδα. Εκείνο πάντως που διαφοροποιούσε τους κατοίκους της Θράκης από τους κατοίκους των νοτίων περιοχών είναι η γλώσσα. Δεν ξέρω σε ποια γλωσσικά στοιχεία στηρίζονται διάφοροι ερευνητές, ώστε να θεωρούν την αρχαία θρακική τμήμα της ινδοευρωπαϊκής, γλώσσα συγγενή προς τη φρυγική και αρμενική, με επιδράσεις Ιλλυρικές, Σκυθικές, κ.λπ. Όμως διερωτώμαι: χωρίς γλωσσική συγγένεια προς την ελληνική, πώς επετεύχθη η διείσδυση τόσων λατρευτικών στοιχείων της Θράκης στη Ν. Ελλάδα; Εκείνο πάντως που είναι βέβαιο, μια και οι Θράκες δεν είχαν δική τους γραφή, είναι πως τα πρώτα γραπτά ίχνη της Θράκης είναι ελληνικά. Αυτό που οι ερευνητές —ακόμη και οι δικοί μας— ονομάζουν «εξελληνισμό», ενώ πρόκειται περί εκπολιτισμού, συντελείται εντονότερα μετά τον 7ο π. Χ. αιώνα. Οι διαφορές Βορρά-Νότου δεν ήταν τόσο φυλετικού όσο πολιτιστικού επιπέδου. Με άλλα λόγια κατά τον 6ο και 5ο π. Χ. αιώνα δεν υπάρχουν μεταξύ Αθηναίων και Θρακών φυλετικές προκαταλήψεις. Είναι ενδεικτικό ότι η Αβρότονος, μητέρα του Θεμιστοκλή, και η Ηγησιπύλη μητέρα του Κίμωνα, αλλά και ο Όμηρος πατέρας του Θουκυδίδη, ήσαν από τη Θράκη. (Οι Αθηναίοι είχαν εξ αρχής επισημάνει τη σημασία ειδικά της Καλλιπόλεως. Μετά από πρόσκληση των Δολόγκων, ο Μιλτιάδης ο Πρεσβύτερος, έκτισε εκεί αποικία. Στη διοίκηση τον διαδέχθηκε αργότερα ο Μιλτιάδης ο Νεώτερος, ο νικητής του Μαραθώνα. Ο Μιλτιάδης νυμφεύθηκε την Ηγησιούλη, μητέρα του Κίμωνα. Επίσης στη Θράκη κατέφυγε μετά την τελευταία εξορία του ο Αλκιβιάδης, που είχε στενούς δεσμούς με τοπικούς άρχοντες). Πάντως στους μετά το Φίλιππο χρόνους, το μεγαλύτερο μέρος της Θράκης, κυρίως το νοτίως του Αίμου και των παραλίων του Εύξεινου, της Προποντίδας και του Αιγαίου είχε ως μητρική γλώσσα την ελληνική. Οι Θράκες μετείχαν σ’ όλες τις περιπέτειες του ελληνισμού. Στους Μηδικούς πολέμους, στον Πελοποννησιακό πόλεμο (τότε αναδεικνύεται ο βασιλιάς Σιτάλκης), στους πολέμους Αθηναίων-Φιλίππου (τότε ακούγεται το όνομα του Κερσοβλέπτη), στην εκστρατεία του Αλεξάνδρου και σ’ όλη πια την ύστερη περίοδο, ελληνιστική, ελληνορωμαϊκή, βυζαντινή, λογίζονται ως τμήμα του ευρύτερου ελληνικού χώρου. Ακμαίες ελληνικές αποικίες θα δώσουν ιδιαίτερη λάμψη στην περιοχή, όπως τα Άβδηρα, η Μεσημβρία, η Μαρώνεια, η Σηστός, η Πέρινθος και τέλος η Αγχίαλος Για τους αρχαίους προγόνους μας η Θράκη πήρε την ονομασία της από την Κόρη του Ωκεανού και της Παρθενόπης και ότι για τον Πλάτωνα, τον Πίνδαρο και τον Αισχύλο η ονομασία της είχε συμβολικό χαρακτήρα και υποδήλωνε τον τόπο της αγνής διδασκαλίας και της ιερής ποίησης. Για μας μέχρι πρόσφατα ήταν τόπος τιμωρίας, εξορίας, δυσμενούς μεταθέσεως, έτσι που οι εντόπιοι να αποκαλούν χλευαστικά την ευλογημένη γη τους Θρακιστάν!
>
>
Η χρεοκοπία της οικονομίας της Ελλάδος το 1932
Πριν ξεκινήσουμε το κείμενο μας για την Ελληνική χρεοκοπία του 1932, ας ξεκαθαρίσουμε τι σημαίνει ο όρος χρεοκοπία για μια εθνική οικονομία. Χρεοκοπία λοιπόν σημαίνει όταν το κράτος κηρύσσει παύση πληρωμών και δηλώνει στους πιστωτές του πως αδυνατεί να εκπληρώσει τις υποχρεώσεις του σε αυτούς. Στην συνέχεια είτε η κυβέρνηση έρχεται σε διαπραγμάτευση με τους πιστωτές της προτείνοντας να γίνει η εξόφληση σε μικρότερα ποσά, η αν τα χρέη είναι δυσβάστακτα (και αυτό είναι το χειρότερο), αναλαμβάνει το Δ. Ν. Τ. και εκχωρεί σημαντικούς πόρους της πτωχευμένης χώρας απ΄ ευθείας στους πιστωτές της.Το 1927 ο Ελευθέριος Βενιζέλος επιστρέφει στην Ελλάδα και γίνεται δεκτός ως μεσσίας από τον Ελληνικό λαό. Μετά από πολλή σκέψη και πιέσεις από το περιβάλλον του ανακαλεί την απόφαση του προ τετραετίας για παραίτηση από την πολιτική και επανέρχεται σε αυτή ως αρχηγός του κόμματος των Φιλελευθέρων στις 23 Μαΐου 1928. Το μέγεθος του εκλογικού θριάμβου των Βενιζελικών στις εκλογές της 19ης Αυγούστου ήταν απρόσμενο ακόμη και για τον αρχηγό του: οι Βενιζελικοί εξέλεξαν 223 βουλευτές έχοντας μια συντριπτική πλειοψηφία στην βουλή.Η Ελληνική οικονομία είχε κάνει βήματα σταθεροποίησης την διετία 1926-1928. Η δραχμή σταθεροποιήθηκε μετά από δεκαπέντε χρόνια συνεχούς υποτίμησης. Έτσι, το 1928 η δραχμή εντάχθηκε στον περίφημο “κανόνα του χρυσού”. Ο “κανόνας του χρυσού” ήταν ένας μηχανισμός μετατροπής των νομισμάτων μέσω μιας ισοτιμίας σε σχέση με τις τιμή του χρυσού. Όταν ανέλαβε την διακυβέρνηση της Χώρας ο Ελευθέριος Βενιζέλος, παρουσίασε ένα ιδιαίτερα αισιόδοξο και φιλόδοξο πρόγραμμα δημόσιων επενδύσεων που χρειάζονταν για να μπει η Ελλάδα σε αναπτυξιακή τροχιά και να αποκαταστήσει τους πρόσφυγες από την Μικρασιατική Καταστροφή. Ο εκτεταμένος αυτός δανεισμός θα καλυπτόταν κυρίως από Άγγλους κεφαλαιούχους που ήδη μετά το 1922 είχαν επενδύσει μικρά κεφάλαια, αλλά τώρα ήταν πρόθυμοι να μεγαλώσουν την παρουσία τους στην Ελλάδα. Ο έλεγχος της νομισματικής πολιτικής και των συναλλαγματικών ισοτιμιών αποδόθηκαν στην Τράπεζα της Ελλάδος που ιδρύθηκε τότε ακριβώς για τον σκοπό αυτό με πρώτο πρόεδρο τον Αλέξανδρο Διομήδη.Ως το 1931 τίποτα δεν προμήνυε την χιονοστιβάδα αρνητικών γεγονότων που θα ακολουθούσε. Η Ελλάδα είχε τρεις συνεχόμενους πλεονασματικούς προϋπολογισμούς, όμως το εξωτερικό της χρέος είχε διογκωθεί από δάνεια που είχε συνάψει η κυβέρνηση Βενιζέλου κυρίως στο Σίτυ της Αγγλίας. Συγκεκριμένα το εξωτερικό χρέος την τετραετία 1928-1932 αυξήθηκε από 27,8 δισεκατομμύρια δραχμές στα 32,7 δισεκατομμύρια.Η μεγάλη διεθνής χρηματοπιστωτική κρίση ξεκίνησε με την αδυναμία της Γερμανίας να συνεχίσει να εξυπηρετεί τις δυσβάσταχτες οικονομικές τις υποχρεώσεις από τον Ά παγκόσμιο πόλεμο και εντάθηκε με την κατάρρευση των τιμών των μετοχών στο Αμερικάνικο Χρηματιστήριο της Γουόλ Στριτ. Η οικονομία της Ελλάδας βρέθηκε αμέσως υπό πίεση, καθώς μειώθηκαν δραστικά οι εξαγωγές της (καπνά και άλλα γεωργικά προϊόντα), όπως επίσης και τα εμβάσματα από τους Έλληνες της Αμερικής που εκείνη την εποχή ήταν σημαντικός οικονομικός παράγοντας για την χώρα. Οι δύο αυτές δυσμενείς εξελίξεις επιδείνωσαν το εξωτερικό ισοζύγιο συναλλαγών, ασκώντας αφόρητες πιέσεις στην δραχμή. Ο Βενιζέλος αποφάσισε να δώσει την μάχη της δραχμής: αν η δραχμή δεν παρέμενε ισχυρή έναντι της στερλίνας και των άλλων νομισμάτων, θα του ήταν αδύνατο να εξυπηρετήσει το ήδη διογκωμένο δημόσιο χρέος. Αν δηλαδή γινόταν η υποτίμηση της δραχμής, τότε το εξωτερικό χρέος σχεδόν θα διπλασιαζόταν. Ο συνεπέστερος επικριτής της κυβερνητικής πολιτικής, εκτός από τον Δ. Μάξιμο, ήταν τότε ο Κυριάκος Βαρβαρέσος, ειδικός σύμβουλος της τράπεζας της Ελλάδος και ένας από τους κορυφαίους Έλληνες οικονομολόγους του Μεσοπολέμου.Η Βενιζελική πολιτική της διατήρησης των υφιστάμενων νομισματικών ισορροπιών ανάγκαζαν την Τράπεζα της Ελλάδος να χρησιμοποιεί τα αποθέματα της σε χρυσό και συνάλλαγμα για να στηρίζει την δραχμή. Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα να εξανεμιστούν πολύ σύντομα τα μικρά αποθεματικά της, φέρνοντας το οικονομικό επιτελείο της Ελλάδας στις αρχές του 1932 σε πολύ δύσκολη θέση. Παράλληλα το κράτος φορολογούσε τις εισαγωγές και μείωνε τις δραχμές στην Αγορά, προσπαθώντας να ελέγξει τις συνεχείς κερδοσκοπικές πιέσεις που δεχόταν η Ελλάδα. Η μόνη πιθανή λύση από το διαφαινόμενο αδιέξοδο, ήταν ο εξωτερικός δανεισμός, όχι πια για χρηματοδότηση έργων, αλλά για την στήριξη της δραχμής με ξένο συνάλλαγμα.Ο Ελευθέριος Βενιζέλος αποφάσισε να χειριστεί το θέμα προσωπικά και να εξασφαλίσει τα εξωτερικά δάνεια που θα στήριζαν την νομισματική του πολιτική. Ταξίδεψε τον Ιανουάριο του 1932 διαδοχικά σε Ρώμη, Παρίσι, Λονδίνο ζητώντας ένα δάνειο 50 εκατομμυρίων δολαρίων για τα επόμενα τέσσερα χρόνια, αλλιώς η Ελλάδα θα εγκατέλειπε τον νόμο του χρυσού και θα βυθιζόταν στην αναξιοπιστία και στην κοινωνική αναταραχή. Τον Μάρτιο συνεδρίασε στο Παρίσι η Δημοσιονομική Επιτροπή όπου ανάμεσα στα άλλα, θα συζητιόταν και το θέμα της Ελλάδας. Στο τρίμηνο που είχε περάσει ουσιαστικά όλες οι εξαγωγές της Ελλάδας είχαν “παγώσει” και η τράπεζα της Ελλάδος είχε δώσει το 1/3 των αποθεματικών της σε συνάλλαγμα στο κράτος έτσι ώστε αυτό να ανταπεξέλθει στις δανειακές υποχρεώσεις του.Ο τρόπος παρουσίασης των Ελληνικών προβλημάτων και αναγκών από τον ίδιο τον Ελευθέριο Βενιζέλο δεν έπεισε την Δημοσιονομική Επιτροπή, που θεώρησε ότι η Ελλάδα δεν έκανε καμία θυσία, αντιθέτως ήθελε να μεταβιβάσει τα προβλήματα της στους πιστωτές της. Ο Ελευθέριος Βενιζέλος συνέχισε να ζητά απεγνωσμένα βοήθεια τον Απρίλιο του 1932 στο Συμβούλιο της Κοινωνίας των Εθνών από τους υπουργούς Εξωτερικών της Αγγλίας και της Γαλλίας, χωρίς όμως κάποιο χειροπιαστό αποτέλεσμα, εκτός από αόριστες υποσχέσεις και ευχολόγια. Δεν υπήρχε πλέον χρόνος για διαπραγματεύσεις και αναμονή.Την Τετάρτη 27 Απριλίου 1932, η Ελλάδα εγκατέλειψε επισήμως τον “κανόνα του χρυσού”. Η δραχμή υποτιμήθηκε ραγδαία και στις 5 Μαΐου η ισοτιμία της με την στερλίνα έπεσε από τις 456 δραχμές στις 539. Τον ίδιο μήνα το κράτος επισημοποίησε την χρεοκοπία του κηρύσσοντας παύση πληρωμών. Το κύρος του Βενιζέλου είχε τρωθεί ανεπανόρθωτα στην λαϊκή συνείδηση, ενώ ένα πανελλαδικό απεργιακό κύμα παρέλυε την Χώρα. Στις 21 Μαΐου 1932, ο Ελευθέριος Βενιζέλος παραιτήθηκε από πρωθυπουργός δηλώνοντας δημοσίως πως δεν θα επέστρεφε αν δεν ενισχυόταν η εκτελεστική εξουσία και δεν περιοριζόταν η ελευθεροτυπία.
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ
Όπως είναι πολύ φανερό, η επιλογή του θέματος της χρεοκοπίας του 1932 δεν είναι άσχετη με την τρέχουσα επικαιρότητα, η οποία με προβληματίζει όπως και κάθε πολίτη της Χώρας. Η σύγκριση βέβαια των δύο περιπτώσεων δεν έχουν πολλά κοινά στοιχεία. Το μόνο που εντοπίζω εγώ είναι ότι ο (αλόγιστος) εξωτερικός δανεισμός αποτελεί ένα επικίνδυνο μονοπάτι για κάθε κράτος. Κατά τα άλλα, το κράτος τότε δεν είχε υπερβολικές εσωτερικές υποχρεώσεις σε μισθούς και συντάξεις ούτε ελλειμματικούς προϋπολογισμούς Άλλωστε η ανάκαμψη ήρθε αμέσως σχεδόν μετά την υποτίμηση της δραχμής, χωρίς οι κυβερνήσεις του λαϊκού κόμματος που ακολούθησαν, να λάβουν σοβαρές πρωτοβουλίες. Η υποτίμηση της δραχμής κατέστησε ξανά τα Ελληνικά προϊόντα φτηνά άρα ελκυστικά, το κράτος απέφυγε προσωρινά τα δυσβάσταχτα βάρη των δόσεων των δανείων, ενώ η κρίση σταδιακά ξεπερνιόταν στην Ευρώπη. Σύντομα το ισοζύγιο των εξωτερικών πληρωμών είχε ισορροπήσει και η εισροή χρημάτων από το εξωτερικό είχε αποκατασταθεί. Το 1937 ο Μεταξάς ήρθε σε τελική συμφωνία με τους διεθνείς οίκους που είχαν δανείσει την Ελλάδα για την καταβολή σε δόσεις των οφειλόμενων χρημάτων, τερματίζοντας την τελευταία εκκρεμότητα που παρέμενε από την χρεοκοπία του 1932.Προφανώς κανείς δεν θα μπορούσε να ισχυριστεί ότι θα μπορούσε να γίνει κάτι για να αποφευχθεί η χρεοκοπία, καθώς η διεθνής κρίση ήταν πρωτόγνωρη, μεγάλης έντασης, διάρκειας και εμβέλειας. Οι προσωπικές ευθύνες του Βενιζέλου επικεντρώνονται σε δύο θέματα άνισης βαρύτητας. Το πρώτο ήταν ότι αύξησε υπέρμετρα τον εξωτερικό δανεισμό, με μια υπεραισιοδοξία που ίσως ήταν υπερβολική. Το δεύτερο, και ομολογουμένως πολύ σημαντικό, είναι ότι ενώ έβλεπε την αδυναμία της δραχμής να κρατηθεί σε υψηλή ισοτιμία, αποφάσισε να χρηματοδοτήσει μια απελπισμένη προσπάθεια συντήρησης της. Η πολιτική αυτή όμως εξάντλησε τα συναλλαγματικά αποθεματικά του κράτους, ενώ εμπόδιζε την αναθέρμανση των εξαγωγών που φάνηκε στην συνέχεια ότι ήταν το κλειδί για την ανάκαμψη.
>
>
Η ιστορία της Ελληνικής πολεμικής αεροπορίας στις αρχές του 20ου αιώνα
Το θαυμαστό όπλο των αιθέρων, η Πολεμική Αεροπορία, με το δυναμικό παρόν και το λαμπρό μέλλον, έχει να επιδείξει μια ένδοξη ιστορία που περιλαμβάνει συνεχείς αγώνες για την ελευθερία και την ανεξαρτησία της χώρας.Το 1911 η Ελληνική Κυβέρνηση ανέθεσε σε Γάλλους ειδικούς τη δημιουργία της Ελληνικής Αεροπορικής Υπηρεσίας. Στα πλαίσια αυτής της προσπάθειας έξι συνολικά Αξιωματικοί στάλθηκαν στη Γαλλία για να εκπαιδευθούν ως χειριστές, ενώ παραγγέλθηκαν τα πρώτα στρατιωτικά αεροπλάνα στο γαλλικό οίκο Farman.Στις 8 Φεβρουαρίου 1912 πραγματοποιήθηκε στην Ελλάδα η πρώτη πτήση από τον αεροπόρο Εμμανουήλ Αργυρόπουλο με αεροπλάνο τύπου Nieuport 50 ίππων. Στη δεύτερη πτήση που εκτέλεσε ο Αργυρόπουλος την ίδια μέρα, πέταξε με τον τότε πρωθυπουργό της χώρας Ελευθέριο Βενιζέλο.
Στις 13 Μαϊου 1912 ο Υπολοχαγός Δημήτριος Καμπέρος (φώτο) πραγματοποίησε με το πρώτο στρατιωτικό αεροπλάνο τύπου Henry Farman την πρώτη πτήση του στην Ελλάδα και στη συνέχεια συμμετείχε στα μεγάλα στρατιωτικά γυμνάσια.Τον Ιούνιο του ίδιου έτους και ενώ είχε αρχίσει ήδη να μελετάται η δημιουργία Ναυτικής Αεροπορικής Υπηρεσίας, ο Καμπέρος μετατρέποντας το πρώτο Henry Farman, στο οποίο είχε δοθεί το όνομα «Δαίδαλος», σε υδροπλάνο πέταξε με μέση ταχύτητα 110 χλμ. την ώρα, επιτυγχάνοντας νέο παγκόσμιο ρεκόρ.Την ίδια εποχή ένας άλλος πρωτοπόρος, ο Αλέξανδρος Καραμανλάκης, επιχειρώντας πτήση από το Παλαιό Φάληρο στην Πάτρα, με αεροπλάνο τύπου Bleriot 50 ίππων, πραγματοποίησε ανεπιτυχή αναγκαστική προσθαλάσσωση στον Κορινθιακό Κόλπο και βρήκε το θάνατο, ανοίγοντας το Πάνθεον των θυσιών της ελληνικής έποποιίας των αιθέρων.Στα τέλη Σεπτεμβρίου του 1912 δημιουργήθηκε στη Λάρισα ο «Λόχος Αεροπόρων» από τέσσερις Έλληνες αξιωματικούς αεροπόρους. Η πρώτη πολεμική αεροπορική μονάδα ήταν γεγονός.Η δράση των Ελλήνων αεροπόρων κατά τη διάρκεια των Βαλκανικών Πολέμων ανέδειξε τη χρησιμοποίηση του αεροπλάνου ως πρωτοποριακού πολεμικού μέσου.Στις 5 Οκτωβρίου 1912, πραγματοποιήθηκε η πρώτη πολεμική αεροπορική αποστολή αναγνώρισης στο μέτωπο της Θεσσαλίας. Ακολούθησαν και άλλες αποστολές με ρίψεις αυτοσχέδιων βομβών στα οχυρά του Μπιζανίου, καθώς και τροφίμων και εφημερίδων στους πολιορκούμενους κατοίκους των Ιωαννίνων.Στις 24 Ιανουαρίου 1913 πραγματοποιήθηκε η πρώτη παγκοσμίως πολεμική αποστολή ναυτικής συνεργασίας πάνω από τα Δαρδανέλλια, που αποτέλεσε σταθμό στην ιστορία των θαλάσσιων επιχειρήσεων. Ο Υπολοχαγός Μιχαήλ Μουτούσης και ο Σημαιοφόρος Αριστείδης Μωραϊτίνης πετώντας με υδροπλάνο Maurice Farman κατάρτισαν σχεδιάγραμμα των θέσεων του Τουρκικού Στόλου εναντίον του οποίου έριξαν τέσσερις βόμβες. Το γεγονός σχολιάσθηκε ευρέως από τον ελληνικό και διεθνή τύπο.Στις 4 Απριλίου 1913 ο Ανθυπολοχαγός αεροπόρος Εμμανουήλ Αργυρόπουλος έχασε τη ζωή του λόγω πτώσης του αεροπλάνου του Bleriot ΧΙ, αποτελώντας τον πρώτο νεκρό της Ελληνικής Αεροπορίας και επισφραγίζοντας τη λήξη της αεροπορικής δράσης στους Βαλκανικούς Πολέμους του 1912-13.Με την είσοδο της Ελλάδας στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο στο πλευρό των συμμάχων διανοίχθηκαν νέες προοπτικές για την οργάνωση της Στρατιωτικής και Ναυτικής Αεροπορίας. Αμέσως μετά την εκπαίδευση του προσωπικού στις Αεροπορικές Σχολές του Σέδες και του Μούδρου, συγκροτήθηκαν οι πρώτες Ελληνικές Πολεμικές Μοίρες. Η 531 Μοίρα Διώξεως και η 532 και 533 Μοίρα Αναγνωρίσεως και Βομβαρδισμού πραγματοποιούσαν συνεχώς πτήσεις πάνω από τις εχθρικές γραμμές. Περιπολίες και αναγνωρίσεις, φωτογραφήσεις και συλλογή πολύτιμων πληροφοριών, καθώς και προσβολές των εχθρικών χαρακωμάτων συνέθεταν το πολεμικό τους έργο.Το Ναυτικό Αεροπορικό Σώμα με τη Μοίρα Ζ εκτελούσε νυκτερινές επιδρομές στη μεθόριο, ανθυποβρυχιακές έρευνες και προσβολές στόχων ζωτικής σημασίας, ενώ εμπλέκονταν και σε αερομαχίες. Στις σημαντικότερες αποστολές περιλαμβάνονταν οι νυκτερινές επιδρομές στη χερσόνησο της Καλλίπολης-Κωνσταντινούπολης τον Ιούνιο του 1917, οι σφοδροί βομβαρδισμοί των θέσεων των αντιπάλων, η επιδρομή κατά των γερμανικών καταδρομικών “Γκέμπεν” και “Μπρέσλαου”,οι συνεχείς επιδρομές κατά τη μάχη του Σκρα Ντι Λέγκεν, καθώς και οι βομβαρδισμοί της Σμύρνης.Στον αγώνα για την Ελευθερία και τον Πολιτισμό έπεσαν ηρωικά 17 αεροπόροι.Το Μάιο του 1919 οι ελληνικές ένοπλες δυνάμεις με τη συναίνεση των συμμάχων αποβιβάσθηκαν στη Σμύρνη για την απελευθέρωση των υπόδουλων αδελφών και των ελληνικών εδαφών. Η Ελληνική Αεροπορία -παρά την πενιχρότητα των μέσων- συμμετείχε ενεργά στις επιχειρήσεις με τέσσερις Μοίρες της Στρατιωτικής Αεροπορίας και μία της Ναυτικής.Απο το 1919 μέχρι το τέλος του 1922 ανέπτυξε πολύπλευρη δράση με αναγνωρίσεις, φωτογραφήσεις, πολυβολισμούς και βομβαρδισμούς, ενώ δεν έλειψαν και οι αερομαχίες, καλύπτοντας αποτελεσματικά ένα μέτωπο που το 1921 έφθανε τα 700 χλμ. Από τη δράση των Μοιρών ξεχωριστή θέση κατείχαν οι αποστολές βομβαρδισμού της Κιουτάχειας και του Εσκί Σεχήρ. Με αμείωτη ένταση η Ελληνική Αεροπορία υποστήριξε τόσο την προέλαση της Ελληνικής Στρατιάς, όσο και την μετέπειτα υποχώρησή της, εξαντλώντας τα όρια της απόδοσης των μέσων που διέθετε.Αξιομνημόνευτη είναι η αερομαχία 12ης Ιουλίου 1922 κατά την οποία ο αεροπόρος Χριστόφορος Σταυρόπουλος κατέρριψε ένα τουρκικό Breguet βορειοανατολικά του Αφιόν Καραχισάρ.Η ελληνική Αεροπορία ύστερα από σκληρούς αγώνες αποχώρησε μεταξύ των τελευταίων από την ιωνική γη. Για την υλοποίηση της “Μεγάλης Ιδέας” 23 αεροπόροι προσέφεραν τη ζωή τους ως τίμημα. Μετά τη λήξη της Μικρασιατικής Εκστρατείας ακολούθησε μακρά ειρηνική περίοδος, κατά την οποία η Πολεμική Αεροπορία ανασυγκροτήθηκε και εκσυγχρονίσθηκε. Από το 1925 παρελήφθησαν νέοι τύποι αεροπλάνων αγγλικής και κυρίως γαλλικής κατασκευής (Gloster Mars Nighthawk (φώτο), Fairey ΙΙΙ F, Morane-Saulnier, Hawker Horsley, Avro 621 και 626 και Breguet Bre 19).Σε συνεργασία με την αγγλική εταιρεία Blackburn Aeroplane ιδρύθηκε στο Φάληρο το Εργοστάσιο Αεροπλάνων, όπου κατασκευάσθηκαν τα υδροπλάνα Τ.3Α Velos και τα αεροσκάφη Atlas και Avro 504.Στις 8 Ιουνίου 1928 σημειώθηκε ένα σημαντικό για τις δυνατότητες της τότε Ελληνικής Αεροπορίας επίτευγμα. Το κατάλληλα διασκευασμένο Breguet Bre 19 “ΕΛΛΑΣ”, με χειριστή Tον Υπολοχαγό Ευάγγελο Παπαδάκο και παρατηρητή το Συνταγματάρχη Χρήστο Αδαμίδη, απογειώθηκε απά το Τατόι και πραγματοποίησε σε 20 περίπου μέρες το γύρο της Μεσογείου, διανύοντας απόσταση 12.000 χλμ.Το 1930 ιδρύθηκε το Υπουργείο Αεροπορίας και η ενοποιημένη πλέον Πολεμική Αεροπορία καθιερώθηκε ως αυτοτελής Κλάδος των Ενόπλων Δυνάμεων.Πρώτος Υπουργός Αεροπορίας ορκίσθηκε ο Ελευθέριος Βενιζέλος επιφορτίζοντας τον έμπειρο αεροπόρο Αλέξανδρο Ζάννα με το έργο της συνολικής ανασυγκρότησης του Όπλου. Σε συνεργασία με το γλωσσολόγο Μανόλη Τριανταφυλλίδη καθιερώθηκαν οι νέες ονομασίες βαθμών που χρησιμοποιούνται έως σήμερα.Το 1931 ιδρύθηκε στο Τατόι η Σχολή Αεροπορίας – μετέπειτα Σχολή Ικάρων – που υπήρξε το φυτώριο των νέων αξιωματικών: Η σύσταση της Μετεωρολογικής Υπηρεσίας, η οποία λειτουργεί απρόσκοπτα έως σήμερα, αποτέλεσε επίτευγμα ζωτικής σημασίας για την ασφάλεια των πτήσεων.Το 1934 ιδρύθηκε το Γενικό Επιτελείο Αεροπορίας, ενώ στα πλαίσια του εκσυγχρονισμού παρελήφθησαν στη συνέχεια αεροπλάνα νέου τύπου, PZL Ρ.24, Dornier Do 22, Avro Anson, Potez Ρο 633, Henschel Hs 126, Fairey Battle και Bristol Blenheim, και εκτελέσθηκαν σημαντικά έργα υποδομής.Με την κήρυξη του Ελληνοϊταλικού Πολέμου 77 ελληνικά αεροπλάνα πρώτης γραμμής κλήθηκαν να αντιμετωπίσουν 463 ιταλικά. Παρά τη συντριπτική υπεροχή της Regia Aeronautica, η Ελληνική Αεροπορία χάρη στην απαράμιλλη αυτοθυσία των πληρωμάτων της και την επαρκή υποστήριξη του λοιπού προσωπικού ανέτρεψε από τις πρώτες ημέρες του πολέμου τα σχέδια του αντιπάλου, εφόσον κατόρθωσε να παρεμποδίσει τη δράση της Ιταλικής Αεροπορίας, να συγκεντρώσει πληροφορίες για τις κινήσεις του εχθρού, να καταστρέψει σημαντικές εχθρικές γραμμές ανεφοδιασμού και να παράσχει προστασία στα φίλια στρατεύματα.Αξιομνημόνευτη είναι η αποστολή της 2ας Νοεμβρίου 1940 κατά την οποία ένα Breguet Bre 19, εκτελώντας χαμηλή πτήση κατά μήκος των αλβανικών συνόρων, εντόπισε την Ιταλική Μεραρχία Αλπινιστών, “Julia”, τη στιγμή ακριβώς που είχε εισδύσει στην Πίνδο και κινούνταν προς κατάληψη του Μετσόβου. Το γεγονός αυτό μετέβαλε ριζικά την κατάσταση του μετώπου υπέρ των Ελλήνων. Την ίδια μέρα ο Υποσμηναγός Μαρίνος Μητραλέξης κατά τη διάρκεια αερομαχίας, αφού εξάντλησε τα πυρομαχικά του, “έκρουσε” με την έλικα τού PZL του το πηδάλιο ενός τρικινητήριου ιταλικού βομβαρδιστικού με αποτέλεσμα αυτό να συντριβεί στο έδαφος.Η δράση της Ελληνικής Αεροπορίας συνεχίσθηκε αμείωτη και κατά τη διάρκεια του επιθετικού αγώνα, ενώ αντιμετωπίσθηκε με επιτυχία και η μεγάλη εαρινή επίθεση το Μάρτιο του 1941. Η γερμανική εισβολή και η εκ προοιμίου άνιση σύγκρουση με τη Luftwaffe δεν εμπόδισε τους Έλληνες αεροπόρους να επιτελέσουν και πάλι στο ακέραιο το καθήκον τους. Από την Ελληνική Αεροπορία κατερρίφθησαν συνολικά 64 εχθρικά αεροσκάφη, ενώ πιθανολογήθηκε η κατάρριψη και άλλων 24. Το τίμημα για την Ελευθερία ανήλθε σε 52 νεκρούς αεροπόρους. Από τις πρώτες ημέρες της εχθρικής κατοχής η Ελληνική Πολεμική Αεροπορία αρχίζει να ανασυγκροτείται στη Μέση Ανατολή με 5 αεροσκάφη AVRO ANSON που είχαν διαφύγει με τα πληρώματα τους στη Μ. Ανατολή μετά την κατάρρευση του μετώπου. Την ανώτατη διοίκηση της Ελληνικής Πολεμικής Αεροπορίας στη Μέση Ανατολή ασκεί το Υπουργείο Αεροπορίας το οποίο έχει έδρα το Κάιρο. Στη Γάζα της Παλαιστίνης δημιουργούνται μονάδες επισκευής και τεχνικής εκπαιδεύσεως. Στα κέντρα Νοτίου Ροδεσίας και Αφρικής παρέχεται εκπαίδευση σε δόκιμους χειριστές και άλλες τεχνικές ειδικότητες. Συγκροτούνται δύο ελληνικές μοίρες Διώξεως (όπως η μοίρα 336) από αεροσκάφη τύπου HURRICANE (ΧΑΡΙΚΕΗΝ) και ενεργούν μαζί με τις Συμμαχικές Αεροπορικές Δυνάμεις στον κοινό αγώνα που διεξάγεται στη Μ.Ανατολή.Η πολεμική δραστηριότητα των ελληνικών μοιρών στη Μ. Ανατολή περιλαμβάνει συνοδείες νηοπομπών ανθυποβρυχιακές έρευνες, επιθετικές περιπολίες, αναγνωρίσεις, επιθέσεις και αναχαιτίσεις της εχθρικής αεροπορίας. Το θέρος του 1943 οι δύο ελληνικές μοίρες διώξεως παίρνουν μέρος στις μεγάλες επιδρομές που έχουν σχεδιάσει οι σύμμαχοι για την προσβολή γερμανικών στρατιωτικών στόχων στην Κρήτη, στρατηγικό ορμητήριο των Γερμανών προς τη Μ. Ανατολή. Οι θυσίες της Ελληνικής Αεροπορίας που αποσπούν το θαυμασμό του ελληνικού λαού και της τότε κυβερνήσεως είναι 86 αξκοί και υπξκοί.Το Νοέμβριο του 1950 η Ελλάδα συνδράμει τα Ηνωμένα Έθνη στέλνοντας στη Νότια Κορέα το 13ο Σμήνος Μεταφορικών Αεροσκαφών που αποτελείται από οκτώ DACOTA C-47 και 67 αξκούς και οπλίτες. Μέχρι το Μάιο του 1955 το 13ο Ελληνικό Σμήνος πραγματοποιεί 2.916 πολεμικές αποστολές κάτω από δυσμενέστατες συνθήκες και διακρίνεται για την τόλμη και την αποφασιστικότητα των πληρωμάτων του. Οι απώλειες του ελληνικού σμήνους στη Νότιο Κορέα περιορίζονται σε 12 Αξκούς και Υπξκούς και τέσσερα αεροσκάφη.Τα πληρώματα που συμμετέχουν και εναλλάσσονται περιοδικά σ’ αυτόν τον ανελέητο αγώνα, τιμούνται από τον πρόεδρο των Ηνωμένων Πολιτειών και τον πρόεδρο της Νοτίου Κορέας.
.
>
Η απόβαση του Ελληνικού στρατού στη Σμύρνη (2 Μαΐου 1919)
Μόλις μπήκε ο Μάιος της χρονιάς εκείνης, 1919. Ο μικρασιατικός Ελληνισμός χαιρόταν την άνοιξη με τα λουλούδια και τις ωραίες ακρογιαλιές. Ημέρα πρωτομαγιάς και οι κάτοικοι της Σμύρνης βγήκαν στην εξοχή για να απολαύσουν τις ομορφιές της φύσης, που η άνοιξη τους χάριζε απλόχωρα. Κατά τα τέλη του 19ου αιώνα, στην παραλιακή αυτή πόλη της Μ. Ασίας, το ελληνικό στοιχείο υπερείχε, σύμφωνα με όλες τις εκτιμήσεις, σαφώς των άλλων εθνοτήτων, τόσο ως προς τον αριθμό, όσο και ως προς τον πλούτο. Σύμφωνα με στοιχεία που μας παρέχει ο Παντ. Κοντογιάννης στο έργο του, Γεωγραφία της Μ. Ασίας, λίγο πριν την καταστροφή ο πληθυσμός της πόλης προσέγγιζε τις 270.000 περίπου κατοίκους από τους οποίους οι 140.000 ήταν Έλληνες και 50.000 ήταν τούρκοι. Υπήρχαν βέβαια και Αρμένιοι, Εβραίοι και Ευρωπαίοι. Εκείνο που έχει ιδιαίτερη σημασία είναι το γεγονός ότι ο Ελληνισμός της Σμύρνης πέρα από την αριθμητική υπεροχή που είχε στον πληθυσμό έπαιζε πρωτεύοντα ρόλο στην πνευματική και πολιτιστική ζωή της πόλης. Το δε εμπόριο βρισκόταν αποκλειστικά στα χέρια των Ελλήνων . Την ημέρα εκείνη της πρωτομαγιάς τίποτε δεν πρόδιδε για αυτό που θα ακολουθούσε τις μεσημβρινές ώρες. Μέχρι εκείνη τη στιγμή όλα ακολουθούσαν τον ίδιο ρυθμό της ζωής με τη γνώση της πικρίας στα χείλη όλων εκείνων που οραματίζοντο κάποια μέρα τη λευτεριά.Μια ξαφνική είδηση, ήρθε που τα “όνειρα τα αναδεύει” και θεριεύει την αποσταμένη ελπίδα”. Όλοι οι δημογέροντες και οι κληρικοί της πόλης εκαλούντο από το Μητροπολίτη Χρυσόστομο στο Μητροπολιτικό μέγαρο. Η είδηση, βέβαια, διέρρευσε και το πλήθος γέμισε τον περίβολο του Ναού της Αγίας φωτεινής. Είναι ώρα 4 μ.μ και ο Έλληνας αξιωματικός, ο πλοίαρχος Μαυρουείδης, κυβερνήτης του θωρηκτού “Αβέρωφ” που ήταν επικεφαλής όλης της στρατιωτικής αποστολής, εν μέσω συγκινήσεων και δακρύων διάβασε το διάγγελμα του Έλληνα πρωθυπουργού.“Το πλήρωμα του χρόνου ήρθε. Η Ελλάς εκλήθη υπό του Συνεδρίου της Ειρήνης να καταλάβει τη Σμύρνη”. Στο κείμενο ακολουθούν οδηγίες του πρωθυπουργού προς τους ομογενείς και στο τέλος: “Εύχομαι όσον τάχιστα δυνηθώ να επισκεφθώ αυτήν (Σμύρνη) κομιστής Ευαγγελίου εθνικής δι’ αυτήν αποκαταστάσεως“. Ελευθέριος Βενιζέλος .Όλοι τους συγκινημένοι έκλαιγαν, αγκάλιζαν ο ένας τον άλλο και έψαλλαν τον εθνικό ύμνο. Κάποια στιγμή ένα αόρατο σύνθημα φτερούγισε στη σκέψη όλων και άρχισαν να πηγαίνουν στην παραλία, ντυμένοι στα γιορτινά τους να υποδεχτούν τους ελευθερωτές, το στρατό της μητέρας πατρίδας. Όλο εκείνο το βράδυ της πρωτομαγιάς οι Έλληνες της Σμύρνης το πέρασαν στην προκυμαία, με το βλέμμα στραμμένο στο βάθος του ωκεανού, από όπου θα ερχόταν το φως για να διαλύσει τα σκοτάδια της σκλαβιάς.Ποιος μπορούσε να κοιμηθεί περιμένοντας πέντε αιώνες να έρθει η ανάσταση που θα χαρίσει τη λευτεριά.Η είδηση για τον ερχομό του Ελληνικού στρατού ανακοινώθηκε επίσημα και στις τουρκικές αρχές από τον ναύαρχο του συμμαχικού στόλου που βρισκόταν στο λιμάνι.Συγκεκριμένα έλαβε γνώση ο Βαλής (νομάρχης) της Σμύρνης και ο τούρκος στρατηγός Νουρεντίν. Φυσικά δεν έμειναν με σταυρωμένα τα χέρια. Από το μεσημέρι της ίδιας ημέρας άρχισαν να παρατηρούνται στην τουρκική συνοικία διάφορες συγκεντρώσεις διαμαρτυρίας για την επικείμενη Ελληνική απόβαση. Κάποιοι από τους τούρκους πιο φανατικοί άρχισαν να εκφωνούν πατριωτικούς και ανθελληνικούς λόγους, ενώ άλλοι πιο πέρα μοίραζαν όπλα στα τουρκικά σπίτια.Την ίδια νύχτα συνέβη κάτι πιο σοβαρό που έδειχνε από την αρχή πόσο δύσκολα θα ήταν τα πράγματα για τους Έλληνες φαντάρους εξαιτίας του ανταγωνισμού των ευρωπαϊκών κρατών στο διαμελισμό και τη διανομή της πολεμικής λείας. Από τις φυλακές της Σμύρνης που εκρατούντο τιμωρημένοι για αδικήματα σοβαρά του ποινικού δικαίου, ενώ αποφυλακίστηκαν οι Έλληνες λίγες μέρες νωρίτερα. Οι υπόλοιπο εκρατούντο υπό τον αυστηρό έλεγχο των ιταλικών στρατευμάτων, σύμφωνα με τις αποφάσεις της ανακωχής. Τη νύχτα εκείνη ο ιταλός ταγματάρχης Καροσσίνι άνοιξε τις πόρτες των φυλακών και άφησε ελεύθερους όλους τους φυλακισμένους. Όλοι αυτοί έτρεξαν να συναντήσουν τους άλλους διαδηλωτές και για να δείξουν τα πατριωτικά τους αισθήματα στους άλλους είναι αυτοί που την άλλη μέρα θα ανοίξουν πυρ και θα συγκρουστούν με τον ελληνικό στρατό. Να συμπληρώσουμε εδώ το εξής: οι τούρκοι, όλη τη νύχτα κτυπούσαν τύμπανα γύρω από τις φωτιές που άναψαν και με φωνές προσπαθούσαν να ξεσηκώσουν τα τουρκικά πλήθη. Ο αναγνώστης αντιλαμβάνεται τώρα, πόσο δύσκολη κατάσταση έχει να αντιμετωπίσει ο ελληνικός στρατός. Βέβαια, οι Έλληνες δεν επρόκειτο να υπολογίσουν τους παλληκαρισμούς των τούρκων.Άλλωστε πολλοί από τους στρατιώτες είχαν την εμπειρία των βαλκανικών πόλεων και γνώριζαν καλά τις ικανότητες του στρατού των τούρκων. Παρά την επικρατούσα ομίχλη την ημέρα εκείνη, 2 Μαΐου 1919, με τη βοήθεια των Ελλήνων της Σμύρνης, πολύ πρωί διέθεσαν όσα πλωτά μέσα διέθεταν και βοήθησαν στη μεταφορά των ναυτών μας.Μετά την αποβίβασή τους, κατέλαβαν επίκαιρες θέσεις στην παραλία για να ελέγχουν την ομαλή αποβίβαση του στρατού. Το ωρολόγι δείχνει ώρα 7.30 πρωινή.Τα 18 ελληνικά οπλιταγωγά πλοία, πλησίασαν την προκυμαία και άρχισε η αποβίβαση σε ταχύτατους ρυθμούς από όλα τα πλοία σε διάφορα σημεία, καθορισμένα εκ των προτέρων. Μέσα σε μια ώρα, δηλ. μέχρι την 8.30, είχαν αποβιβαστεί 2 Συντάγματα Πεζικού και άρχισε η αποβίβαση των Ευζώνων. Ήταν κάτι εύσωμα παλικάρια που μόλις κατέβηκαν μπήκαν στο σχηματισμό για να γίνει η παρέλαση.Οι Έλληνες έτρεξαν και αγκάλιασαν τους στρατιώτες δημιουργώντας έτσι κίνδυνο ασφάλειας δικής τους αλλά και του στρατού. Τέτοιες στιγμές ιστορίας ποιος έχει χρόνο να σκεφτεί τον κίνδυνο. Να υπενθυμίσουμε ακόμη εδώ ότι, τα στρατιωτικά αυτά τμήματα αποτελούσαν μονάδες της 1ης Μεραρχίας με διοικητή το συνταγματάρχη πυροβολικού Νικόλαο Ζαφειρίου, μετακινήθηκαν από Θεσσαλονίκη στις Ελευθερές κοντά στην Καβάλα.Από εκεί έλαβαν εντολή την 29η Απριλίου 1919, από το ΓΕΣ, να αποπλεύσουν προς τα παράλια της Ιωνίας. Στη διαδρομή γνωστοποιήθηκε στους στρατιώτες, η ακριβή αποστολή, που ήταν η κατάληψη της Σμύρνης. Η χαρά και ο ενθουσιασμός τους μεγάλος. Γνωρίζουν ότι υπηρετούν ένα μεγάλο σκοπό της πατρίδος που ήταν η απελευθέρωση των Ελλήνων της Σμύρνης και της περιοχής της. Γύρω στις 10.30 π.μ. και ενώ οι σχηματισμοί των στρατιωτών άρχισαν να παρελαύνουν στην παραλία μπροστά σε ένα πλήθος που κραύγαζε από χαρά, άρχισαν οι πρώτοι πυροβολισμοί. Στην αρχή τους εξέλαβαν ως πυροβολισμούς χαράς.Γρήγορα έγινε αντιληπτό περί τίνος επρόκειτο και ο μέραρχος έδωσε διαταγή στο σύνταγμα των Ευζώνων να δράσει αμέσως και να επιβάλει την τάξη. Και οι μπαρουτοκαπνισμένοι τσολιάδες τίμησαν το θρύλο τους. Επιτέθηκαν εναντίον των τούρκων, τους εγκλώβισαν μέσα στους χώρους του Διοικητηρίου και τους συνέλαβαν όλους αιχμαλώτους.Μεταξύ των συλληφθέντων ήταν ο στρατιωτικός Διοικητής της Σμύρνης Ναδήρ Πσάς, 2 στρατηγοί, 28 ανώτατοι αξιωματικοί, 123 κατώτεροι, 540 οπλίτες και περίπου 2000 άτακτους ενόπλους. Όλοι οδηγήθηκαν στο πλοίο “ΠΑΤΡΙΣ” μέχρι νεοτέρας διαταγής. Οι απώλειες των Ελλήνων ήταν: 2 νεκροί και 34 στρατιώτες τραυματίες. Από τους τούρκους: νεκροί 8 αξιωματικοί, 5 οπλίτες και 8 τραυματίες;. Υπήρχαν και 47 νεκροί και πολλοί τραυματίες διαφόρων εθνοτήτων.Κατά το μεσημέρι της ίδιας ημέρας ώρα 3η μ.μ. περίπου η τάξη είχε αποκατασταθεί στην πόλη. Ο Ελληνικός στρατός εγκαταστάθηκε στους προκαθορισμένους χώρους ώστε η παρουσία του στη Σμύρνη να είναι πλέον γεγονός. Σε συνεργασία του συμμαχικού στόλου που ήταν αγκυροβολημένος από τον Απρίλιο στο λιμάνι της Σμύρνης και με τους τουρκικούς παράγοντες του τόπου η Ελλ. στρατιωτική διοίκηση προσπαθούσε να επαναφέρει στην πόλη τους κανονικούς ρυθμούς της ζωής.Από τότε μέχρι σήμερα πέρασαν 86 χρόνια. Πολλά γράφτηκαν και πολλά ειπώθηκαν. Ένα είναι βέβαια. Ο Ελληνικός λαός δεν έμαθε ποτέ όλη την αλήθεια για την επιχείρηση του εκστρατευτικού Σώματος στη Σμύρνη και αργότερα στα ενδότερα της Μ.Α.Ο σύγχρονος ιστορικός Χ. Τσιρκινίδης στο βιβλίο του μας αποκαλύπτει από τα διπλωματικά έγγραφα της Γαλλίας μια πληροφορία ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα. Πρόκειται για κάποιον διάλογο που είχαν οι πρωθυπουργοί της Αγγλίας, Λ. Τζωρς, Αμερικής Ουΐλσον και της Γαλλίας Κλεμανσό. Όλοι τους φοβούμενοι την παρουσία της Ιταλίας στα παράλια της Τουρκίας ο Άγγλος πρωθυπουργός είπε: “Πρέπει να επιτρέψουμε στους Έλληνες να αποβιβάσουν στρατό στη Σμύρνη”. Η γνώμη μου είναι ότι θα έπρεπε να πούμε στον κύριο Βενιζέλο να στείλει στρατό στη Σμύρνη”.Έτσι, λίγες μέρες νωρίτερα επέτρεψαν στον Ελ. Βενιζέλο να στείλει στρατό για να προστατέψει τους Έλληνες χριστιανούς της Σμύρνης και της περιοχής. Και εκείνος ανταποκρίθηκε με προθυμία. Για τους συμμάχους ο Ελληνικός στρατός θα αποτελούσε απατρεπτική δύναμη στις επεκτατικές διαθέσεις των Ιταλών στη Μικρά Ασία…
>
>
Όταν οι Ήρωες πολεμούν σαν Έλληνες…
“Μέχρι τώρα συνηθίζαμε να λέμε ότι οι Έλληνες πολεμούν σαν ήρωες. Τώρα θα λέμε ότι οι ήρωες πολεμούν σαν Έλληνες…” Winston Churchill (Ο πρωθυπουργός της Αγγλίας την περίοδο 1940-45) Πολλοί σήμερα έχουν χάσει την ταυτότητά τους και η μοναδική ιστορία που μαθαίνουν είναι όσα λένε στις ειδήσεις και στο…Youtube. Eίναι λυπηρό να ρωτάς τους νέους αν γνωρίζουν για τις θυσίες που έχουν γίνει στο παρελθόν ώστε τώρα όλοι εμείς να απολαμβάνουμε τους καρπούς αυτών των αγώνων και αυτοί να μήν μπορούν να ξεχωρίσουν την 28η Οκτωβρίου από την 25η Μαρτίου.Άθελά τους βέβαια αφού το μόνο που απασχολεί, ένα μεγάλο ποσοστό των σημερινών δασκάλων, είναι ο συνδικαλισμός και το πώς θα εντάξουμε τους φοιτητές μας στα κόμματα να τους κάνουμε αποβλακωμένα πρόβατα του κάθε φιλόδοξου πολιτικού ηγέτη. Και ποιος ξέρει…, αν εντάξουμε πολλούς μπορεί να μας κάνουν και Πρυτάνεις… Έτσι όμως, οι νέοι που θα βγαίνουν απο τα Πανεπιστήμιά σε 20 χρόνια δεν θα ξέρουν ,όχι μόνο τις θυσίες των ηρώων του παρελθόντος και την ιστορία του Ελληνικού Έθνους αλλα ούτε την ονομασία αυτού του μαρμάρινου χτίσματος με τους κίονες, που είναι πάνω σε έναν ψηλό βράχο στην μέση της Αθήνας…. Τί να είναι αυτό άραγε;;…Στο Ελληνικό αρχείο, έχει γίνει μια μεγάλη προσπάθεια να βγάλουμε στην επιφάνεια πολλά στοιχεία του παρελθόντος, ώστε να μην ξεχάσουμε τίποτα! Δέν θα επιτρέψουμε την συνέχιση αυτού του θαψίματος. Είτε πρόκειται για ομιλίες, είτε για διακρίσεις και βραβεία ,είτε ακόμα και για μάχες, εμείς εδώ θα συνεχίσουμε να τα φωνάζουμε όσο πιο δυνατά μπορούμε. Γιατί όποιος λαός δεν γνωρίζει το παρελθόν του, δεν έχει μέλλον…Σε αυτό το άρθρο, θα ασχοληθούμε με τα σχόλια που έγιναν για τους Έλληνες, απο τις κυριότερες προσωπικότητες του 20ου αιώνα, για τις μάχες και την ηρωική αντίσταση τους, στον β’ παγκόσμιο πόλεμο. Σας παρουσιάζουμε τα κυριότερα αυτών: Tην 28η Οκτωβρίου 1940 στην Ελλάδα δόθηκε μια προθεσμία τριών ωρών για να αποφασίσει σχετικά με τον πόλεμο ή την ειρήνη, αλλά ακόμα κι αν δίνονταν τρεις ημέρες ή τρεις εβδομάδες ή τρία έτη, η απάντηση θα ήταν η ίδια. Οι Έλληνες δίδαξαν την αξιοπρέπεια στο πέρασμα των αιώνων. Όταν όλος ο κόσμος έχασε την ελπίδα του, οι Έλληνες τόλμησαν να αμφισβητήσουν το αήττητο του γερμανικού τέρατος, υψώνοντας απέναντί του το υπερήφανο πνεύμα της Ελευθερίας. Franklin Roosevelt (Πρόεδρος ΗΠΑ 1933-1945)Χάριν της ιστορικής αλήθειας πρέπει να επιβεβαιώσω ότι μόνο οι Έλληνες, απ’ όλους τους αντιπάλους που μας αντιμετώπισαν, πολέμησαν με το μεγαλύτερο θάρρος και περισσότερο αψήφισαν το θάνατο. Adolph Hitler (από ομιλία του στο Reichstag στις 4 Μαΐου 1941)Η λέξη ηρωισμός φοβάμαι ότι δεν αποδίδει στο ελάχιστο τις πράξεις αυτοθυσίας των Ελλήνων, οι οποίες ήταν ο καθοριστικός παράγοντας για τη νικηφόρα έκβαση της κοινής προσπάθειας των εθνών, κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, για την ανθρώπινη ελευθερία και την αξιοπρέπεια. Εάν δεν ήταν η ανδρεία των Ελλήνων και το θάρρος τους, η έκβαση του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου θα ήταν ακοθόριστη. Winston Churchill (παραφρασμένο από μια από τις ομιλίες του στο βρετανικό κοινοβούλιο στις 24 Απριλίου 1941)Λυπάμαι επειδή γερνώ και δεν θα ζήσω πολύ για να ευχαριστήσω τους Έλληνες, των οποίων η αντίσταση ήταν αποφασιστική για το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Joseph Stalin (από μια ομιλία στο ραδιοσταθμό της Μόσχας στις 31 Ιανουαρίου 1943 μετά από τη νίκη στο Stalingrand)Εάν οι Ρώσοι κατόρθωσαν να προβάλλουν αντίσταση στην είσοδο της Μόσχας για να σταματήσουν και να αποτρέψουν το γερμανικό χείμαρρο, το οφείλουν στους Έλληνες, οι οποίοι καθυστέρησαν τις γερμανικές μεραρχίες, την ώρα που θα μπορούσαν να μας κάνουν να γονατίσουμε. Georgy Constantinovich Zhoukov (Στρατηγός του Σοβιετικού Στρατού)Ανεξάρτητα από αυτό που οι μελλοντικοί ιστορικοί θα πουν, αυτό που μπορούμε να πούμε τώρα, είναι ότι η Ελλάδα έδωσε στο Mussolini ένα αξέχαστο μάθημα, ότι ήταν το κίνητρο για την επανάσταση στη Γιουγκοσλαβία, ότι κράτησε τους Γερμανούς στην ηπειρωτική χώρα και την Κρήτη για έξι εβδομάδες, ότι ανέτρεψε τη χρονολογική σειρά όλων των σχεδίων της γερμανικής Ανώτατης Διοίκησης και έφερε έτσι μια γενική αντιστροφή ολόκληρης της πορείας του πολέμου και νικήσαμε. Sir Robert Anthony Eden (Υπουργός Πολέμου και Εξωτερικού της Μεγάλης Βρετανίας 1940-1945, Πρωθυπουργός της Μεγ. Βρετανίας 1955-1957)Δεν θα ήταν υπερβολή να πω ότι η Ελλάδα ανέτρεψε τα σχέδια της Γερμανίας στην ολότητά τους και την ανάγκασε να αναβάλει την επίθεση στη Ρωσία για έξι εβδομάδες. Αναρωτιώμαστε ποια θα ήταν η θέση της Σοβιετικής Ένωσης χωρίς την Ελλάδα. Sir Harold Leofric George Alexander (Βρετανός Στρατηγός στο Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο – παράφραση από μια ομιλία του στο βρετανικό κοινοβούλιο στις 28 Οκτωβρίου 1941)Είμαι ανίκανος να δώσω το κατάλληλο εύρος της ευγνωμοσύνης που αισθάνομαι για την ηρωική αντίσταση του λαού και των ηγετών της Ελλάδας. Charles de Gaul (από ομιλία του στο γαλλικό κοινοβούλιο μετά το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου)Η Ελλάδα είναι το σύμβολο της βασανισμένης, ματωμένης, αλλά ζωντανής Ευρώπης. Δεν ήταν ποτέ μια ήττα τόσο αξιότιμη για εκείνους που την υπέστησαν. Maurice Schumann, Υπουργός Εξωτερικών της Γαλλίας 1969-1973, μέλος της γαλλικής ακαδημίας (από μήνυμα που απήυθυνε από το BBC στους υποδουλωμένους λαούς της Ευρώπης στις 28 Απριλίου 1941, ημέρα που ο Hitler κατέλαβε την Αθήνα μετά από έξι μηνών πόλεμο ενάντια στο Mussolini και έξι εβδομάδων ενάντια στο Hitler)Πολεμήσατε άοπλοι και νικήσατε, μικροί ενάντια σε μεγάλους. Σας οφείλουμε ευγνωμοσύνη, επειδή μας δώσατε το χρόνο να υπερασπιστούμε την πατρίδα μας. Ως Ρώσοι και ως άνθρωποι σας ευχαριστούμε. Μόσχα, ραδιοσταθμός όταν επιτέθηκε ο Hitler στην ΕΣΣΔΟ πόλεμος με την Ελλάδα απέδειξε ότι τίποτα δεν είναι σίγουρο στα στρατιωτικά και ότι πάντα μας περιμένουν εκπλήξεις. Benito Mussolini (από ομιλία στις 10 Μαΐου 1941)Η ηρωική προσπάθεια των Ελλήνων… Ενάντια στην επίθεση της Γερμανίας, αφού νίκησαν τόσο βροντερά τους Ιταλούς στην προσπάθειά τους να εισβάλουν στο ελληνικό χώμα, γέμισε τις καρδιές των Αμερικανών με ενθουσιασμό και κίνησε τη συμπάθειά τους. Franklin Roosevelt (Πρόεδρος ΗΠΑ 1933-1945)Στις 10 Απριλίου 1941, μετά από την ελληνική συνθηκολόγηση με τη Γερμανία, τα βόρεια οχυρά της Ελλάδας παραδίνονται. Οι Γερμανοί εκφράζοντας το θαυμασμό τους στους Έλληνες στρατιώτες, δήλωσαν ότι είναι τιμημένοι και υπερήφανοι έχοντας ως αντίπαλό τους έναν τέτοιο στρατό και ζήτησαν να επιθεωρήσει ο Έλληνας Διοικητής το γερμανικό στρατό σε μια ένδειξη τιμής και αναγνώρισης! Η γερμανική σημαία αναρτήθηκε μόνο μετά την πλήρη απόσυρση του Ελληνικού Στρατού.Ένας Γερμανός αξιωματικός της Πολεμικής Αεροπορίας δήλωσε στο Διοικητή της ομάδας μεραρχιών Ανατολικής Μακεδονίας, υποστράτηγο Δέδε, ότι ο Ελληνικός Στρατός ήταν ο πρώτος στρατός στον οποίο τα μαχητικά αεροπλάνα stuka δεν προκάλεσαν τον πανικό. Οι στρατιώτες σας, είπε, αντί της μανιώδους φυγής, όπως έκαναν στη Γαλλία και στην Πολωνία, μας πυροβολούσαν από τις θέσεις τους.
>
>
Ο Ιερός Όρκος των Φιλικών (1814 μ.Χ.)
«Ο Όρκος» Φανταστική σύνθεση του Δ. Τσόκου (1849) με σκηνή ορκωμοσίας Φιλικού στη Ζάκυνθο. (Αθήνα, Εθνικό Ιστ. Μουσείο)Στα πλαίσια του διακαούς πόθου για αποτίναξη του τουρκικού ζυγού και με σαφή την επίδραση των μυστικών εταιρειών της Ευρώπης, συναντιούνται το 1814 στην Οδησσό τρεις Έλληνες και αποφασίζουν τη σύσταση μιας αυστηρά συνωμοτικής οργάνωσης, η οποία θα προετοίμαζε τον ξεσηκωμό όλων των Ελλήνων. Πρόκειται για τον Νικόλαο Σκουφά, 35 χρόνων, από το Κομπότι της Άρτας, τον Εμμανουήλ Ξάνθο, 42 χρόνων, από την Πάτμο και τον Αθανάσιο Τσακάλωφ, 26 χρόνων, από τα Γιάννενα . Και οι τρεις έχουν ήδη γίνει κοινωνοί των επαναστατικών ιδεών και του εταιρισμού. Ο Σκουφάς είχε ιδιαίτερες επαφές με τον Κωνσταντίνο Ράδο, ο οποίος ήταν μυημένος στον Καρμποναρισμό. Ο Ξάνθος είχε μυηθεί σε τεκτονική Στοά της Λευκάδας («Εταιρεία των Ελεύθερων Κτιστών», της Αγίας Μαύρας), ενώ ο Τσακάλωφ είχε υπάρξει ιδρυτικό μέλος του Ελληνόγλωσσου Ξενοδοχείου.Σκοπός της Φιλικής Εταιρείας είναι η γενική επανάσταση των Ελλήνων για την «ανέγερσιν και απελευθέρωσιν του Ελληνικού Έθνους και της Πατρίδoς μας», όπως μας πληροφορεί ο ίδιος ο Ξάνθος. Και σημειώνει στα «Aπομνημονεύματά» του: ..δια να ενεργήσωσι μόνοι των ό,τι ματαίως από πολλού χρόνου ήλπιζον από την φιλανθρωπίαν των χριστιανών βασιλέων».Στις γραμμές της συσπειρώνονται κυρίως έμποροι και μικροαστοί, αλλά και Φαναριώτες και κοτζαμπάσηδες και κληρικοί, πρόσωπα που θα διαδραματίσουν αγωνιστικό ρόλο (θετικό ή αρνητικό) στον αγώνα για την ανεξαρτησία, όπως οι οπλαρχηγοί Θεόδωρος Κολοκοτρώνης, Οδυσσέας Ανδρούτσος, Αναγνωσταράς, ο αρχιμανδρίτης Γρηγόριος Δικαίος (Παπαφλέσσας), οι Φαναριώτες Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος και Νέγρης, οι μεγαλοκαραβοκύρηδες Κουντουριώτηδες, οι μεγαλοκoτζαμπάσηδες Ζαΐμης, Λόντος, Νοταράς, ο μητροπολίτης Παλαιών Πατρών Γερμανός κ.ά.Το 1818 η Αόρατη Αρχή μετονομάστηκε σε «Αρχή των Δώδεκα Αποστόλων» και κάθε Απόστολος επωμίστηκε την ευθύνη μιας μεγάλης περιφέρειας. Η όλη δομή ήταν πυραμιδοειδής και στην κορυφή δέσποζε η «Αόρατος Αρχή». Κανείς δε γνώριζε ούτε είχε δικαίωμα να ρωτήσει ποιοι την αποτελούσαν. Οι εντολές της εκτελούνταν ασυζητητί, ενώ τα μέλη δεν είχαν δικαίωμα να λαμβάνουν αποφάσεις. Η Εταιρεία απεκαλείτο «Ναός» και είχε τέσσερις βαθμίδες μύησης: α) οι αδελφοποιητοί ή βλάμηδες, β) οι συστημένοι, γ) οι ιερείς και δ) οι ποιμένες. Οι Ιερείς ήταν επιφορτισμένοι με το έργο της μύησης στους δύο πρώτους βαθμούς. Όταν ο Ιερέας πλησίαζε κάποιον, σιγουρευόταν για τη φιλοπατρία του και τον κατηχούσε πλάγια στους σκοπούς της εταιρείας, οπότε το τελευταίο στάδιο ήταν να ορκιστεί…
ΟΡΚΙΖΟΜΑΙ ενώπιον του αληθινού θεού οικειοθελώς, ότι θέλω είμαι επί ζωής μου πιστός εις την Εταιρείαν κατά πάντα. Να μη φανερώσω το παραμικρόν από τα σημεία και λόγους της, μήτε να σταθώ κατ’ουδένα λόγον η αφορμή του να καταλάβωσιν άλλοι ποτέ, ότι γνωρίζω τι περί τούτων, μήτε εις συγγενείς μου, μήτε εις πνευματικόν ή φίλον μου.
ΟΡΚΙΖΟΜΑΙ, ότι εις το εξής δεν θέλω έμβει εις καμίαν άλλην εταιρείαν, οποία και αν είναι, μήτε εις κανένα δεσμόν υποχρεωτικόν. Και μάλιστα, οποιονδήποτε δεσμόν αν είχα, και τον πλέον αδιάφορον ως προς την Εταιρείαν, θέλω τον νομίζει ως ουδέν.
ΟΡΚΙΖΟΜΑΙ, ότι θέλω τρέφει εις την καρδίαν μου αδιάλλακτον μίσος εναντίον των τυράννων της πατρίδος μου, οπαδών και των ομοφρόνων με τούτους. Θέλω ενεργεί κατά πάντα τρόπον προς βλάβην και αυτόν τον παντελή όλεθρόν των, όταν η περίστασις το συγχωρήση.ΟΡΚΙΖΟΜΑΙ να μη μεταχειρισθώ ποτέ βίαν δια να συγγνωρισθώ με κανένα συνάδελφον, προσέχων εξ εναντίας με την μεγαλυτέραν επιμέλειαν να μη λανθασθώ κατά τούτο, γινόμενος αίτιος ακολούθου τινός συμβάντος.
ΟΡΚΙΖΟΜΑΙ να συντρέχω, όπου εύρω τινά συνάδελφον, με όλην την δύναμιν και την κατάστασίν μου. Να προσφέρω εις αυτόν σέβας και υπακοήν, αν είναι μεγαλύτερος εις τον βαθμόν, και αν έτυχε πρότερον εχθρός μου, τόσον περισσότερον να τον αγαπώ και να τον συντρέχω καθ’όσον η έχθρα μου ήθελε είναι μεγαλυτέρα.
ΟΡΚΙΖΟΜΑΙ, ότι, καθώς εγώ παρεδέχθην εις την Εταιρείαν, να δέχωμαι παρομοίως άλλον αδελφον, μεταχειριζόμενος πάντα τρόπον και όλην την κανονιζομένην άργητα, εωσού τον γνωρίσω Έλληνα αληθή, θερμόν υπερασπιστήν της πατρίδος, άνθρωπον ενάρετον και άξιον όχι μόνον να φυλάττη το μυστικόν, αλλά να κατηχήση και άλλον ορθού φρονήματος.
ΟΡΚΙΖΟΜΑΙ να μην ωφελώμαι κατ’ουδένα τρόπον από τα χρήματα της Εταιρείας, θεωρών αυτά ως ιερόν πράγμα και ενέχυρον ανήκον εις όλον το έθνος μου. Να προφυλάττωμαι παρομοίως και εις τα λαμβανόμενα και στελλόμενα εσφραγιαμένα γράμματα.
ΟΡΚΙΖΟΜΑΙ να μην ερωτώ ποτέ κανένα των Φιλικών με περιέργειαν, δια να μάθω οποίος τον εδέχθη εις την Εταιρείαν. Κατά τούτο δε μήτε εγώ να φανερώσω, ή να δώσω αφορμήν εις τούτον να καταλάβη, ποίος με παρεδέχθη. Να υποκρίνωμαι μάλιστα άγνοιαν, αν γνωρίζω το σημείον εις το εφοδιαστικόν τινος
ΟΡΚΙΖΟΜΑΙ να προσέχω πάντοτε εις την διαγωγήν μου, να είμαι ενάρετος. Να ευλαβώμαι την θρησκείαν μου, χωρίς να καταφρονώ τας ξένας. Να δίδω πάντοτε το καλόν παράδειγμα. Να συμβουλεύω και να συντρέχω τον ασθενή, τον δυστυχή και τον αδύνατον. Να σέβωμαι την διοίκησιν, τα έθιμα, τα κριτήρια και τους διοικητάς του τόπου, εις τον οποίον διατρίβω.
ΤΕΛΟΣ ΠΑΝΤΩΝ ΟΡΚΙΖΟΜΑΙ ΕΙΣ ΣΕ, Ω ΙΕΡΑ ΠΛΗΝ ΤΡΙΣΑΘΛΙΑ ΠΑΤΡΙΣ,
ΟΡΚΙΖΟΜΑΙ εις τους πολυχρονίους βασάνους Σου, ορκίζομαι εις τα πικρά δάκρυα, τα οποία τόσους αιώνας έχυσαν και χύνουν τα ταλαίπωρα τέκνα Σου, εις τα ίδια μου δάκρυα, χυνόμενα κατά ταύτην την στιγμήν, και εις την μέλλουσαν ελευθερίαν των ομογενών μου, ότι αφιερώνομαι όλως εις Σε. Εις το εξής Συ θέλεις είσαι η αιτία και ο σκοπός των διαλογισμών μου. Το όνομά Σου ο οδηγός των πράξεών μου και η ευτυχία Σου η ανταμοιβή των κόπων μου. Η θεία δικαιοσύνη ας εξαντλήση επάνω εις τη κεφαλήν μου όλους τους κεραυνούς της, το όνομά μου να είναι εις αποστροφήν, και το υπικείμενόν μου το αντικείμενον της κατάρας και του αναθέματος των Ομογενών μου, αν ίσως λησμονήσω εις μίαν στιγμήν τας δυστυχίας των και δεν εκπληρώσω το χρέος μου. Τέλος ο θάνατός μου ας είναι η άφευκτος τιμωρία του αμαρτήματός μου, δια να μη μολύνω την αγνότητα της Εταιρείας με την συμμετοχήν μου.>
>
Η Σφαγή στο Δίστομο (10 Ιουνίου 1944)
Στις 10 Ιουνίου 1944, τα “ρομπότ” του Γ’ Ράιχ κατέσφαξαν 225 αθώους Έλληνες. Η ανατριχιαστική αυτή τραγωδία της σφαγής ανηλίκων παιδιών και γυναικών από τα «ρομπότ» του Τρίτου Ράιχ, είναι μία από τις πιο δραματικές θυσίες αίματος της Ελλάδος εις τον αγώνα διά την ελευθερίαν της. Την τρομεράν αυτήν εγκληματικήν ιστορίαν μάς την αφηγήθησαν οι εκ Διστόμου κ.κ. Λιάσκος, Μπούρας και Ι.Γ. Παπαϊωάννου. Το πρωί της 11ης Ιουνίου 1944 έφθασεν εις την κωμόπολιν Διστόμου ομάς εξ 20 Γερμανών μετημφιεσμένων με ελληνικά ενδύματα. Η ομάς αυτή ηκολουθείτο μακρόθεν υπό φάλαγγος τακτικού γερμανικού στρατού. Η ομάς αυτή των Γερμανών οδεύουσα την οδόν Λεβαδείας – Διστόμου, συνέλαβε 17 κατοίκους του Διστόμου, οι οποίοι ειργάζοντο εις τους αγρούς τους οποίους και ενέκλεισεν εις το Δημοτικόν Σχολείον της κωμοπόλεως. Οι χωρικοί δεν υπωπτεύθησαν καθόλου ότι ήτο δυνατόν να επακολουθήση το ανατριχιαστικόν δράμα που εξετυλίχθη αργότερον. Άλλωστε υπό των Γερμανών εδηλώθη, ότι οι συλληφθέντες θα αφίνοντο ελεύθεροι μετά τον έλεγχον της ταυτότητάς των. Οι Γερμανοί στρατιώται αφού παρέμειναν ολίγον εις την κωμόπολιν, ανεχώρησαν ακολουθούντες την οδόν Διστόμου – Στειρίου, αφού άφησαν εις το Δίστομον μερικά τεθωρακισμένα αυτοκίνητα.Οι κάτοικοι δεν μπορούσαν πλέον και αν ήθελαν να εγκαταλείψουν το χωριό, διότι είχον τεθή γερμανικές σκοπιές εις τα γύρω υψώματα και ησχολούντο με τας εργασίας των μάλλον ήσυχοι ύστερα από την στάσιν των εχθρών. Ελάχιστοι ήσαν εκείνοι που απετόλμησαν με κίνδυνον της ζωής των να διαφύγουν προς το βουνόν.Κατά την πορείαν του όμως ο γερμανικός στρατός, εις την θέσιν «Καταβόθρα», δέχεται επίθεσιν των κομμουνιστών ανταρτών. Καλούνται εσπευσμένως τα αυτοκίνητα που έμειναν εις το Δίστομον και άλλα πέντε καταφθάνουν από την Λειβαδιά. Η μάχη βαστά 2 ώρες. Οι κομμουνισταί τέλος αποσύρονται προς τα κρησφύγετά των, χωρίς απωλείας. Η φθορά των Γερμανών είνε 6-8 νεκροί και τραυματίαι και 2 αυτοκίνητα κατεστραμμένα. Οι Γερμανοί παίρνουν τ’ αυτοκίνητά των, βάζουν φωτιά εις αυτά που αχρηστεύθησαν και επιστρέφουν εις την κωμόπολιν μεταφέροντες τους τραυματίες των.Ένας Γερμανός αξιωματικός βαρειά πληγωμένος που ξεψυχά εις ένα σπίτι του Διστόμου, με χειρονομίες, γιατί έχει καταληφθή από τον επιθανάτιον ρόγχον, με διακεκομμένα λόγια, δίνει τότε εις τους άνδρας του την διαταγήν της καταστροφής. Ιδού πώς εξιστορεί αυτήν την τραγωδίαν ο κ. Ι. Παπαϊωάννου, αυτόπτης μάρτυς, που διεσώθη ως εκ θαύματος: Tα αυτοκίνητα των Γερμανών σφύριζαν δαιμονισμένα. Τα υψώματα πιάνονται αμέσως. Οι πολυβοληταί κι οι άλλοι εγκληματίαι ετοιμάζουν τα όπλα των. Ένα δεύτερο λεπτόν αργότερον ακούγεται ο ξηρός κρότος των πολυβόλων. Όσοι ευρίσκοντο εις τους αγρούς, όσοι ευρέθησαν έξω από το χωριό, σκοτώνονται δίχως έλεος. Άλλοι Γερμανοί έχουν σκορπισθή εις το Δίστομον. Τοποθετούνται εις την σκάλα του σχολειού οι φυλακισθέντες 17 κάτοικοι που είχον συλληφθή και εκτελούνται. Ακολουθεί η εκτέλεσις αμέσως άλλων συλληφθέντων. Ενώ από τα υψώματα πολυβολούνται συνεχώς τα σπίτια του Διστόμου. Οι κάτοικοι κλείνονται εις τα σπίτια των, σέρνονται εις τις γωνιές των δωματίων. Ο τρόμος, οι φωνές της απελπισίας, τα κλάμματα είνε απερίγραπτα. Οι βάρβαροι δεν συγκινούνται. Ζητούσαν εκδίκησιν. Απ’ αυτούς 300 ξεχύνονται εις τις γειτονιές του χωριού. Ανά 3-4 ανεβαίνουν με θόρυβο τις σκάλες και μπαίνουν εις τα σπίτια. Γεμίζουν κι αδειάζουν τα όπλα τους επάνω εις τους γέρους, εις τις γριές, εις τις μανάδες, εις τα μικρά παιδιά που οδύρονται από τον τρόμον. Γυναίκες με ξεπλεγμένα μαλλιά τρέχουν έξαλλες διά να σωθούν εις τους δρόμους. Δεκάδες… δεκάδες όμως οι σφαίρες τις ευρίσκουν και τις ξαπλώνουν κατά γης νεκρές.Εις την κάτω πλατείαν του χωριού έχουν μαζευθή 40 γυναίκες που καλούν βοήθεια με σπαρακτικές κραυγές. Θερίζονται μ’ ένα πολυβόλο χωρίς κανένα έλεος. Οι Γερμανοί σέρνουν τις νέες από τα μαλλιά… χορταίνουν την πείνα του κτήνους και κατόπιν τις εκτελούν. Ένα κοριτσάκι 6 χρονών τρέχει έρημο κλαίγοντας εις τον δρόμον. Ένας Γερμανός τ’ αρπάζει εις τα χέρια του. Του ανοίγει την κοιλιά με την ξιφολόγχη και του περνά τα έντερα εις τον λαιμό. Έπειτα κάθεται και το παρακολουθεί με γέλια ως την ώρα που πεθαίνει από τους φρικτούς πόνους του μαρτυρίου του.Εις το σπίτι του παπά του Διστόμου έχουν μαζευτή για να βρουν άσυλον πολλά γυναικόπαιδα. Έχουν συγκεντρωθή εις την αυλή και γονατισμένα προσεύχονται. Ένας Γερμανός βαθμοφόρος μπαίνει εις την αυλή μαζί με μερικούς στρατιώτες και κλείνει πίσω του καλά την πόρτα. Πλησιάζει τον παπά και του μιλάει αφρίζοντας από λύσσα. Ο παπάς τίποτε δεν καταλαβαίνει. Έχει αντιληφθή όμως ότι πλησίασε η στιγμή. Κάνει το σημείο του σταυρού και αρχίζει να προσεύχεται. Οι Γερμανοί στήνουν τα πολυβόλα και σκοτώνουν τις γυναίκες, τους γέρους, τα παιδιά. Με τα πιστόλια κατόπιν πλησιάζουν τον αιμόφυρτον σωρόν, αναζητούν τα μωρά παιδιά και τους θρυμματίζουν τα κρανία! Εις άλλον δρόμον του χωριού γίνεται μια άλλη τραγική σκηνή. Ένας Γερμανός έχει τοποθετήσει εις ένα τοίχον μια ολόκληρη οικογένειαν. Πατέρα, γιους, παιδιά. Πέντε ανήλικα παιδιά. Ο γέρος παρακαλεί να τον σκοτώσουν και ν’ αφήσουν τα εγγόνια του. Μα ο Γερμανός δεν ακούει. Τότε ο γέρος ορμά κι αρπάζει τ’ όπλο του Γερμανού. Κυλιέται μαζί του εις το χώμα, παλεύει μέχρις ότου ο δήμιός του τον ξεσκίσει. Η πάλη διαρκεί λίγα λεπτά. Ωστόσο οι άλλοι προφταίνουν να φύγουν. Και τα μικρά παιδιά κατορθώνουν να διασωθούν μέσα εις ένα βαρέλι εις το υπόγειον ενός σπιτιού.Εις άλλο σπίτι οι Γερμανοί καίνε ζωντανές μερικές γυναίκες. Όλο το χωριό, έχει πυρποληθή. Οι δρόμοι είναι γεμάτοι πτώματα. Αργά την νύκτα δίδεται η διαταγή να διακοπή η σφαγή. Ηχούν και πάλι οι σειρήνες των αυτοκινήτων. Οι Γερμανοί φεύγουν από το χωριό, αφήνοντας πίσω τους τον όλεθρο και την καταστροφήν.Αργά την άλλην ημέρα βγήκαν από τις κρύπτες τους τα παιδιά που είχαν διασωθή. Σέρνονται αμίλητα εις τους ματωμένους δρόμους του χωριού, ψάχνουν ανάμεσα εις τους σωρούς των πτωμάτων και αναζητούν τους γονείς των. Και δεν υπήρχε πιο τραγική εικόνα από το να βλέπη κανείς παιδιά 10 χρονών να τυλίγουν τους γονείς ή τ’ αδέλφια τους εις ένα σεντόνι και να τους μεταφέρουν να τους θάψουν εις το νεκροταφείον του μαρτυρικού Διστόμου.Εκ των 204 σφαγιασθέντων 43 είναι παιδιά κάτω των 9 ετών, πολλά δε εξ αυτών μωρά ολίγων μηνών!Εις τα ερείπια της κωμοπόλεως ανευρέθησαν κατόπιν 134 μικράς ηλικίας παιδιά, τα οποία απεστάλησαν εις το Άσυλον «Αετοφωληά» της Κηφισιάς όπου και τους παρέχεται κάθε περίθαλψις.
>
>
Η ιστορία µιας φωτογραφίας
Η πασίγνωστη φωτογραφία της µαυροφορεµένης γυναίκας από το Δίστοµο έχει κάνει τον γύρο του κόσµου. Ποια είναι όµως η ιστορία της; Λίγους µήνες µετά τη Σφαγή, ο Dmitri Κessel, ανταποκριτής του περιοδικού «Life» επισκέφθηκε το Δίστοµο για ρεπορτάζ.Τη στιγµή του κλικ της φωτογραφικής µηχανής η Μαρία Παντίσκα ( πέθανε το 2009 ) στέκεται όρθια µπροστά σε µια σκάφη και πλένει τα µαύρα ρούχα της στην αυλή. Η φωτογραφία δηµοσιεύθηκε για πρώτη φορά στο περιοδικό «Life» στις 29 Νοεµβρίου του 1944.Ο τίτλος του κειµένου ήταν «Τι έκαναν οι Γερµανοί στην Ελλάδα» και η λεζάντα ανέφερε: «Η Μαρία Παντίσκα ακόµη κλαίει µε λυγµούς, δύο µήνες αφότου οι Γερµανοί σκότωσαν τη µητέρα της σε σφαγή στην ελληνική πόλη Δίστοµο».
>
>
Οι Σαρακατσαναίοι – Παρελθόν και Παρόν
Ένα πανάρχαιο πρωτοελληνικό φύλο, οι Σαρακατσιαναίοι, με αρχική κοιτίδα τη κεντρική και νότια οροσειρά της Πίνδου με επίκεντρο τα Άγραφα διασκορπίστηκαν το 18ο αιώνα σε όλη την Ελλάδα. Ως νομάδες κτηνοτρόφοι μετακινούνταν διαρκώς, το καλοκαίρι στα βουνά, στους κάμπους το χειμώνα. Η επικρατέστερη ετυμολογία του ονόματός τους δηλώνει τον ανυπότακτο χαρακτήρα τους κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας, από την τουρκική λέξη καρά (μαύρος) ή σαράν (=φορτώνειν) και την τουρκική μετοχή κατσιάν (=φεύγων ,φυγάς, ανυπότακτος)…Η γλώσσα τους, ελληνική με στοιχεία της Αρχαιοελληνικής διαλέκτου, απαλλαγμένη από ξένα στοιχεία, παράλληλα με τη διατήρηση της αυθεντικότητας των εθίμων, κανόνων συμπεριφοράς και διαβίωσης αποδεικνύει την πανάρχαια ελληνικότητα τους. Σε αυτά τα στοιχεία στηρίζεται και η διάκριση τους από τους Βλάχους (Βλαχόφωνους Έλληνες), που μιλούσαν εκτός από τα ελληνικά και τα Βλάχικα Το μόνο κοινό στοιχείο, ήταν το κτηνοτροφικό επάγγελμα.
Η οικονομική και κοινωνική ζωή των Σαρακατσαναίων ήταν οργανωμένη με ένα είδος συνεταιρισμού το «Τσελιγκάτο», για την καλύτερη παραγωγική συνεργασία και διάθεση των κτηνοτροφικών τους προϊόντων. Ο τσέλιγκας (αρχιποιμένας)-πλούσιος κτηνοτρόφος με πολλά πρόβατα- ήταν ο αρχηγός, επιφορτισμένος με υποχρεώσεις που αφορούσαν τα οικονομικά αλλά και τα κοινωνικά προβλήματα του τσελιγκάτου. Η διαβίωσή τους εξασφαλίζονταν στο «κονάκι», ένα καλύβι φτιαγμένο με σάλωμα. Η Σαρακατσάνικη οικογένεια ήταν πατριαρχική. Αυστηρή πειθαρχία και άγραφοι, απαρασάλευτοι νόμοι όριζαν τη συμπεριφορά του κάθε μέλους της… Η εκπαίδευση τους ήταν στοιχειώδης, λόγω των συνεχών μετακινήσεών τους. Αλλά η πίστη τους στα θρησκευτικά και λατρευτικά έθιμα καθώς και στις παραδόσεις ήταν μεγάλη. Η χαρά και η λύπη ήταν συνυφασμένη με ένα μεγάλο κύκλο εκδηλώσεων και ιεροτελεστιών που τηρούσαν με ευλάβεια. Ο γάμος ήταν ένα πολυδιάστατο κοινωνικό φαινόμενο με ένα κύκλο πράξεων και συμβόλων. Τα τραγούδια τους αποτελούν παρακαταθήκη για τους νεότερους στην προσπάθεια για τη διατήρηση της εθνικής και πολιτιστικής ταυτότητας του λαού μας. Οι χοροί τους λεβέντικοι, έχουν την καταγωγή τους στον αρχαίο ελληνικό ρυθμό. Η φλογέρα ήταν το κατεξοχήν μουσικό όργανο του Σαρακατσάνου τσοπάνη. Τα έργα της λαϊκής τέχνης είναι εμπνευσμένα από την καθημερινή ζωή τους και έχουν πρακτική αξία: υπέροχα ξυλόγλυπτα και όμορφα υφαντά. Η χαρακτηριστική σοβαρότητα των σκούρων χρωμάτων στις φορεσιές, τα υπέροχα χρώματα και σχέδια στις μικρές ποδιές από χοντρό μάλλινο ύφασμα, ο ολοκέντητος κόκκινος φλάμπουρας του γάμου με θέματα αυστηρής συμμετρίας ανάμεσα και γύρω από τις τέσσερις γωνίες του σταυρού είναι μερικά από τα στοιχεία της Σαρακατσάνικης τέχνης. Η συμβολή των Σαρακατσαναίων στην επανάσταση του 1821 ήταν αποφασιστικής σημασίας. Πολλά είναι τα ονόματα Σαρακατσάνων αρματολών και κλεφτών. Αλλά και κατά το Μακεδονικό Αγώνα η συμμετοχή τους υπήρξε αμέριστη, επίσης αντιστάθηκαν σε όλους τους κατακτητές.Από το 1950 και μετά οι Σαρακατσαναίοι άρχισαν να εγκαταλείπουν τα βουνά, εγκαταστάθηκαν σε πόλεις και χωριά και ασχολούνται με κάθε είδους επαγγέλματα. Όμως οι αρχές τους και οι αξίες της ζωής δεν άλλαξαν… Πολιτιστικοί σύλλογοι, λαογραφικά μουσεία, έντυπο υλικό (εφημερίδες και περιοδικά), συνέδρια και ημερίδες, το πανελλήνιο αντάμωμα (στο Περτούλι Τρικάλων την τελευταία Κυριακή του Ιουνίου) και άλλα τοπικά σε διάφορα μέρη της χώρας που αναβιώνουν σκηνές από την καθημερινή ζωή των Σ. διατηρούν ζωντανή την εθνική και πολιτιστική μνήμη των σύγχρονων Σαρακατσάνων, για να αντισταθούν στην αφομοιωτική και ισοπεδωτική τάση της εποχής μας… >
.
Το Χρονικό του Βορειοηπειρωτικού Αγώνα
Βόρεια Ήπειρος: Το χρονικό του αυτονομιστικού αγώναΑφιέρωμα στην 88η επέτειο της Αυτονομίας της Βόρειας Ηπείρου (17 Φεβρουαρίου 1914)
Επιμέλεια : Πυρήνας Ιστορικής Έρευνας της Νεολαίας Ελληνικού Μετώπου (Ν.Ε.Μ.)
5 Νοεμβρίου 1912 : Ο ταγματάρχης χωροφυλακής Σπήλιος Σπυρομήλιος, με σώμα 2.000 αντρών, κυρίως Κρητών εθελοντών, αποβιβάζεται στη Χειμάρρα και ελευθερώνει από τους Τούρκους την γύρω περιοχή.
Δεκέμβριος 1912 – Μάρτιος 1913 : Ο Ελληνικός Στρατός απελευθερώνει την μια μετά την άλλη, τις πόλεις της Βόρειας Ηπείρου, υποδεχόμενος ως ελευθερωτής από τον ντόπιο πληθυσμό.
27 Δεκεμβρίου 1912 : Η Διάσκεψη του Λονδίνου, αναγνωρίζει το ανύπαρκτο έως τότε Αλβανικό Κράτος.
Νοέμβριος 1913 : Διεθνής Επιτροπή περιοδεύει σε πόλεις και χωριά της Βόρειας Ηπείρου, προκειμένου να καθορίσει την Εθνολογική σύνθεση της περιοχής και να αποφασίσει εάν παραχωρηθεί στην Αλβανία. Οι πιέσεις και οι εκβιασμοί, κυρίως Ιταλών και Αυστριακών, προς αυτή την κατεύθυνση, καθίστανται απροκάλυπτοι.
17 Δεκεμβρίου 1913 : Υπογράφεται το πρωτόκολλο της Φλωρεντίας, με το οποίο η Βόρεια Ήπειρος παραχωρείται στην Αλβανία. Σύσσωμος ο Ελληνισμός αντιδρά και διαμαρτύρεται για την κατάφωρη αδικία.
31 Ιανουαρίου 1914 : Οι Πρέσβεις των Μεγάλων Δυνάμεων, απαιτούν από την Ελληνική Κυβέρνηση, την άμεση αποχώρηση του Ελληνικού Στρατού από την Βόρεια Ήπειρο, εκβιάζοντας ότι σε αντίθετη περίπτωση δεν θα παραχωρούνταν τα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου στην Ελλάδα.
25 Φεβρουαρίου 1914: Ο πρωθυπουργός Ελευθέριος Βενιζέλος ανακοινώνει στην Ηπειρωτική Επιτροπή το αμετάβλητο της Ευρωπαϊκής απόφασης. Παράλληλα με τις προτροπές να μην λιποψυχήσουν και να κρατήσουν τον Εθνισμό τους, τους καλεί να συμμορφωθούν με τις αποφάσεις των Μεγάλων Δυνάμεων δίχως κάποια αντίσταση. Εν συνεχεία θα οριστεί η 1η Μαρτίου ως ημερομηνία έναρξης της αποχώρησης του Ελληνικού Στρατού από την Βόρεια Ήπειρο.
9 Φεβρουαρίου 1914 : Η Πανηπειρωτική Συνέλευση που πραγματοποιήθηκε στο Αργυρόκαστρο στέλνει έντονη διαμαρτυρία στις Μεγάλες Δυνάμεις και εκλέγει επιτροπή που αναλάμβάνει την ηγεσία του Αυτονομιστικού Αγώνος. Ένοπλα τμήματα με την επονομασία “Ιεροί Λόχοι” αρχίζουν να οργανώνονται στις πόλεις και τα χωριά της Βόρειας Ηπείρου. Την ίδια ημέρα ο αρχηγός των Χειμαρριωτών Σπ.Σπυρομήλιος, καταργεί τις Ελλαδικές Αρχές και κηρύσσει την αυτονομία της Χειμάρρας.
10 Φεβρουαρίου 1914 : Η Ελληνική Κυβέρνηση διατάζει τον συνταγματάρχη Δ.Δούλη να συλλάβει τον Σπ.Σπυρομήλιο, μη γνωρίζοντας ότι τόσο αυτός όσο και πλήθος άλλων αξιωματικών, έχουν προσχωρήσει στην Βορειοηπειρωτική Επανάσταση. Φυσικά ο Δ. Δούλης αρνείται να εκτελέσει την διαταγή.
16 Φεβρουαρίου 1914 : Σχηματίζεται προσωρινή Κυβέρνηση της Αυτονόμης Βόρειας Ηπείρου με πρόεδρο τον Γεώργιο Χρηστάκη – Ζωγράφο.
17 Φεβρουαρίου 1914 : Υψώνεται και επίσημα έξω από το Αργυρόκαστρο, η σημαία της Αυτονομίας, παρουσία κλήρου, λαού και 2.000 ενόπλων. Την ίδια ημέρα στην Κορυτσά ο συνταγματάρχης Κοντούλης, αφού προηγουμένως – ακολουθώντας τις υποδείξεις της Ελλαδικής Κυβερνήσεως – είχε απαγορεύσει την συγκρότηση ενόπλων τμημάτων από τους Βορειοηπειρώτες, παραδίδει αμαχητί την πόλη στους Αλβανούς. Εν συνεχεία οι Αλβανοί εξαπολύουν ένα άγριο πογκρόμ κατά των ελληνικών πληθυσμών.
18 Φεβρουαρίου 1914 : Η περιοχή Κολωνίας παραδίδεται από τον συνταγματάρχη Κοντούλη με πρωτόκολλο στους Τουρκαλβανούς, οι οποίοι υπό τα απαθή βλέμματα Ολλανδών αξιωματικών προχωρούν σε σφαγές κατά των Ελλήνων. Εν συνεχεία ακολουθούν σκληρές συγκρούσεις με τους Βορειοηπειρώτες επαναστάτες.
2 Μαρτίου 1914 : Με την αποχώρηση του Ελληνικού Στρατού από την περιοχή Χειμάρρας, 800 Τουρκαλβανοί υπό την διοίκηση Ιταλών αξιωματικών επιτίθονται στο χωριό Βούνοι. Οι Βουνιώτες αποκρούουν την επίθεση και περνούν σε αντεπίθεση, τρέποντας σε άτακτη φυγή τις Αλβανικές ορδές.
4 Μαρτίου 1914 : Πραγματοποιείται συνάντηση του υπουργού Εξωτερικών της Βόρειας Ηπείρου με τον αντιπρόσωπο της Αλβανικής Κυβερνήσεως Ολλανδό ταγματάρχη Θόμφων. Μετά από δύο ημέρες άκαρπων συνομιλιών, οι συγκρούσεις ξαναρχίζουν.
7 Μαρτίου 1914 : Μετά από λυσσώδης μάχες κοντά στο χωριό Κόδρα, οι Βορειοηπειρώτες κυριολεκτικά διαλύουν τις Αλβανικές δυνάμεις, οι οποίες απωθούνται προς τον βορρά.
15 Μαρτίου 1914 : Οι αριθμητικά υπέρτερες δυνάμεις των Αλβανών, υπό την διοίκηση Ολλανδών και Ιταλών Αξιωματικών, δέχονται θυελλώδη επίθεση του Βορειοηπειρωτικού Στρατού στην περιοχή της Κλεισούρας που είχαν καταλάβει. Οι Αλβανοί αναγκάζονται να υποχωρήσουν.
20 Μαρτίου 1914 : Οι Έλληνες της Κορυτσάς, έχοντας υποστεί ένα μήνα άγριων διώξεων, επαναστατούν και καταφέρνουν να απελευθερώσουν την πόλη.
24 Μαρτίου 1914 : Λόγω της καθυστέρησης ενισχύσεως των Ελλήνων της Κορυτσάς, μεγάλες Αλβανικές δυνάμεις ανακαταλαμβάνουν την Κορυτσά. 2.500 ένοπλοι Βορειοηπειρώτες διαφεύγουν και ενώνονται με τον υπόλοιπο Αυτονομιστικό Στρατό. Θα ξαναδούν την πολύπαθη πόλη τους, τρεις μήνες αργότερα, όταν ο Στρατός της Βόρειας Ηπείρου θα μπει ελευθερωτής στην Κορυτσά.
9 Απριλίου 1914 : Επίθεση 1.500 Αλβανών στο χωριό της Χειμάρρας Πυλιούρι, αποκρούεται με επιτυχία. Οι Αλβανοί υποχωρούν αφήνοντας πολλούς νεκρούς και αιχμαλώτους.
12 Απριλίου 1914 : Οι Αλβανοί επιτίθεται στο χωριό Παλιάσα της Χειμάρρας. Αποκρούονται και υποχωρούν άτακτα προς τον αυχένα της Λογαράς. Εκεί πέφτουν σε ενέδρα αποσπάσματος Κρητών εθελοντών, το οποίο τους αποδεκατίζει. Όσοι επέζησαν συνελήφθησαν αιχμάλωτοι.
18 Απριλίου 1914 : Μετά από υπόδειξη Ιταλών και Ολλανδών Αξιωματικών, Αλβανικές δυνάμεις επιτίθονται και καταλαμβάνουν το στρατηγικής σημασίας φρούριο του Μπούσι, αποκόπτοντας έτσι την επικοινωνία της Χειμάρρας με τους Αγίους Σαράντα. Δύο μήνες αργότερα, ο Αυτονομιστικός Στρατός της Β. Ηπείρου θα ανακαταλάβει το φρούριο, αποκαθιστώντας την επικοινωνία Χειμάρρας – Αγίων Σαράντα. Σκληρές μάχες λαμβάνουν χώρα και Β.Δ. του Αργυροκάστρου, κοντά στο μοναστήρι του Τσέπου. Η νικηφόρα έκβαση των μαχών θα κρίνει κατά μεγάλο βαθμό την τύχη του Αγώνα. Οι Αλβανοί θα καταδιωχθούν σε μεγάλο βαθμό προς το βορρά.
25 Απριλίου 1914: Οι Βορειοηπειρωτικές δυνάμεις της περιοχής Κολώνιας, ενισχυμένες από δύο μεγάλα σώματα Κρητών εθελοντών και ένα Αιτωλοακαρνάνων, μετά από τριήμερο συνεχή αγώνα, εκδιώκουν τις Αλβανικές δυνάμεις από ολόκληρη την επαρχία. Οι Αλβανοί αφήσουν πίσω πάνω από 500 νεκρούς, με τον αρχηγό τους Wani Bey Starjia. Την ίδια ημέρα, αφού η Αλβανική Κυβέρνηση δέχθηκε όλους τους όρους των Βορειοηπειρωτών, ορίζεται πενθήμερη ανακωχή, προκειμένου να ξεκινήσουν στην Κέρκυρα διαπραγματεύσεις.
26 Απριλίου 1914 : Ξεκινούν στην Κέρκυρα οι διαπραγματεύσεις οι οποίες θα καταλήξουν στο πρωτόκολλο της Κέρκυρας.
5 Μαΐου 1914 : Υπογράφεται το πρωτόκολλο της Κέρκυρας. Με βάση αυτό αναγνωρίζεται από τις Μ.Δυνάμεις, την Αλβανία και την Ελλάδα, η Αυτονομία της Β. Ηπείρου, ο Ελληνικός της χαρακτήρας και κατοχυρώνεται πλήρως η θρησκευτική, γλωσσική και εκπαιδευτική ελευθερία του πληθυσμού της.
Αύγουστος 1914 : Ενώ ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος έχει ήδη ξεκινήσει, οι Δυνάμεις της Αντάντ δίνουν εντολή στα Ελληνικά Στρατεύματα να προελάσουν στην Βόρεια Ήπειρο επιβάλλοντας την τάξη.
Οκτώβριος 1914 : Ο Ελληνικός Στρατός εισέρχεται για δεύτερη φορά ελευθερωτής στην Βόρεια ΄Ηπειρο.Δυστυχώς η περίοδος ελευθερίας για τους Βορειοηπειρώτες, δεν διαρκεί για πολύ. Δύο χρόνια αργότερα, η Ελλάδα ολόκληρη σπαράσσεται από τον εθνικό διχασμό. Οι δύο πρωτεργάτες του θριάμβου των Βαλκανικών πολέμων, ο βασιλιάς Κωνσταντίνος και ο Ελ.Βενιζέλος, ωθούμενοι έντεχνα από τους “συμμάχους” μας, συγκρούονται χωρίζοντας την Ελλάδα στα δύο. Οι Ιταλοί και οι Γάλλοι εν συνεχεία, εκμεταλλευόμενοι αυτή την κατάσταση, καταλαμβάνουν τις περιοχές της Βόρειας Ηπείρου, επιβάλλοντας των εξαλβανισμό του πληθυσμού της. Οι Ελληνικές δυνάμεις, μέσα στην δίνη του διχασμού, συγκρούονται μεταξύ τους, αδιαφορώντας και καταδικάζοντας την μαρτυρική Βόρεια Ήπειρο, για άλλη μια φορά στην σκλαβιά.
>
>
Οι μαχητές της Κρητικής Αντίστασης – (Φωτογραφίες Αρχείου)
Βρισκόμαστε στο ξημέρωμα της 20ης Μαΐου του 1941 και ο ξάστερος ανοιξιάτικος ουρανός της Κρήτης μαυρίζει από εκατοντάδες σκουρόχρωμα γερμανικά αεροπλάνα, τα οποία καθώς μουγκρίζουν μοιάζουν με τέρατα της Αποκάλυψης. Η γη σείεται και αμέσως τα πρώτα κύματα των επίλεκτων γερμανικών τμημάτων αρχίζουν να πέφτουν κατά χιλιάδες, από τα αμέτρητα μεταγωγικά αεροπλάνα και ανεμόπτερα.Η γερμανική επίθεση ξεκίνησε με ανελέητο βομβαρδισμό των πόλεων και των χωριών και η απόβαση των Γερμανών στο νησί έγινε με ρίψη αλεξιπτωτιστών. Πεδίο μάχης και τα χωριά και οι πόλεις. Ο άμαχος κρητικός λαός κτυπιέται ανελέητα. Η μάχη διεξάγεται σώμα με σώμα. Άμυνα παλλαϊκή, χωρίς σχέδιο, χωρίς πρόγραμμα. Ωστόσο οι γέροι, οι γυναίκες και τα παιδιά δημιουργούν έπος!Οι απώλειες των Γερμανών αλεξιπτωτιστών κατά την πρώτη ημέρα είναι απρόσμενα γι αυτούς μεγάλες. Πολλοί σκοτώνονται στον αέρα, αλλά και αυτοί που φτάνουν στο έδαφος αποδεκατίζονται από ένα άοπλο και αδάμαστο λαό, που με την ψυχή γεμάτη Ελλάδα ορμάει με τα μαυρομάνικα, τις τσουγκράνες και τα τσαπιά, πετσοκόβοντας τους σιδερόφρακτους και πάνοπλους εισβολείς. Την επόμενη ημέρα οι ρίψεις Γερμανών αλεξιπτωτιστών συνεχίζονται με μεγαλύτερη πυκνότητα, αλλά και περισσότερες απώλειες για τους εισβολείς. Η κατάσταση για τους αμυνόμενους είναι πλέον απελπιστική και την εβδόμη μέρα αποφασίζεται η εκκένωση της Κρήτης από το συμμαχικό στρατό. Κυρίαρχοι καταχτητές πλέον οι υπάνθρωποι του Χίτλερ στρέφονται με λύσσα πάνω στον άμαχο πληθυσμό, για να τον τιμωρήσουν για την ηρωική του αντίσταση. Λεηλατούν, δολοφονούν, καίνε, καταστρέφουν. Οι βαρβαρότητες εναντίον του άμαχου πληθυσμού, με συλλήψεις και ομαδικές εκτελέσεις, με στρατόπεδα συγκέντρωσης κ.τ.λ, άρχισαν αμέσως με την Γερμανική κατοχή της νήσου και ως αντίποινα.Ωστόσο οι Κρήτες δε δαμάζονται και συνεχίζουν την ηρωική τους αντίσταση για 4 ακόμα χρόνια από τις απόκρημνες και υπερήφανες βουνοκορφές του Ψηλορείτη, της Δίκτης και των Λευκών Ορέων. Συνεχίζουν την εθνική τους αντίσταση μέχρι που η λευτεριά ξαναγυρίζει και στεφανώνει και πάλι το ηρωικό και πανέμορφο νησί – Το νησί των γενναίων.Από τις αρχές Ιουνίου 1941 δημιουργούνται πλήθος από αντιστασιακές οργανώσεις σε ολόκληρη την Κρήτη, όπως του Μανώλη Μπαντουβά στον Αγ. Σύλλα, του Πετρακογιώργη στις Καμάρες, η ομάδα του Αδάμη Κρασανάκη στη Δίκτη, η Οργάνωση Ανωγείων, η οργάνωση του Ραφτόπουλου στη Βιάννο, η Οργάνωση του Αντ Γρηγοράκη στον Κρουσώνα, η Οργάνωση του Γ Κατσιά στα Σφακιά, η οργάνωση του Μάντακα στα Λευκά όρη, του Γιώργη Κατσιρντάκη στα Χουστουλιανά, κ.α.Το έπος της Μάχης της Κρήτης και της Εθνικής αντίστασης Κρήτης το έγραψε η ψυχή του απλού Κρητικού! Η Μάχη και η Εθνική Αντίσταση της Κρήτης είναι ένας από τους σταθμούς μιας μακραίωνης πορείας αγώνων, θυσιών, ολοκαυτωμάτων. Η Μάχη της Κρήτης είναι ένας από τους σημαντικότερους σταθμούς στην ιστορία του 2ου Παγκόσμιου πολέμου. Αποτελεί σύμβολο ηρωισμού και αυτοθυσίας στην Ιστορία των λαών. Η Μάχη της Κρήτης αντέστρεψε τη χρονολογική σειρά των σχεδίων του Γερμανικού επιτελείου. Επέφερε ριζική μεταβολή στις εκστρατείες και ιδίως στην πορεία όλου του πολέμου.Ο ίδιος ο Χίτλερ ( Hitler) παραδέχθηκε: “ Η Κρήτη απέδειξε ότι οι μεγάλες μέρες των αλεξιπτωτιστών τελείωσαν.“Ο Βρετανός ιστορικός Αian Ciark έγραψε, σχετικά με τη μάχη της Κρήτης: «Πόσο διαφορετικός θα ήταν ο ρους της ιστορίας, αν ένα χρόνο πριν οι κάτοικοι της Δύσης είχαν δείξει το ίδιο θάρρος με τους Κρητικούς κατά την εισβολή των Γερμανών στα χωριά τους».Ο πατέρας της Νίκης Ουϊνστον Τσόρτσιλ (Winston Churchill, ο τότε πρωθυπουργός της Αγγλίας) στα Απομνημονεύματά του γράφει: “Μέχρι τώρα ξέραμε ότι οι Έλληνες πολεμούν σαν ήρωες. Αυτό που πρέπει να λέμε τώρα, είναι ότι οι ήρωες πολεμούν σαν Έλληνες…”Δείτε μερικές εκπληκτικές φωτογραφίες που βρήκαμε για το Ελληνικό Αρχείο. Ταξιδέψτε πίσω στον χρόνο και νιώστε έστω και για λίγο, την γενναιότητα, την τιμή και την τεράστια αυτοθυσία των παλικαριών της Κρήτης…
>
>
Οι Ήρωες του Κυπριακού απελευθερωτικού αγώνα (1955 – 1958)
Παρακάτω σας παρουσιάζουμε μερικούς απο τους κυριότερους αγωνιστές του Κυπριακού αγώνα, που πολέμισαν με τίμημα την ζωή τους για την απελευθέρωση του νησιού. Οι παρακάτω ήρωες αγωνίστηκαν την περίοδο 1955 – 1958.
Καραολής και Δημητρίου
(Οι πρωτομάρτυρες του Κυπριακού Αγώνα)
Πάνε πενήντα χρόνια από την ανεξαρτησία της Κύπρου που ήρθε ως αποτέλεσμα ενός σκληρού και ανένδοτου αγώνα του Κυπριακού Ελληνισμού. Στην πορεία αυτή αναδείχθηκαν ηγέτες, ήρωες και μάρτυρες, άλλωστε, όπως λένε, το δέντρο της ελευθερίας ποτίζεται με αίμα. Σαν σήμερα, 10 Μαΐου 1956, εκτελέστηκαν στη Λευκωσία ο Μιχαήλ Καραολής και ο Ανδρέας Δημητρίου και η θυσία τους ταυτίστηκε με το δίκαιο αίτημα ενός λαού.Ήταν δύο νέοι άνθρωποι, στρατευμένοι στη μάχη της απελευθέρωσης, που βρέθηκαν κοντά σε στιγμές οριακές και τα ονόματά τους συνδέθηκαν μια για πάντα. Βρέθηκαν στη φυλακή κατηγορούμενοι για διαφορετικές υποθέσεις, καταδικάστηκαν και οι δύο σε θάνατο και η μοίρα τους τούς έφερε να σταθούν την ίδια μέρα στο ικρίωμα της εκτέλεσης. Το πρωί της 10ης Μαΐου πρώτος απαγχονίστηκε ο Καραολής και λίγο αργότερα ο Δημητρίου. Η αγχόνη είχε στηθεί μέσα στο «προαύλιο» της φυλακής, ενώ μετά την εκτέλεση οι άθλιοι Βρετανοί, δεν απέδωσαν καν τα σώματα των νεκρών παλικαριών στις οικογένειες τους, ώστε να ταφούν σωστά. Αντίθετα, τους έθαψαν μέσα στη φυλακή σε έναν ειδικό χώρο, όπου μετέπειτα έθαψαν και άλλους, και σήμερα είναι τόπος προσκυνήματος. Πρόκειται για τα λεγόμενα φυλακισμένα μνήματα.
Ένα σοκ για την Αυτοκρατορία
Οι δύο νέοι έγιναν στο εξής αχώριστο δίδυμο. Στην Ελλάδα, που έδιναν κι έπαιρναν οι διαδηλώσεις για την Κύπρο, άπειρες οδοί και πλατείες σε κάθε μικρή η μεγάλη πόλη, μετονομάστηκαν σε Καραολή και Δημητρίου. Η είδηση της εκτέλεσής τους έκανε το γύρο του κόσμου, ξεσηκώνοντας την κατακραυγή της παγκόσμιας κοινής γνώμης ενάντια στην πάλαι ποτέ βρετανική αυτοκρατορία. Ακόμα περισσότερο στο εσωτερικό της χώρας. Μιας Βρετανίας που στα μέσα της δεκαετίας του ΄50, και έχοντας χάσει οριστικά το τρένο της Ιστορίας, αγωνιζόταν να διατηρήσει κάτι από την παλιά αποικιοκρατική της αίγλη. Η Κύπρος αντιμετωπιζόταν σαν το τελευταίο προπύργιο σε μια σειρά «εδαφικών απωλειών». Αλλά ο λαός της Κύπρου είχε διαφορετική γνώμη. Σε όλο τον κόσμο, η αποικιοκρατία έπνεε τα λοίσθια. Είχε προηγηθεί η ανεξαρτησία της Ινδίας, ξεκινούσε η επανάσταση στην Ινδοκίνα, ενώ τα επόμενα χρόνια θα εκτυλισσόταν και η αναγέννηση της αφρικανικής ηπείρου.
Ένας χαρισματικός ηγέτης
Για το, τόσο ξεχωριστό αυτό, νησί της Ανατολικής Μεσογείου το βάρος του αγώνα έπεσε στην οργάνωση Ε.Ο.Κ.Α., ψυχή της οποίας ήταν ο Γεώργιος Γρίβας – απόστρατος αξιωματικός του ελληνικού στρατού, πρόσωπο αμφιλεγόμενο, αλλά με αναμφισβήτητες ηγετικές ικανότητες, πιο γνωστός με το ψευδώνυμο Διγενής. Στους κόλπους της οργάνωσης βρέθηκαν σύντομα χιλιάδες πατριώτες, κυρίως νέοι σε ηλικία, και από κάθε κοινωνική τάξη.
Τα πρόσωπα, πίσω από τις προτομές
Οι εκτελεσθέντες Καραολής και Δημητρίου προέρχονταν από ταπεινή αγροτική καταγωγή και είχαν γνωρίσει τη φτώχεια και την εξαθλίωση των δεκαετιών ΄40-΄50. Η ένταξή τους στην ΕΟΚΑ ήταν κάτι το φυσικό. Χιλιάδες παιδιά σαν αυτούς βρέθηκαν στην ίδια θέση και θέλησαν να αγωνιστούν για να διώξου τον Άγγλο δυνάστη από το νησί τους. Ηρωικές εποχές, για ηρωικούς ανθρώπους.
Ένας τολμηρός δρομέας
Ο Μιχαλάκης Καραολής είχε γεννηθεί το 1933 στο Παλαιοχώρι Ορεινής. Άριστος μαθητής και πρωταθλητής του στίβου (έτρεχε 800 μέτρα με τα χρώματα του ΑΠΟΕΛ) Εργαζόταν ως δημόσιος υπάλληλος τον καιρό που ξεκίνησε ο αγώνας. Μια από τις πρώτες του δράσεις ήταν η ανατίναξη (με ωρολογιακή βόμβα) της υπηρεσίας στην οποία εργαζόταν, τον Ιούνιο του 1955. Μετά από αυτή την εξαιρετικά παράτολμη πράξη βγαίνει στην παρανομία και, υπό την επίβλεψη του Πολύκαρπου Γιωρκάτζη, συμμετέχει σε πολλές επαναστατικές ενέργειες, δολοφονίες κλπ. Σε μια από αυτές, τέλη Αυγούστου του ΄55, είχαν στόχο έναν έλληνα αξιωματικό που ήταν συνεργάτης των Άγγλων. Ο σχεδιασμός προέβλεπε να χτυπήσουν γρήγορα με πιστόλια και να διαφύγουν με ποδήλατά. Συμπτωματικά, βρέθηκαν μπερδεμένοι σε ένα πλήθος από παρακείμενη πολιτική συγκέντρωση και χρειάστηκε να προτάξουν τα όπλα για να απεγκλωβιστούν. Ο Καραολής δεν μπόρεσε όμως να πάρει το ποδήλατό του και το εγκατέλειψε εκεί. Αυτή ήταν και η καταστροφή του, καθώς οι Βρετανοί τηρούσαν ακριβέστατο αρχείο στο Τμήμα Οδικών Μεταφορών. Από το ποδήλατο οι αρχές έφτασαν σε αυτόν και τον καταζητούσαν. Εκείνος προσπάθησε να φύγει αντάρτης στο βουνό, αλλά δεν τα κατάφερε. Η ΕΟΚΑ θέλησε να τον φυγαδεύσει με αυτοκίνητο αλλά έπεσαν σε μπλόκο της αστυνομίας και ο Καραολής συνελήφθη και οδηγήθηκε στη φυλακή και σε δίκη. Καταδικάστηκε, με τη συνδρομή ψευδομαρτύρων, όπως λέγεται, σε θάνατο από το Έκτακτο Κακουργιοδικείο Λευκωσίας. Έτσι κι αλλιώς η μοίρα του ήταν προδιαγεγραμμένη. Στο διάστημα της δίκης η οργάνωση έκανε πολλές απόπειρες να τον βοηθήσει να δραπετεύσει, αλλά χωρίς αποτέλεσμα. Τα ένδικα μέσα που άσκησε, έφεση και αίτηση χάριτος, απορρίφθηκαν ασυζητητί και ο νέος έμεινε να περιμένει τη μέρα της εκτέλεσης.
Ένας μάγκας «Λεμεσανός»
Ο Ανδρέας Δημητρίου καταγόταν από τον Άγιο Μάμα, επαρχίας Λεμεσού. Γεννήθηκε το 1934 και έφτασε μέχρι την αγχόνη, έχοντας κατηγορηθεί για το φόνο ενός Άγγλου στην Αμμόχωστο, στις 28 Νοεμβρίου 1955. Ως στέλεχος της ΕΟΚΑ είχε πολυδιάστατη δράση και διακρίθηκε για το θάρρος του. Η πιο σημαντική του στιγμή ήταν η οργάνωση και η συμμετοχή στην αρπαγή σημαντικού αριθμού όπλων από τις στρατιωτικές αποθήκες Αμμοχώστου, που ήταν και ο χώρος εργασίας του. Με κίνδυνο της ζωής του κατόρθωσε να ενισχύσει σημαντικά τον αγώνα σε μια ιδιαίτερα κρίσιμη περίοδο. Για την εκτέλεση του Βρετανού πράκτορα στην Αμμόχωστο καταδικάστηκε σε θάνατο, ενώ και οι δικές του αιτήσεις για έφεση και απονομή χάριτος απορρίφθηκαν από τον Κυβερνήτη Χάρνινγκ. Ο Δημητρίου βρέθηκε κι αυτός στις κεντρικές φυλακές της Λευκωσίας, όπου βέβαια συναντήθηκε με τον Καραολή που έμελλε να γίνει ο σύντροφός του στις σελίδες της Κυπριακής Ιστορίας.Το ξημέρωμα της 10ης Μαΐου 1956, στις Κεντρικές Φυλακές Λευκωσίας οι κρατούμενοι αγωνιστές της ΕΟΚΑ δεν κοιμούνται. Υπάρχει αναταραχή εξαιτίας της επικείμενης εκτέλεσης. Μισή ώρα μετά τα μεσάνυχτα είχε διαδοθεί το μήνυμα από θάλαμο σε θάλαμο. Οι Άγγλοι στρατιώτες άνοιξαν το κελί του μελλοθανάτου και τον μεταφέρουν στην αγχόνη. Είναι ο Μιχαλάκης Καραολής. Πριν το μαρτύριο ο εξομολογήθηκε στον παπά της φυλακής, και μετά αγέρωχος προχώρησε στο ικρίωμα.Τα τελευταία του λόγια ήταν: «Εμένα δεν πρέπει να με λυπάστε, αφού εγώ δεν βρίσκω λόγο για να με κλαίω, ούτε οι συγγενείς μου πρέπει να με κλαίνε».Την ώρα που άνοιξε η πόρτα και βγήκε για την εκτέλεση, όλο το κτίριο σείστηκε από τα συνθήματα και τον εθνικό ύμνο. Λίγο αργότερα η διαδικασία επαναλαμβάνεται. Νέα αγωνία, νέα συνθήματα. Αυτή την φορά το παλικάρι που οδηγείται στην αγχόνη λέγεται Ανδρέας Δημητρίου. Από τότε οι δυό τους αποτελούν αχώριστο δίδυμο στην ιστορική μνήμη και στην καρδιά των Νεοελλήνων.
Προεόρτια – μεθεόρτια
Η οργάνωση απάντησε με σκληρά αντίποινα. Εκτελέστηκαν δύο Άγγλοι στρατιώτες – οι Γκόρντον Χιλ και Ρόναλντ Σίλτον – που είχαν απαχθεί και κρατούνταν ως όμηροι. Επίσης, σχεδιάστηκε επίθεση στον αστυνομικό σταθμό Παλαιχωρίου η οποία ματαιώθηκε την τελευταία στιγμή, για να αποφευχθεί το μακελειό. Στην Ελλάδα, την προηγούμενη της εκτέλεσης, έγινε πρωτοφανούς έντασης διαδήλωση στο κέντρο της Αθήνας. Το πράγμα ξέφυγε από κάθε έλεγχο και σημειώθηκαν βίαιες συγκρούσεις μεταξύ αστυνομίας και διαδηλωτών που κατέληξαν στο θάνατο 4 ατόμων και στον τραυματισμό 200.
Όπως και να έχει το παράδειγμα των Καραολή-Δημητρίου έδωσε φτερά στους Κύπριους πατριώτες και ενίσχυσε τον αγώνα τους για μια ελεύθερη Μεγαλόνησο. Για ό,τι καλό έγινε για την υπόθεση της Κύπρου τις τελευταίες δεκαετίες, τα δύο εκτελεσμένα παλικάρια έδωσαν τα πάντα και ο λαός τους χρωστάει αιώνια ευγνωμοσύνη.
Ευαγόρας Παλληκαρίδης
Ο Ευαγόρας Παλληκαρίδης γεννήθηκε στην Τσάδα της Πάφου, στις 28 Φεβρουαρίου 1938. Ήταν το τέταρτο παιδί της οικογένειας του Μιλτιάδη. Στην οικογένεια του Ευαγόρα ανήκει – δεύτερος ξάδερφος – και ο ήρωας Στέλιος Μαυρομμάτης.Πέρασε τις 6 τάξεις του Δημοτικού σχολείου με άριστα,Την 1η Απριλίου 1956 ο Ευαγόρας πρωταγωνιστεί σε διάφορες διαδηλώσεις κατά των Άγγλων. Συγκεκριμένα στις 2 Ιουνίου θα γινόταν η στέψη της βασίλισσας Ελισάβετ. Στην Αγγλία και σε όλες τις αποικίες γίνονταν προετοιμασίες για το μεγάλο γεγονός. Στην Πάφο στο «Ιακώβιο Γυμναστήριο» αναρτάται η αγγλική σημαία, γεγονός που εξοργίζει τους μαθητές. Παραμονή της στέψης οι μαθητές της Πάφου και οι φοιτητές του Λιασιδίου Κολεγίου οργάνωσαν διαδήλωση μ΄ αίτημα να υποσταλεί η αγγλική σημαία και να εκκενωθεί το γήπεδό τους από στρατιώτες και αστυνομικούς. Ο 15χρονος τότε Βαγορής αναρριχάται στον ιστό, κατεβάζει και ξεσκίζει την αγγλική σημαία. Ήταν η υπογραφή της πρώτης επαναστατικής του πράξης. Το γεγονός αυτό έδωσε το έναυσμα για επέκταση των διαδηλώσεων. Οι μαθητές και το πλήθος συγκρούονται με την αστυνομία η οποία ενισχύεται από Τούρκους. Ο διοικητής στέλνει διαταγή να αποσυρθούν οι αστυνομικοί γιατί δεν έπρεπε η στέψη της βασίλισσα να αμαυρωθεί με αίμα. Έτσι οι μαθητές ελεύθεροι τώρα ορμούν σαν χείμαρρος και παρασύρουν ο,τι είχε σχέση με τους εορτασμούς για την στέψη. Η Πάφος έγινε το μόνο μέρος όπου δεν γιορτάστηκε η στέψη. Ο Ευαγόρας συνελήφθηκε αλλά αφέθηκε ελεύθερος λόγω της μικρής του ηλικίας. Σε ηλικία 17 χρόνων ο Ευαγόρας Παλληκαρίδης εγκατέλειψε το σχολείο και εντάχθηκε στις αντάρτικες ομάδες της ΕΟΚΑ. Στις 17 Νοεμβρίου 1955 οι μαθητές του Γυμνασίου συγκεντρώθηκαν και προετοίμαζαν μια διαδήλωση από τις γνωστές που οργάνωνε η ΑΝΕ (Άλκιμος Νεολαία ΕΟΚΑ) ως αντιπερισπασμό. Οι στρατιώτες είχαν διαταγή να πυροβολήσουν αδιάκριτα τους διαδηλωτές. Ο Βαγορής συλλαμβάνεται και οδηγείται στο δικαστήριο με την κατηγορία ότι συμμετείχε παράνομα σε οχλαγωγίες. Ο Ευαγόρας δεν παραδέκτηκε την κατηγορία και η δίκη αναβλήθηκε για τις 6 Δεκεμβρίου. Ήταν η αρχή του τέλους. Μια μέρα πριν τη δίκη, μπαίνει κρυφά στο σχολείο και αφήνει στην έδρα ένα σημείωμα.Το πρωί οι συμμαθητές του διαβάζουν: «Παλιοί συμμαθηταί, Αυτή την ώρα κάποιος λείπει ανάμεσά σας, κάποιος που φεύγει αναζητώντας λίγο ελεύθερο αέρα, κάποιος που μπορεί να μη τον ξαναδείτε παρά μόνο νεκρό. Μην κλάψετε στον τάφο του, Δεν κάνει να τον κλαίτε. Λίγα λουλούδια του Μαγιού σκορπάτε του στον τάφο. Του φτάνει αυτό ΜΟΝΑΧΑ Θα πάρω μιαν ανηφοριά θα πάρω μονοπάτια να βρω τα σκαλοπάτια που παν στη Λευτεριά. Θ΄ αφήσω αδέλφια συγγενείς, τη μάνα, τον πατέρα μεσ΄ τα λαγκάδια πέρα και στις βουνοπλαγιές. Ψάχνοντας για τη Λευτεριά θα ΄χω παρέα μόνη κατάλευκο το χιόνι, βουνά και ρεματιές. Τώρα κι αν είναι χειμωνιά, θα ΄ρθει το καλοκαίρι Τη Λευτεριά να φέρει σε πόλεις και χωριά. Θα πάρω μιαν ανηφοριά θα πάρω μονοπάτια να βρω τα σκαλοπάτια που παν στη Λευτεριά. Τα σκαλοπάτια θ΄ ανεβώ, θα μπω σ΄ ενα παλάτι, το ξέρω θαν απάτη, δεν θαν αληθινό. Μεσ΄ το παλάτι θα γυρνώ ώσπου να βρω τον θρόνο, βασίλισσα μια μόνο να κάθεται σ΄ αυτό. Κόρη πανώρια θα της πω, άνοιξε τα φτερά σου και πάρε με κοντά σου, μονάχα αυτό ζητώ. Γειά σας παλιοι συμμαθηται. Τα τελευταία λόγια τα γράφω σήμερα για σας. Κι όποιος θελήσει για να βρει ένα χαμένο αδελφό, ένα παλιό του φίλο, Ας πάρει μιαν ανηφοριά ας πάρει μονοπάτια να βρει τα σκαλοπάτια που παν στη Λευτεριά. Με την ελευθερία μαζί, μπορεί να βρει και μένα. Αν ζω, θα μ΄ βρει εκεί. Ευαγόρας Παλληκαρίδης» Στις 18 Δεκεμβρίου 1956 μαζί με άλλους 2 συναγωνιστές του μετέφεραν όπλα και τρόφιμα από την Λυσό. Ξαφνικά βρέθηκαν αντιμέτωποι με αγγλική περίπολο. Οι 2 συναγωνιστές του Ευαγόρα κατάφεραν να διαφύγουν αλλά ο ίδιος συνελήφθη. Στην κατοχή του είχε ένα πυροβόλο Μπρέν γρασαρισμένο. Ήταν συνεπώς ανέτοιμο για να χρησιμοποιηθεί. Επίσης κουβαλούσε 3 γεμιστήρες γεμάτες. Κατηγορήθηκε για κατοχή και διακίνηση οπλισμού και μεταφέρθηκε στη Λευκωσία και η δίκη ορίζεται για τις 15 Μαρτίου. Στη δίκη του ο Παλλικαρίδης δεν άφησε περιθώρια στους δικηγόρους του να τον υπερασπιστούν, αφού παρά τις αντιρρήσεις τους παραδέχθηκε την ενοχή του με τον εξής αξιοθαύμαστο τρόπο.«Γνωρίζω ότι θα με κρεμάσετε. Ό,τι έκαμα το έκαμα ως Έλλην Κύπριος όστις ζητεί την Ελευθερίαν του. Τίποτα άλλο.»Την επόμενη μέρα της καταδίκης του Παλληκαρίδη οι μαθητές του Γυμνασίου Πάφου απείχαν από τα μαθήματά του σε ένδειξη διαμαρτυρίας και έστειλαν τηλεγράφημα στον Χάρτιγκ με το οποίο του ζητούσαν να απονεμηθεί χάρη στον Ευαγόρα. Όλος ο κόσμος αρχίζει μια γιγαντιαία προσπάθεια να σώσει τον νεαρό μαθητή. Η Ελληνική κυβέρνηση προσπαθεί να αποτρέψει την εκτέλεσή του. Η Κυπριακή αδελφότητα Αθηνών ζητά προσωπική παρέμβαση του βασιλιά Παύλου. Η Βουλή των Ελλήνων στέλνει τηλεγραφήματα προς την Βουλή των Κοινοτήτων και τα Ηνωμένα Έθνη. Ο Αρχιεπίσκοπος Αθηνών Δωρόθεος, ο Χωρεπίσκοπος Σαλαμίνος Γεννάδιος, ο δήμαρχος Λευκωσίας κ. Δέρδης, 40 Εργατικοί Άγγλοι βουλευτές, συντεχνίες, ο Αρχιεπίσκοπος Νοτίου Αφρικής Νικόδημος, ο Αμερικανός Γερουσιαστής Fulton, απλοί πολίτες προσπαθούν αν ματαιώσουν αυτή την εκτέλεση. Ο Χάρτιγκ όμως και η Αγγλική διπλωματία απορρίπτει την απονομή χάριτος. Ο Ευαγόρας δεν πτοείται..Στο τελευταίο γράμμα του δηλώνει: «Θ΄ ακολουθήσω με θάρρος τη μοίρα μου. Ίσως αυτό να ναι το τελευταίο μου γράμμα. Μα πάλι δεν πειράζει. Δεν λυπάμαι για τίποτα. Ας χάσω το κάθε τι. Μια φορά κανείς πεθαίνει. Θα βαδίσω χαρούμενος στην τελευταία μου κατοικία. Τι σήμερα τι αύριο; Όλοι πεθαίνουν μια μέρα. Είναι καλό πράγμα να πεθαίνει κανείς για την Ελλάδα. Ώρα 7:30. Η πιο όμορφη μέρα της ζωής μου. Η πιο όμορφη ώρα. Μη ρωτάτε γιατί.»Απαγχονίστηκε στις 14 Μαρτίου 1957, σε ηλικία μόλις 18 ετών. Ήταν ο νεαρότερος αλλά και ο τελευταίος αγωνιστής που απαγχονίστηκε από τους Άγγλους. Ο τάφος του βρίσκεται στα Φυλακισμένα Μνήματα στη Λευκωσία.
Γρηγόρης Αυξεντίου
Ο Γρηγόρης Αυξεντίου γεννήθηκε στις 22 Φεβρουαρίου του 1928 στο χωριό Λύση που βρίσκεται ανάμεσα στην Λευκωσία και στην Αμμόχωστο. Τελειώνοντας το γυμνάσιο αποφάσισε να πάει στην Ελλάδα για να σπουδάσει στη Σχολή Εφέδρων Αξιωματικών Πεζικού. Παράλληλα μελετούσε φιλολογία για να μπει στην φιλοσοφική σχολή Αθηνών.Ο Γρηγόρης Αυξεντίου υπηρέτησε στα ελληνοβουλγαρικά σύνορα ως Έφεδρος Ανθυπολοχαγός Πεζικού για λίγους μήνες και επέστρεψε στην Κύπρο.Στις 20 Ιανουαρίου 1955 έγινε η πρώτη συνάντηση του Αυξεντίου με το Γρίβα που ήταν αρχηγός της Ε.Ο.Κ.Α. (Εθνική Οργάνωση Κυπρίων Αγωνιστών), στον οποίο έδωσε τον λόγο της Στρατιωτικής του Τιμής, αντί του καθιερωμένου όρκου της Ε.Ο.Κ.Α. και έτσι μπήκε στον αγώνα κατά των Άγγλων. Μπαίνοντας στον αγώνα του δόθηκαν τα εξής ψευδώνυμα: «Ζήδρος», «Ρήγας», «Αίαντας», «Άρης», «Μάστρος», «Ανταίος» και «Ζώτος». Αγωνίστηκε σκληρά στην αντίσταση κατά των Άγγλων και πολύ γρήγορα του δόθηκε η θέση του υπαρχηγού της Ε.Ο.Κ.Α. Υπηρέτησε ως Τομεάρχης Αμμοχώστου-Βαρωσίων στις αρχές του Αγώνα. Την 1η Απριλίου 1955 καταζητήθηκε από τους Άγγλους για τη συμμετοχή του στον Αγώνα και μετατέθηκε στην επαρχία Κυρηνείας, όπου υπηρέτησε ως τομεάρχης της ΕΟΚΑ μέχρι τον Σεπτέμβριο του 1955. Από τον Δεκέμβριο του 1955 διετέλεσε τομεάρχης Πιτσιλιάς, μέχρι τις 3 Μαρτίου του 1957 που έπεσε μαχόμενος. Ένα από τα σημαντικότερα κρησφύγετα που χρησιμοποίησε ο Γρηγόρης Αυξεντίου τον καιρό του Αγώνα βρίσκεται στην καρδιά του Παλαιχωρίου, δίπλα από την Εκκλησία της Παναγίας Χρυσοπαντάνασσας, στο υπόγειο του σπιτιού του Ανδρέα και της Μαρίτσας Καραολή. Κτίστηκε, με υπόδειξη του ιδίου του ήρωα το καλοκαίρι του 1956 (μετά από διαταγή του Διγενή για κατασκευή κρησφυγέτων και σε σπίτια, εκτός εκείνων που υπήρχαν στις ορεινές περιοχές), από τους αντάρτες του Γεώργιο Μάτση, Λεωνίδα Στεφανίδη και Αντώνη Παπαδόπουλο σε συνεργασία με τον Ανδρέα Καραολή και την τεχνική βοήθεια του Σπύρου Μιχαηλίδη.
Αγγλοκρατία
Οι Άγγλοι δεν μπορούσαν να τον πιάσουν και τον είχαν επικηρύξει με το ποσό των 250 λιρών. Κρυφά παντρεύτηκε την Βασιλική μια νύχτα στο μοναστήρι του Αχειροποιήτου στις 10 Ιουνίου 1955. Ποτέ οι Άγγλοι δεν μπόρεσαν να πιάσουν το «Ζήδρο». Κάποτε μεταμφιέστηκε σε καλόγερο στο μοναστήρι του Μαχαιρά, κοντά στο οποίο ήταν και το κρησφύγετό του. Πλησιάζοντας οι Άγγλοι στο μοναστήρι δεν έχασε το κουράγιο του και μεταμφιεσμένος κέρασε τους Άγγλους χωρίς να τον αναγνωρίσουν.
Θάνατος
Στις 3 Μαρτίου του 1957 οι Άγγλοι, ύστερα από προδοσία πληροφορήθηκαν το κρησφύγετό του κοντά στο Μαχαιρά. Το περικύκλωσαν με αυτοκίνητα και ελικόπτερα, έριξαν βενζίνη στο κρησφύγετο και τον έκαψαν ζωντανό. Το καμένο σώμα του θάφτηκε στις 4 Μαρτίου στις Κεντρικές Φυλακές Λευκωσίας, στο χώρο που είναι γνωστός σήμερα ως «Τα Φυλακισμένα Μνήματα».
Χαραλάμπους Γεώργιος
Γεννήθηκε στο χωριό Κυπερούντα, της επαρχίας Λεμεσού, το 1938. Σκοτώθηκε στη Λεμεσό στις 4 Μαρτίου 1956 από βλήμα βόμβας, που έριξε εναντίον των Άγγλων. Ο Γεώργιος Χαραλάμπους τελείωσε το δημοτικό σχολείο Κυπερούντας και εργαζόταν ως οικοδόμος στη Λεμεσό, όπου και εντάχθηκε στην ΕΟΚΑ. Έδρασε βασικά στην πόλη της Λεμεσού. Την Κυριακή, 4 Μαρτίου 1956, ρίφθηκαν βόμβες σε διάφορα μέρη της Λεμεσού. Μεταξύ αυτών ήταν και η βόμβα, που ο Γεώργιος Χαραλάμπους έριξε, στις οκτώ το βράδυ εκείνης της ημέρας, εναντίον στρατιωτικού αυτοκινήτου κοντά στο κινηματοθέατρο “Παλλάς” στον Πεντάδρομο. Η βόμβα εξερράγη ενώ την έριχνε και προκάλεσε το θάνατό του. Αρχικά είχε ανακοινωθεί ότι ο Γεώργιος Χαραλάμπους πυροβολήθηκε από Άγγλους στρατιώτες, που επέβαιναν του αυτοκινήτου εναντίον του οποίου ρίφθηκε η βόμβα. Από τη νεκροψία όμως που έγινε, διαπιστώθηκε ότι ο θάνατός του προήλθε από βλήμα της βόμβας που εξερράγη και το οποίο διέτρησε την καρδιά του.Οι Άγγλοι στρατιώτες, που τον μετέφεραν την επομένη στο χωριό του, έδωσαν διαταγή να ταφεί αμέσως. Η κηδεία του έγινε σε ατμόσφαιρα πένθους, αλλά και περηφάνιας και αποφασιστικότητας για συνέχιση του Αγώνα.
Χαράλαμπος Μούσκος
Ο Χαράλαμπος Μούσκος , (Παναγιά Πάφου 10 Μαΐου 1932 – Μερσινάκι Λευκωσίας 15 Δεκεμβρίου 1955), ήταν Κύπριος αγωνιστής της ΕΟΚΑ. Ήταν γιος του Γεωργίου και της Αναστασίας και είχε ακόμα έξι αδελφές, τελείωσε το σχολείο στη Παναγιά και το γυμνάσιο στη Πάφο. Ξάδελφος του ήταν ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος. Μαζί με τους Μάρκο Δράκο, Ανδρέα Ζάκο, Χαρίλαο Μιχαήλ , έστησαν ενέδρα σε αγγλικό αυτοκίνητο στη περιοχή Μερσινάκι της επαρχίας Λευκωσίας κοντά στους αρχαίους Σόλους, σκοτώθηκε κατά τη διάρκεια της μάχης που ακολούθησε. Ήταν ο πρώτος μαχητής της ΕΟΚΑ που σκοτώθηκε από τους Άγγλους στον αγώνα για την ανεξαρτησία.Μαζί με τον Πολύκαρπο Γιωρκάτζη στις 12 Νοεμβρίου 1955 είχαν πάρει μέρος σε ενέδρα εναντίον Αγγλικής φάλαγγας στρατιωτικών οχημάτων.
>
>
Η Μικρασιατική Εκστρατεία (1919-1922)
Η Ελλάδα, ως νικήτρια χώρα στο πλευρό της Αντάντ κατά τη διάρκεια του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, ανταμείφθηκε με παραχώρηση εδαφών από τη Βουλγαρία και την Οθωμανική Αυτοκρατορία, χώρες οι οποίες κατά τη διάρκεια του πολέμου είχαν ταχθεί με τις κεντρικές δυνάμεις. Απ’ τη Βουλγαρία η Ελλάδα απέσπασε την Δυτική Θράκη, σύμφωνα με την συνθήκη του Νεϊγύ, που απέκοπτε το βουλγαρικό κράτος από άμεση πρόσβαση προς τη Μεσόγειο Θάλασσα. Επίσης, υπεγράφη η συνθήκη των Σεβρών, σύμφωνα με την οποία η Οθωμανική Αυτοκρατορία παρέδιδε στην Ελλάδα όλη την Ανατολική Θράκη -εκτός από την περιοχή της Κωνσταντινούπολης- και τη ζώνη της Σμύρνης στη δυτική Μικρά Ασία.
Ελληνοτουρκικός Πόλεμος 1919-1922
Το 1919, ο Ελευθέριος Βενιζέλος και η κυβέρνησή του, έχοντας την υποστήριξη των νικητών του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, διέταξαν την απόβαση ελληνικών στρατευμάτων στην Μικρά Ασία με “εντολή” την αποκατάσταση της ειρήνης και της τάξης. Και ναι μεν ο τελικός στόχος των Ελλήνων ήταν η προσάρτηση περιοχών της Μικράς Ασίας (κυρίως στα παράλια) όπου το ελληνικό στοιχείο, είτε ως πλειοψηφία είτε όχι, ζούσε και δραστηριοποιούνταν έντονα, πρωταρχική όμως μέριμνα της Κυβέρνησης Βενιζέλου ήταν, όντως, η “προστασία των ελληνικών πληθυσμών” από την τουρκική αυθαιρεσία καθώς και η ολοκλήρωση της επανανάκτησης εδαφών και πληθυσμών από την πάλαι ποτέ Οθωμανική Αυτοκρατορία, δηλ. η πραγματοποίηση της “Μεγάλης Ιδέας”. Το 1920 υπογράφηκε η Συνθήκη των Σεβρών (10 Αυγούστου 1920), η οποία καθόριζε μέχρι πού θα μπορούσαν να προχωρήσουν τα ελληνικά στρατεύματα.Και ενώ ο Σουλτάνος εδέχθη την συνθήκη, οι Νεότουρκοι με επικεφαλής τον Μουσταφά Κεμάλ ή Ατατούρκ (Γενάρχης των Τούρκων) όπως ονομάστηκε από τους ομοεθνείς του στη συνέχεια δεν την αναγνώρισαν και άρχισαν να προετοιμάζονται για πόλεμο ώστε να αντιμετωπίσουν την Αντάντ και τους Έλληνες συμμάχους της. Αυτό οδήγησε την ελληνική κυβέρνηση στην ανάληψη δράσης προκειμένου να επιβάλει τα συμφωνηθέντα, με την προοπτική να κερδίσει επιπλέον εδάφη, τα οποία θεωρούσε πλειοψηφούντα σε ελληνικό πληθυσμό (“γραμμή Βενιζέλου”). Έτσι, τα ελληνικά στρατεύματα άρχισαν να προελαύνουν στην ημιάναρχη Οθωμανική Αυτοκρατορία η οποία μαστιζόταν από εμφύλιες διαμάχες μεταξύ του Σουλτάνου και των Κεμαλιστών. Πολιτικές εξελίξεις στην Ελλάδα ανέτρεψαν τον Βενιζέλο, αφού στις εκλογές του Νοεμβρίου του 1920 δεν εξελέγη ούτε καν βουλευτής, ενώ στην Τουρκία ο Μουσταφά Κεμάλ εδραιωνόταν όλο και πιο γερά. Αυτό οδήγησε στην αποδυνάμωση του ελληνικού στρατού στη Μικρά Ασία. Το 1922 τα τουρκικά στρατεύματα άρχισαν την αντεπίθεση. Ο ελληνικός στρατός αναγκάστηκε να αποχωρήσει από την Μ.Ασία και ο πόλεμος είχε ουσιαστικά τελειώσει. Με την Συνθήκη της Λωζάνης (24 Ιουλίου 1923), καθορίστηκαν τα νέα εδαφικά καθεστώτα του ελληνικού και τουρκικού κράτους αντίστοιχα.
Η κατάσταση στο Αιγαίο
Η αιτία για την έναρξη του πολέμου ήταν οι μυστικές συμφωνίες των Δυτικών δυνάμεων για να διαμελύσουν την Οθωμανική αυτοκρατορία μετά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Συγκεκριμένα, η Αγγλία υποσχέθηκε στους Έλληνες εδαφικές προεκτάσεις εις βάρος των Τούρκων αν συμμαχούσαν με τους Συμμάχους στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Τα εδάφη που υποσχέθηκαν οι Άγγλοι ήταν η Ίμβρος, η Τένεδος και τα μικρασιατικά παράλια. Αυτή την περίοδο, ο Μουσταφά Κεμάλ, στρατιωτικός και ηγέτης μίας ομάδας επαναστατών, ίδρυσε το Τούρκικο Εθνικό Κίνημα στην Μικρά Ασία. Οι επαναστάτες θέλησαν να ελευθερώσουν τα μέρη που είχαν παραδοθεί στην Ελλάδα με την απραξία της Υψηλής Πύλης.
Άφιξη Ελληνικών στρατευμάτων
Στις 15 Μαΐου 1919 ελληνικά στρατεύματα έφθασαν στη Σμύρνη και κατέλαβαν την πόλη και τις γύρω περιοχές, με την κάλυψη του Ελληνικού, Γαλλικού και Βρετανικού ναυτικού. Ταυτόχρονα οι Έλληνες είχαν καταλάβει και την Ανατολική Θράκη. Έλληνες και Αρμένιοι της Σμύρνης υποδέχτηκαν τους Έλληνες ως σωτήρες. Οι Τούρκοι έβλεπαν τους Έλληνες ως κατακτητές στον τόπο τους. Το μεγαλύτερο μέρος του Τούρκικου στρατού στην περιοχή παραδόθηκε στα συμμαχικά στρατεύματα ή κατέφυγε στην ύπαιθρο. Οι Δυτικές δυνάμεις συνέχισαν την κατάκτηση των γύρω περιοχών με σκοπό να ενισχύσουν την θέση τους στην περιοχή της Σμύρνης. Σταδιακά, η Ελλάδα είχε κατακτήσει το μεγαλύτερο μέρος των παραλίων της Μικράς Ασίας.Τον Μάιο του 1919 η Ελλάδα (εκ των νικητών του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου) εξασφάλισε από τις μεγάλες δυνάμεις της “Τριπλής Συνεννοήσεως” («Αντάντ») -και χάρις στις ενέργειες του πρωθυπουργού της Ελευθέριου Βενιζέλου- την άδεια να αποβιβάσει στρατεύματα στη Σμύρνη, προκειμένου να προστατεύσει τους χριστιανικούς πληθυσμούς της Ιωνίας από δολιοφθορές των Τούρκων ατάκτων. Η κατάληψη της πρωτεύουσας της Ιωνίας έγινε μέσα σε πανηγυρικό κλίμα και χωρίς αντίσταση. Με τη συμφωνία των Σεβρών (1920) που υπέγραψε η ηττημένη του πολέμου Οθωμανική Τουρκία αναγνωρίσθηκε η επικυριαρχία του Σουλτάνου στην καταληφθείσα περιοχή, πλην όμως το χρονοδιάγραμμα προέβλεπε Ελληνική διοίκηση για την επόμενη πενταετία πέραν της οποίας παρεχόταν η δυνατότητα μέσω δημοψηφίσματος να περιέλθει οριστικά στην Ελληνική επικράτεια. Παράλληλα, η Ανατολική Θράκη παραχωρήθηκε στην Ελλάδα έως τη γραμμή Αίνου-Μήδειας, ενώ με ξεχωριστή συμφωνία η Ιταλία συναινούσε να αποδώσει και τα Δωδεκάνησα στην Ελλάδα.
Ασταθής ισορροπία
Η συμφωνία των Σεβρών που υπεγράφη στις 28 Ιουλίου (σύμφωνα με το παλαιό ημερολόγιο) του 1920 αποτέλεσε μια τεράστια διπλωματική επιτυχία του Βενιζέλου, την οποία όμως δεν επικύρωσε επίσημα σχεδόν καμιά από τις πλευρές που την υπέγραψαν και την οποία ουδέποτε αναγνώρισε ο Μουσταφά Κεμάλ, μετέπειτα γνωστός και ως «Ατατούρκ».Ο Κεμάλ οργάνωσε ανταρτικό στρατό και όρισε την έδρα της επαναστατικής του κυβέρνησης στην Άγκυρα κηρύσσοντας αγώνα μέχρις εσχάτων. Από την άλλη πλευρά, ο Βενιζέλος, συνειδητοποιώντας πως η συνθήκη των Σεβρών κινδύνευε να παραμείνει “νεκρό γράμμα”, αποφάσισε να την επιβάλει δια των όπλων και διέταξε το καλοκαίρι του 1920, την εντατικοποίηση των στρατιωτικών επιχειρήσεων και τη γενίκευση της σύγκρουσης στη Μικρασιατική ενδοχώρα, υπό το στρατηγό Λεωνίδα Παρασκευόπουλο. Ο ελληνικός στρατός κατόρθωσε να καταλάβει μια σειρά από πόλεις στις οποίες κατοικούσαν ελληνικής καταγωγής πληθυσμοί και να δώσει το δικαίωμα στην πολιτική ηγεσία να ελπίζει σε περιορισμό του τουρκικού στοιχείου στα οροπέδια της κεντρικής Ασίας. Στην Ελλάδα ωστόσο (παρά την διαφαινόμενη καθιέρωση της χώρας ως μίας περιφερειακής βαλκανικής δύναμης που εκτεινόταν γεωγραφικά σε δύο ηπείρους και πέντε θάλασσες) η δυσαρέσκεια του κόσμου αυξήθηκε από τις πολλές αυθαιρεσίες των βενιζελικών εναντίον των φιλομοναρχικών μετά τη δολοφονική απόπειρα κατά του πρωθυπουργού στο σταθμό της Λυόν από δύο απότακτους βασιλόφρονες αξιωματικούς. Παράλληλα, η οργισμένη και συνασπισμένη αντιπολίτευση δήλωνε ότι θα φρόντιζε να εξασφαλίσει την επιστροφή των ταλαιπωρημένων στρατιωτών που βρίσκονταν στα όπλα από το 1912 χωρίς σχεδόν καμία διακοπή. Ο Βενιζέλος αναγκάσθηκε να προσφύγει στις κάλπες, όπου θριάμβευσαν παρότι υπολείπονταν σε ψήφους.
Ελληνική επέκταση
Τον Οκτώβριο του 1920, ο Ελληνικός στρατός προχώρησε στην Ανατολική Μικρά Ασία . Οι ελληνικές δυνάμεις είχαν μία αποστολή. Να νικήσουν τον στρατό του Ατατούρκ και να τον αναγκάσουν σε διαπραγματεύσεις. Η Δύση ήθελε να επισπεύσει τον διπλωματικό διάλογο, φοβούμενη χειροτέρευση της κατάστασης αλλά παρόλο που έφτασαν κοντά σε συμφωνία, η Ελληνική κυβέρνηση αρνήθηκε να υπογράψει συνθήκη.Ο Βενιζέλος απογοητευμένος από την έκβαση των γεγονότων αυτοεξορίστηκε στο Παρίσι και το Νοέμβριο του 1920 ο Κωνσταντίνος επέστρεψε στο θρόνο. Στην Τουρκία, ο Κεμάλ συνέχιζε τον αγώνα του κατά του Σουλτάνου αλλά και της ξενικής τριπλής κατοχής, ενώ στην απέναντι όχθη του Αιγαίου η κυβέρνηση Γούναρη όχι μόνο δεν επανέφερε το στρατό, αλλά αποφάσισε να κλιμακώσει τις στρατιωτικές επιχειρήσεις. Στις 25 Μαρτίου του 1921 (σε μία συμβολικά επιλεγμένη χρονική στιγμή, εκατό ακριβώς χρόνια από την Ελληνική Επανάσταση) ο βασιλιάς Κωνσταντίνος αποβιβάσθηκε στη Σμύρνη με στόχο την κατάληψη της Άγκυραςη.
Καθήλωση και αδράνεια
Η προέλαση του τεράστιου για την εποχή εκστρατευτικού σώματος (220.000 άνδρες) μέσω της Αλμυρής Ερήμου έφερε τις Ελληνικές δυνάμεις στις όχθες του Σαγγάριου ποταμού, προ των πυλών της Άγκυρας. Εκεί, στην κρίσιμη μάχη που ακολούθησε τον Αύγουστο του 1921, ο Ελληνικός στρατός αναγκάσθηκε να καθηλωθεί, καθώς οι Τούρκοι -συναισθανόμενοι ότι σε περίπτωση ήττας θα έχαναν τα πάντα- προέβαλαν λυσσαλέα αντίσταση. Παράλληλα, ο Κεμάλ -που σύμφωνα με τους βιογράφους του ήταν έτοιμος να οπισθοχωρήσει- αναθάρρησε και συνέχισε τον ανεφοδιασμό, τη στρατολόγηση νέων ανδρών.Μετά την εγκατάσταση του Ελληνικού Στρατού για ένα ολόκληρο χρόνο η εξάντληση των στρατιωτών οδήγησαν στην διάρρηξη του μετώπου και την οπισθοχώρηση.
Το Τέλος και η καταστροφή
Ο Ελληνικός στρατός συνέχισε να προχωράει μέχρι και 100 χλμ. έξω από την Άγκυρα. Εκεί, τον Αύγουστο του 1921, ο Ατατούρκ με τον στρατό του υπερασπίστηκε την πρωτεύουσα, πλέον, όχι της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, αλλά της Τούρκικης Δημοκρατίας. Μετά από σκληρή μάχη με πολλούς νεκρούς, οι Έλληνες οπισθοχώρησαν.Ο στρατός του Ατατούρκ έφτασε στην Σμύρνη, την οποία και κατέλαβε. Μπαίνοντας στην πόλη ο τουρκικός στρατός αλλά και οι άτακτοι «τσέτες» κατακρεούργησαν εκατοντάδες χιλιάδες Ελλήνων Μικρασιατών, άνδρες, γυναίκες και δεν χαρίστηκαν ούτε στα παιδιά.Στα τέλη Αυγούστου του 1922 ο Κεμάλ εξαπέλυσε την αναμενόμενη αντεπίθεση και τα Ελληνικά στρατεύματα υποχρεώθηκαν είτε σε ομαδική παράδοση και αιχμαλωσία, είτε σε άτακτη υποχώρηση προς τη θάλασσα και τη σωτηρία. Ο Κεμάλ εισήλθε στη Σμύρνη στις αρχές Σεπτεμβρίου και εγκαταστάθηκε ως απελευθερωτής στην πόλη. Οι νικητές προέβησαν σε εκτεταμένες βιαιοπραγίες εις βάρος του χριστιανικού πληθυσμού όλης της Μικράς Ασίας. Οι ελληνικές και αρμενικές συνοικίες της Σμύρνης παραδόθηκαν στις φλόγες, ενώ οι κάτοικοί τους αναζητούσαν απεγνωσμένα τρόπο διαφυγής προς το Αιγαίο, κάτω από τα αδιάφορα βλέμματα των πληρωμάτων των συμμαχικών πλοίων τα οποία τηρούσαν στάση αυστηρής ουδετερότητας μπροστά στη σφαγή.Η αρνητική έκβαση της μικρασιαστικής εκστρατείας οδήγησε στη μεγάλη καταστροφή, την απώλεια εκατοντάδων χιλιάδων ανθρώπινων ζωών και την προσφυγοποίηση 1,5 εκατομμυρίου άλλων. Στα συντρίμμια της Σμύρνης τερματίσθηκε η Ελληνική παρουσία 32.500 ετών στη Μικρά Ασία και ενταφιάστηκε η ιδεολογία της «Μεγάλης Ιδέας», η οποία είχε αποτελέσει επί σχεδόν έναν αιώνα τον κεντρικό άξονα της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής και τη βασική πηγή τροφοδότησης της νεοελληνικής αυτοσυνειδησίας.
.
>
Η κατάληψη της Κέρκυρας απο τους Ιταλούς (Σεπτέμβριος 1923)
Η δολοφονία του ιταλού στρατηγού Ενρίκο Τελίνι και τεσσάρων μελών της ιταλικής ομάδας που συμμετείχε στη Διεθνή Επιτροπή για τη χάραξη της ελληνοαλβανικής μεθορίου το καλοκαίρι του 1923 ήταν ένα περιστατικό που έφερε την Ελλάδα στα πρόθυρα μιας νέας πολεμικής σύρραξης, έναν μόλις χρόνο μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή και έναν μήνα αφότου υπογράφτηκε η Συνθήκη της Λωζάννης. Η ιστορία της κρίσης ξεκινά το πρωί της 27ης Αυγούστου, όταν δολοφονήθηκε από αγνώστους δράστες ο στρατηγός Τελίνι και η ομάδα συνεργατών του, στον δρόμο Κακαβιάς- Ιωαννίνων, επί ελληνικού εδάφους κοντά στα σύνορα με την Αλβανία. Οι Ιταλοί βρίσκονταν καθ΄ οδόν σε αποστολή αναγνώρισης στην κοιλάδα του Δρίνου και έπεσαν θύματα ενέδρας, οργανωμένης σύμφωνα με τις καταγεγραμμένες σε ιστορικά συγγράμματα εκτιμήσεις, από αλβανούς πράκτορες της ιταλικής φασιστικής κυβέρνησης. (φώτο: Δρόμος Ιωαννίνων – Κακκαβιάς.Τα πτώματα των Ιταλών που συμμετείχαν στη Διεθνή Επιτροπή για τη χάραξη της ελληνοαλβανικής μεθορίου το καλοκαίρι του 1923). Ο Μουσολίνι επέδωσε τελεσίγραφο με ιδιαιτέρως επαχθείς όρους στην επαναστατική κυβέρνηση του Νικολάου Πλαστήρα. Με το τελεσίγρα φό του αυτό ζητούσε να ζητηθεί συγγνώμη από την ανώτατη ελληνική στρατιωτική αρχή ενώπιον του ιταλού πρέσβη στην Αθήνα, να τελεστεί μνημόσυνο για τα θύματα, παρουσία του συνόλου του υπουργικού συμβουλίου, να αποδοθούν τιμές στην ιταλική σημαία την ημέρα του μνημοσύνου, να διενεργηθεί ανάκριση με τη σύμπραξη του ιταλού στρατιωτικού ακολούθου, για την προσωπική ασφάλεια του οποίου η Ελλάδα θα αναλάμβανε την απόλυτη ευθύνη, να καταδικαστούν οι ένοχοι σε θάνατο, η Ελλάδα να καταβάλει 50 εκατ. ιταλικές λιρέτες, πέντε ημέρες από την επίδοση του τελεσιγράφου, να αποδοθούν στρατιωτικές τιμές στις σορούς των θυμάτων κατά τη μεταφορά τους στην Πρέβεζα.Ο Μουσολίνι απαιτούσε απάντηση εντός 24 ωρών. Η εκπλήρωση των όρων του τελεσιγράφου προϋπέθετε όμως την παραδοχή της ελληνικής ενοχής για τη δολοφονία του ιταλού στρατηγού και της ομάδας του. Η επαναστατική κυβέρνηση με διακοίνωσή της απέρριψε τα περισσότερα από τα ιταλικά αιτήματα, προσφεύγοντας παράλληλα στην Κοινωνία των Εθνών, με σκοπό την εξεύρεση διπλωματικής λύσης στην κρίση. Η ελληνική απάντηση κρίθηκε από την Ιταλία ως απορριπτική των αξιώσεων της φασιστικής κυβέρνησης και βάσει αυτού διετάχθη ο βομβαρδισμός της Κέρκυρας, τέσσερις μόλις ημέρες αργότερα, στις 31 Αυγούστου του 1923.Ο Μουσολίνι είχε άλλωστε μόλις αναλάβει την εξουσία στην Ιταλία και αναζητούσε τρόπους για να αυξήσει το γόητρό του, κινούμενος στο πλαίσιο της παραδοσιακής ιταλικής εξωτερικής πολιτικής, ειδικότερα σε ό,τι αφορά τη διεκδίκηση αυξημένης επιρροής στην περιοχή των Βαλκανίων. Στο σημείο αυτό βρισκόταν αντιμέτωπος με την Ελλάδα.Ο ιταλικός στόλος κατέλαβε το νησί, προκαλώντας ένα ακόμη πλήγμα στην αποδυναμωμένη και εξαντλημένη από τη Μικρασιατική Καταστροφή Ελλάδα. Χαρακτηριστικό είναι δε ότι βομβαρδίστηκαν τα δύο φρούρια της Κέρκυρας, στα οποία είχαν καταλύσει πρόσφυγες από τη Μικρά Ασία.Δραματική ήταν η προσπάθεια του τότε νομάρχη της Κέρκυρας Πέτρου Ευριπαίου να αποτρέψει τον βομβαρδισμό, την απώλεια ανθρώπινων ζωών και την καταστροφή του νησιού. Ενώ οι Ιταλοί είχαν αποβιβαστεί στην Κέρκυρα, ο νομάρχης ζήτησε προθεσμία για να επικοινωνήσει με την Αθήνα και τον υπουργό Εσωτερικών Γεώργιο Παπανδρέου, ενώ διαμαρτυρήθηκε ενώπιον των ιταλικών αρχών για την παραβίαση της, διεθνώς κατοχυρωμένης από το 1864, ουδετερότητας της Κέρκυρας. Εν αναμονή των οδηγιών από την ελληνική κυβέρνηση, ο Ευριπαίος δήλωνε στους Ιταλούς ότι αρνείται να παραδώσει το νησί, αλλά και ότι δεν θα προέβαινε σε ένοπλη αντίσταση, γνωρίζοντας, άλλωστε, τη στρατιωτική αδυναμία της Κέρκυρας.Οπως αποδείχτηκε, τίποτε δεν στάθηκε ικανό να αποτρέψει τον βομβαρδισμό του νησιού, το αποτέλεσμα του οποίου, πέραν του ισχυρού πλήγματος στην εδαφική ακεραιότητα της Ελλάδας, ήταν 16 νεκροί (οι περισσότεροι εκ των οποίων πρόσφυγες), 30 τραυματίες και 2 ακρωτηριασμένοι.
>
>
Η Ελλάδα στον 1ο Παγκόσμιο Πόλεμο (1914-1918)
Ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος, επίσης γνωστός ως ο Μεγάλος Πόλεμος (αγγλ. Great War, γαλλ. Grande Guerre), όπως λεγόταν πριν το ξέσπασμα του Δεύτερου Πολέμου, ήταν μια γενικευμένη σύγκρουση των Ευρωπαϊκών Δυνάμεων που διήρκεσε από τον Αύγουστο του 1914 ως τις 11 Νοεμβρίου 1918. Οι Ενωμένες Δυνάμεις (κυρίως οι Μεγάλη Βρετανία, Γαλλία, ως τις αρχές του 1918 η Ρωσία και, από το 1917, οι ΗΠΑ) νίκησαν τις Κεντρικές Δυνάμεις (Γερμανία, Αυστροουγγαρία, Οθωμανική Αυτοκρατορία και Βουλγαρία) και οδήγησαν στην κατάρρευση τεσσάρων αυτοκρατοριών και σε ριζικές αλλαγές στον χάρτη της Ευρώπης. Οι Ενωμένες Δυνάμεις συχνά ονομάζονται οι Δυνάμεις της Αντάντ, ενώ οι Κεντρικές Δυνάμεις αναφέρονται και ως η Τριπλή Συμμαχία. Τα θύματα του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου ανήλθαν σε 9 εκατομμύρια. Τα αίτια πρέπει να αναζητηθούν στις οικονομικές συνθήκες της εποχής και στις επεκτατικές βλέψεις των διαφόρων κρατών, που είχαν ως αποτέλεσμα τη δημιουργία ανταγωνισμού μεταξύ τους. Ειδικότερα η οικονομική ανάπτυξη της Γερμανίας, που προήλθε από τη ραγδαία εξέλιξη της βιομηχανίας της, οδήγησε στην όξυνση του ανταγωνισμού της με την Αγγλία σχετικά με την εξασφάλιση του μονοπωλίου των διεθνών αγορών. Ταυτόχρονα, η γαλλική πολιτική της «ρεβάνς», δηλ. η επιθυμία της Γαλλίας να αποκαταστήσει το γόητρό της και να ανακτήσει την Αλσατία και τη Λωρραίνη, (που είχε χάσει στο Γαλλογερμανικό πόλεμο του 1870 – 1871) είχε δημιουργήσει ένταση στις σχέσεις της με τη Γερμανία. Την ίδια εποχή, η Αυστροουγγαρία βρισκόταν σε ανταγωνισμό με τη Ρωσία σχετικά με την κυριαρχία στα Βαλκάνια. Τα νέα εθνικά βαλκανικά κράτη, που είχαν δημιουργηθεί μετά την παρακμή της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, κρατούσαν ευνοϊκή στάση απέναντι στις διεκδικήσεις των εθνικών μειονοτήτων της Αυστροουγγαρίας και απειλούσαν την ενότητά της. Έτσι, η Αυστροουγγαρία επιθυμούσε να διατηρηθεί το status quo των Βαλκανίων. Η Ρωσία, από την άλλη πλευρά, επιθυμούσε να βρει διέξοδο στη Μεσόγειο, υποστήριζε την κίνηση του πανσλαβισμού και θεωρούσε τον εαυτό της φυσικό προστάτη των ορθόδοξων λαών των Βαλκανίων, πράγματα που έβρισκαν αντίθετες τη Γερμανία και την Αυστροουγγαρία.
Πριν τον Πόλεμο
Από τις αρχές του αιώνα όλες οι Μεγάλες Δυνάμεις ρίχτηκαν σε έναν ξέφρενο αγώνα δρόμου ενίσχυσης και εκσυγχρονισμού των ενόπλων τους δυνάμεων. Στη Βρετανία οι στρατιωτικές δαπάνες αυξήθηκαν σχεδόν κατά 30% μέσα στη δεκαετία 1890-1900. Το 1913 ήταν 140% υψηλότερες από ότι το 1887. Η Γερμανία, στα μέσα της δεκαετίας του 1890, δαπανούσε 90 περίπου εκατομμύρια μάρκα κάθε χρόνο για το πολεμικό της ναυτικό. Το 1913 είχε ξεπεράσει τα 400 εκατομμύρια μάρκα.Και οι άλλες Μεγάλες Δυνάμεις δεν πήγαιναν πίσω. Πίσω από τις καθησυχαστικές θεωρίες για τις “Μεγάλες Χίμαιρες”, οι άρχουσες τάξεις προετοιμάζονταν πυρετωδώς για τον Μεγάλο Πόλεμο. Οι προετοιμασίες δεν ήταν μόνο στρατιωτικές. Από τα τέλη του 19ου αιώνα κιόλας οι Μεγάλες Δυνάμεις ξεχύθηκαν σε έναν διπλωματικό αγώνα δρόμου για να εξασφαλίσουν φίλους και συμμάχους. Το 1882 η Αυστρία, η Γερμανία και η Ιταλία υπέγραψαν ένα σύμφωνο «αμοιβαίας συνεργασίας». Το 1907 η Γαλλία, η Ρωσία και η Μεγάλη Βρετανία συνέστησαν την «Τριπλή Αντάντ». Οι συμμαχίες και τα στρατόπεδα που αιματοκύλησαν την Ευρώπη το 1914-1918 είχαν διαμορφωθεί χρόνια πριν. Στο Λονδίνο, το Παρίσι, τη Μόσχα και το Βερολίνο οι άρχουσες τάξεις προσπάθησαν να ρίξουν το φταίξιμο απλά στην άλλη πλευρά. Και οι ηγέτες της αριστεράς, που όλα τα προηγούμενα χρόνια αναμασούσαν τις αναλύσεις των φιλελεύθερων αστών για την «παγκοσμιοποίηση» και τις «μεγάλες χίμαιρες» έτρεξαν, για μια ακόμα φορά, να συμφωνήσουν μαζί τους: στη Γερμανία οι βουλευτές του Σοσιαλδημοκρατικού Κόμματος -με μοναδική εξαίρεση τον Καρλ Λίμπκνεχτ υπερψήφισαν τον προϋπολογισμό για τον πόλεμο. Στη Ρωσία ο «μαρξιστής» Πλεχάνοφ και ο «αναρχικός» Κροπότκιν τάχθηκαν ανεπιφύλακτα στην πλευρά του Τσάρου. Στη Βρετανία το Εργατικό Κόμμα στήριξε ανεπιφύλακτα την «εθνική υπόθεση». Μόνο μια μειοψηφία επαναστατών τάχθηκε ανοιχτά και δυναμικά ενάντια στον πόλεμο: Η Ρόζα Λούξεμπουργκ, ο Καρλ Λίμπκνεχτ, ο Τρότσκι, ο Λένιν και οι σύντροφοί τους. Παρά τις μικρές διαφορές στις απόψεις τους όλοι τους συμφωνούσαν ότι ο πόλεμος δεν οφειλόταν σε κάποια «εξωτερικά» ή «τυχαία» γεγονότα: ο πόλεμος ήταν παιδί του καπιταλισμού. Το σύστημα δεν πήγαινε συνεχώς «μπροστά», όπως έλεγαν οι ηγέτες της επίσημης αριστεράς: αντίθετα πήγαινε ολοταχώς προς τα πίσω. Ο Μεγάλος Πόλεμος ήταν μόνο η αρχή. Όσο περισσότερο σάπιζε το σύστημα τόσο μεγαλύτερες θα ήταν οι καταστροφές που θα επιφύλασσε για την ανθρωπότητα. Οι άρχουσες τάξεις προσπαθούσαν να ρίξουν τις ευθύνες στους «εχθρούς». Οι δικές τους ευθύνες, όμως, δεν ήταν ούτε ένα χιλιοστό μικρότερες. Στις 22 Απριλίου του 1915, στο Λάνγκεμαρκ, οι στρατηγοί του Κάιζερ, Γουλιέλμου Β’ χρησιμοποίησαν δοκιμαστικά ασφυξιογόνα αέρια -προκαλώντας σάλο από σχόλια για την «καταπάτηση των νόμων του πολέμου» από τους Βρετανούς και τους Γάλλους αξιωματούχους. Αυτό δεν τους εμπόδισε να χρησιμοποιήσουν και αυτοί δηλητηριώδη αέρια στο Λόος τον Σεπτέμβρη του 1915 και να συνεχίσουν να τα χρησιμοποιούν σε όλη τη διάρκεια του πολέμου. Τις προηγούμενες δεκαετίες η Βρετανία, η Γαλλία, οι ΗΠΑ, η Ιαπωνία, η Γερμανία είχαν χωρίσει τον πλανήτη σε αποικίες και σφαίρες επιρροής. Αλλά η προσπάθειά τους να εξαπλώσουν την κυριαρχία τους όλο και πιο μακριά, τις έφερνε, αργά ή γρήγορα, αναπόφευκτα σε σύγκρουση μεταξύ τους.
Η Κρίση του Ιουλίου και η έκρηξη του πολέμου
Σ’ αυτήν την τόσο τεταμένη διεθνή κατάσταση αρκούσε μια αφορμή για να προκαλέσει τον πόλεμο, στις 28 Ιουνίου 1914 δολοφονήθηκε στο Σαράγεβο της Βοσνίας (επαρχία της Αυστροουγγαρίας) ο αρχιδούκας διάδοχος της Αυστρίας Φερδινάνδος και η σύζυγός του, Σοφία φον Τσότεκ, από το νεαρό σπουδαστή Γαβριήλ Πρίντσιπ, φανατικό οπαδό της πανσλαβικής εθνικιστικής κίνησης, η οποία διευθυνόταν από υψηλά ιστάμενα πρόσωπα της Σερβίας. Το γεγονός αυτό έδωσε την αφορμή στην Αυστροουγγαρία να ταπεινώσει τη Σερβία και να αυξήσει τη δική της επιρροή στα Βαλκάνια. Έστειλε λοιπόν στη Σερβία τελεσίγραφο, με το οποίο την καθιστούσε υπεύθυνη για τη δολοφονία και της έθετε όρους απαράδεκτους. Στις 25 Ιουλίου η Σερβία απάντησε ότι αποδεχόταν όλους σχεδόν τους όρους, αλλά η απάντησή της αγνοήθηκε. Έχοντας η Αυστροουγγαρία την υποστήριξη της Γερμανίας διέταξε γενική επιστράτευση, κήρυξε τον πόλεμο (28 Ιουλίου) κατά της Σερβίας και βομβάρδισε το Βελιγράδι. Σε πολύ μικρό χρονικό διάστημα, ο πόλεμος γενικεύτηκε. Στην επιστράτευση της Ρωσίας (30 Ιουλίου) απάντησε η Γερμανία με κήρυξη πολέμου εναντίον της (1 Αυγούστου) καθώς και εναντίον της Γαλλίας (3 Αυγούστου). Θέλοντας να εισβάλει στη Γαλλία, παραβίασε την ουδετερότητα του Βελγίου. Το γεγονός αυτό ενέπλεξε στον πόλεμο την Αγγλία, σύμμαχο του Βελγίου, που κήρυξε τον πόλεμο κατά της Γερμανίας (4 Αυγούστου). Στη συνέχεια, η Αυστροουγγαρία κήρυξε τον πόλεμο κατά της Ρωσίας (5 Αυγούστου), η Σερβία κατά της Γερμανίας (6 Αυγούστου), το Μαυροβούνιο κατά της Αυστροουγγαρίας (7 Αυγούστου) και κατά της Γερμανίας (12 Αυγούστου), η Γαλλία και η Αγγλία κατά της Αυστροουγγαρίας (10 Αυγούστου), η Ιαπωνία κατά της Γερμανίας (28 Αυγούστου), η Αυστροουγγαρία κατά της Ιαπωνίας (25 Αυγούστου) και κατά του Βελγίου (28 Αυγούστου). Η σύγκρουση ξεκίνησε στις 28 Ιουλίου 1914 με την κήρυξη πολέμου από την Αυστροουγγαρία στη Σερβία. Στις 30 Ιουλίου κάλεσε η Ρωσία τις δυνάμεις της σε γενική επιστράτευση για να υποστηρίξει τη Σερβία. Σε απάντηση η Γερμανία, που ήταν σύμμαχος της Αυστροουγγαρίας και είχε ανανεώσει την υποστήριξή της ακόμα και σε περίπτωση πολέμου, κάλεσε με τελεσίγραφό της τη Ρωσία να σταματήσει την επιστράτευση εντός 12 ωρών και της κήρυξε τον πόλεμο την 1 Αυγούστου. Το βράδυ της ίδιας ημέρας τμήματα του ρωσικού ιππικού παραβίασαν τα σύνορα της ανατολικής Πρωσίας.
Η Ελλάδα στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο
O A’ Παγκόσμιος Πόλεμος αποτέλεσε πεδίο εσωτερικής διαμάχης και πολιτικών μαχών για την Ελλάδα. Η χώρα παρέμεινε ουδέτερη τα πρώτα χρόνια του πολέμου μη θέλοντας να συγκρουσθεί με τις Μεγάλες Δυνάμεις. Από τη μία πλευρά υπηρχε ο Βασιλιάς Κωνσταντίνος ο οποίος στήριζε την ουδετερότητα της χώρας και στη χειρότερη των περιπτώσεων συστράτευση με τις δυνάμεις των Κεντρικών Αυτοκρατοριών, ήτοι Γερμανία, Αυστροουγγαρία, Βουλγαρία κλπ. Από την άλλη πλευρά υπήρχε ο Ελευθέριος Βενιζέλος ο οποίος ως Πρωθυπουργός της χώρας πρότεινε τη στήριξη των Δυνάμεων της Αντάντ. Η βασική του πολιτική πεποίθησή, ήταν ότι άσχετα από την έκβαση του πολέμου στην κεντρική Ευρώπη, η Βρετανία θα παρέμενε κυρίαρχη στην Εγγύς Ανατολή.Η διαφωνία μεταξύ βασιλιά και πρωθυπουργού οδήγησε στην παραίτηση της Κυβέρνησης Βενιζέλου την 21η Φεβρουαρίου 1915. Στις εκλογές του Μαΐου η λαϊκή ετυμηγορία επανεκλέγει τον Βενιζέλο, ο οποίος με τη νέα εκλογή του επαναλαμβάνει τη δέσμευση που είχε αναλάβει η Ελλάδα ως σύμμαχος απέναντι στη Σερβία, εάν δεχθεί εκείνη επίθεση της Βουλγαρίας. Τα Ανάκτορα ανένδοτα εμμένουν στις θέσεις τους, πράγμα που οδηγεί τον Έλληνα Πρωθυπουργό σε νέα παραίτηση και αποχή του κόμματός του από τις εκλογές της 6ης Δεκεμβρίου 1915. Η διαμάχη αυτή για τη στάση της χώρας στον πόλεμο, στάθηκε ουσιαστικά η αιτία αλλά και η αφορμή για την απόσχιση των δύο μερών και τη δημιουργία δύο αντίθετων πολιτικών πόλων. Ο εθνικός διχασμός αποτελούσε, πλέον, γεγονός.
Κυβέρνηση Εθνικής Αμύνης
Στις 16 Αυγούστου του 1916 ο Βενιζέλος σχηματίζει το κίνημα της Εθνικής Αμύνης στη Θεσσαλονίκη που το υποστηρίζει ο συμμαχικός στρατός που έχει στο μεταξύ αποβιβαστεί στη πρωτεύουσα της Μακεδονίας. Ο Βενιζέλος έπειτα από τους αρχικούς δισταγμούς του τάσσεται με το κίνημα και στις 26 Σεπτεμβρίου μεταβαίνει στα Χανιά, όπου και σχηματίζει προσωρινή κυβέρνηση με αρχικά μέλη την τριανδρία, αποτελούμενη από τον ίδιο, το ναύαρχο Κουντουριώτη και το στρατηγό Δαγκλή και από εκεί μεταβαίνει στη Θεσσαλονίκη. Η Ελλάδα το 1916 είχε κοπεί στα δύο: Από τη μια μεριά το κράτος της Θεσσαλονίκης που περιλάμβανε τη Μακεδονία, την Κρήτη και τα νησιά του ανατολικού Αιγαίου, απεφάσιζε να διενεργηθεί στρατολογία σε μεγάλη κλίμακα και οργάνωνε την μεραρχία του Αρχιπελάγους και κατόπιν τις μεραρχίες Κρήτης και Σερρών. Από την άλλη μεριά η κυβέρνηση των Αθηνών αντιπαρατασσόταν στους οπαδούς του Βενιζέλου με τους απολυθέντες στρατευσίμους που είχε οργανώσει ο Ιωάννης Μεταξάς σε παρακρατικές ομάδες. Στην προσπάθεια των Συμμάχων να θέσουν υπό τον έλεγχο τους τη νότια Ελλάδα, τα Γαλλικά θωρηκτά έμπαιναν στον Πειραιά και αποβίβαζαν 3000 άνδρες, ενώ βομβάρδιζαν περιοχές της Αθήνας γύρω από το Στάδιο και κοντά στα Ανάκτορα. Μετά από τελεσίγραφο των συμμάχων ο βασιλιάς αποσύρεται από το θρόνο, χωρίς να παραιτηθεί τυπικά, στις 2/15 Ιουνίου 1917, αφήνοντας στη θέση του το δευτερότοκο γιο του Αλέξανδρο. Ο Βενιζέλος έρχεται στην Αθήνα και σχηματίζει κυβέρνηση στις 13 Ιουνίου και αμέσως κηρύσσει τον πόλεμο στις Κεντρικές Δυνάμεις επισημοποιώντας την ανάλογη πράξη της προσωρινής κυβέρνησης της Θεσσαλονίκης. Παρά τις αντιδράσεις, η κυβέρνηση αυτή δημιούργησε ισχυρό στρατό, που συνέβαλε πρωταγωνιστικά για τη νίκη των συμμάχων στο Μακεδονικό μέτωπο και έγινε δυνατή η μεγάλη επίθεση του Σεπτεμβρίου του 1918, που οδήγησε στη συνθηκολόγηση της Βουλγαρίας. Η συνθηκολόγηση, τέλος, της Γερμανίας στις 11 Νοεμβρίου 1918 θέτει τέλος στο Μεγάλο Πόλεμο που διήρκησε τέσσερα έτη και αιματοκύλησε την Ευρώπη. Ο Ελευθέριος Βενιζέλος δικαιώθηκε για την επιλογή του να συστρατευθεί στο πλευρό της Αντάντ, με αποτέλεσμα στη Διάσκεψη του Παρισιού από την πλευρά των νικητών πλέον, να υποβάλλει υπόμνημα με τις ελληνικές διεκδικήσεις, που περιλάμβαναν τη Θράκη, τη Βόρεια Ήπειρο αλλά και τη Σμύρνη. Βέβαια το τι ακολούθησε είναι γνωστό, με το όνειρο της Μεγάλης Ιδέας, της Ελλάδας των δύο Ηπείρων και των πέντε Θαλασσών, να καταρρέει με τα γεγονότα του Αυγούστου του 1922 που οδήγησαν σε μία από τις μεγαλύτερες τραγωδίες στην ιστορία του ελληνισμού, τη Μικρασιατική Καταστροφή.
>
>
Ο Ελληνοϊταλικός Πόλεμος (28η Οκτωβρίου 1940)
Ο Ελληνοϊταλικός πόλεμος του 1940 (στην Ελλάδα και Πόλεμος ή Έπος του 40) ήταν η πολεμική σύγκρουση μεταξύ Ελλάδας και Ιταλίας, η οποία διήρκεσε από τις 28 Οκτωβρίου 1940 μέχρι τις 23 Απριλίου 1941. Επίσημη έναρξη του Πολέμου θεωρείται η «επίδοση του τελεσιγράφου», ενώ μετά τις 6 Απριλίου 1941, με την επέμβαση των Γερμανών, συνεχίστηκε ως Ελληνοιταλικογερμανικός πόλεμος. Ο πόλεμος αυτός ήταν το αποτέλεσμα της επεκτατικής πολιτικής του φασιστικού καθεστώτος του Μπενίτο Μουσολίνι που είχε εγκαθιδρύσει στην Ιταλία. Στα μέσα του 1940, ο Μπενίτο Μουσολίνι, έχοντας ως πρότυπο τις κατακτήσεις του Αδόλφου Χίτλερ, θέλησε να αποδείξει στους Γερμανούς συμμάχους του Άξονα ότι μπορεί και ο ίδιος να οδηγήσει την Ιταλία σε ανάλογες στρατιωτικές επιτυχίες. Η Ιταλία είχε ήδη κατακτήσει την Αλβανία από την άνοιξη του 1939, καθώς και πολλές βρετανικές βάσεις στην Αφρική, όπως τη Σομαλιλάνδη, το καλοκαίρι του 1940, αλλά αυτές δεν ήταν επιτυχίες ανάλογες αυτών της ναζιστικής Γερμανίας. Ταυτόχρονα ο Μουσολίνι επιθυμούσε να ισχυροποιήσει τα συμφέροντα της Ιταλίας στα Βαλκάνια, που ένοιωθε ότι απειλούνταν από τη γερμανική πολιτική από την στιμή που η Ρουμανία είχε δεχθεί την γερμανική προστασία για τα πετρελαϊκά της κοιτάσματα. Τις πρώτες πρωινές ώρες της 28ης Οκτωβρίου του 1940, ο Ιταλός Πρέσβης στην Αθήνα, Εμανουέλε Γκράτσι επέδωσε ιδιόχειρα στον Έλληνα Πρωθυπουργό Ιωάννη Μεταξά, στην οικία του δεύτερου, στην Κηφισιά, τελεσίγραφο, με το οποίο απαιτούσε την ελεύθερη διέλευση του Ιταλικού στρατού από την Ελληνοαλβανική μεθόριο, προκειμένου στη συνέχεια να καταλάβει κάποια στρατηγικά σημεία του Ελληνικού Βασιλείου, (λιμένες, αεροδρόμια κλπ.), για τις ανάγκες ανεφοδιασμού και άλλων διευκολύνσεών του για τη μετέπειτα προώθησή του στην Αφρική. Μετά την άρνηση του Πρωθυπουργού (το περίφημο «όχι»), ιταλικές στρατιωτικές δυνάμεις άρχισαν τις στρατιωτικές επιχειρήσεις εισβολής στην Ελλάδα. Αξίζει να σημειωθεί στο σημείο αυτό, ότι ανεξάρτητα των όσων έχουν γραφεί κατά καιρούς σε διάφορα έντυπα, ο πόλεμος αυτός δεν ήταν αιφνίδιος. Η επίδοση του τελεσιγράφου αναμενόταν ήδη από ημέρα σε ημέρα, η δε ημερομηνία αυτή της επίδοσης θεωρούνταν η πλέον πιθανή δεδομένου ότι αποτελούσε εθνική επέτειο του φασισμού στην Ιταλία από το 1925. Αλλά και από ένα τεράστιο δίκτυο πληροφοριών που είχε αναπτυχθεί τότε, σε συνδυασμό με διάφορα γεγονότα όπως αναφέρονται παρακάτω, οδηγούσαν με απόλυτη ακρίβεια την επερχόμενη πολεμική σύγκρουση κατά την οποία η Ελλάδα βρέθηκε τουλάχιστον έτοιμη να την αντιμετωπίσει. Ο Ελληνικός Στρατός αντεπιτέθηκε και ανάγκασε τον ιταλικό σε υποχώρηση και μέχρι τα μέσα Δεκεμβρίου, σχεδόν το ένα τέταρτο του εδάφους της Αλβανίας είχε καταληφθεί από τους Έλληνες. Η αντεπίθεση των Ιταλών, το Μάρτιο του 1941, απέτυχε, με κέρδος μόνο μικρές εδαφικές εκτάσεις στην περιοχή της Χειμάρρας. Τις πρώτες μέρες του Απριλίου, με την έναρξη της γερμανικής επίθεσης, οι Ιταλοί ξεκίνησαν και αυτοί νέα αντεπίθεση. Από τις 12 Απριλίου, ο Ελληνικός Στρατός άρχισε να υποχωρεί από την Αλβανία, για να μην περικυκλωθεί από τους προελαύνοντες Γερμανούς. Ακολούθησε η συνθηκολόγηση με τους Γερμανούς, στις 20 Απριλίου και με τους Ιταλούς, τρεις μέρες αργότερα, οι οποίες περαίωσαν τυπικά τον ελληνοϊταλικόγερμανικό πόλεμο. Η απόκρουση της ιταλικής εισβολής αποτέλεσε τη πρώτη νίκη των Συμμάχων κατά των δυνάμεων του Άξονα στη διάρκεια του Δεύτερου Παγκοσμίου Πολέμου και ανύψωσε το ηθικό των λαών στη σκλαβωμένη Ευρώπη. Πολλοί ιστορικοί υποστηρίζουν ότι η νίκη των Ελλήνων επηρέασε την έκβαση ολόκληρου του πολέμου, καθώς υποχρέωσε τους Γερμανούς να αναβάλουν την επίθεση κατά της Σοβιετικής Ένωσης, προκειμένου να βοηθήσουν τους συμμάχους τους Ιταλούς που έχαναν τον πόλεμο με την Ελλάδα. Η καθυστερημένη επίθεση τον Ιούνιο του 1941, ενέπλεξε τις γερμανικές δυνάμεις στις σκληρές συνθήκες του ρωσικού χειμώνα, με αποτέλεσμα την ήττα τους στη διάρκεια της Μάχης της Μόσχας. Στις 7 Απριλίου 1939, Ιταλικές δυνάμεις κατέλαβαν την Αλβανία. Έτσι η Ιταλία απέκτησε ουσιαστικά κοινά χερσαία σύνορα με την Ελλάδα. Η πράξη αυτή οδήγησε το Ηνωμένο Βασίλειο και τη Γαλλία να εγγυηθούν για την εδαφική ακεραιότητα της Ελλάδας. Ο Μεταξάς προσπάθησε να κρατήσει την ουδετερότητα της Ελλάδα παρά την ιδεολογική του συγγένεια με το φασισμό και το ναζισμό και τις οικονομικές σχέσεις που είχαν οικοδομηθεί με τη Ναζιστική Γερμανία. Ήδη από τον Μάρτη του 1939 η Ελληνική Διπλωματία συγκέντρωνα πληροφορίες για τις προθέσεις των δύο δικτατόρων στα Βαλκάνια και τον Αύγουστο του 1939 γίνεται γνωστό ότι οι προθέσεις για την Ελλάδα του ‘Σιδηρού Συμφώνου’ Ιταλίας – Γερμανίας ήταν η κατάληψη και ο διαχωρισμός : το ανατολικό τμήμα η Γερμανία το προόριζε σαν δώρο στην Βουλγαρία εάν της επέτρεπε την ελεύθερη διάβαση στο Αιγαίο και το Δυτικό στην Αλβανία η οποία θα χρησιμοποιόταν απ τους Ιταλούς σαν κατοχική αστυνομική δύναμη. (Βλέπε βιβλίο : The British Labour Government and the Greek Civil War , συγγραφέας Θανάσης Σφήκας, Αγγλία 1994). Τα γεγονότα επαληθεύτηκαν απολύτως μετακατοχικά. Έτσι ο Μεταξάς αποφάσισε να στραφεί ολοκληρωτικά προς το Αγγλικό στρατόπεδο το οποίο εννοούσε εξάλλου και ο αγγλόφιλος Βασιλιάς Γεώργιος Β΄, ο οποίος παρείχε μεν στήριξη στο «καθεστώς της 4ης Αυγούστου» αλλά οι σχέσεις του με τον Μεταξά είχαν ψυχρανθεί σημαντικά όταν ο δικτάτωρ προσπαθούσε να βρει τρόπο να εξασφαλίσει μια ουδετερότητα την οποία για ένα διάστημα όντως διαπραγματεύτηκε με τους Γερμανούς μέσω της πρεσβείας μας στη Μαδρίτη και τον αρχηγό της Αμπβερ Βίλχελμ φον Κανάρις, σημαντικού φίλου του φρανκικού καθεστώτος που πολυσύχναζε στην Ισπανία. Ο φον Κανάρις πάντως παρέθετε πολύ αόριστες εγγυήσεις που δεν έπεισαν τελικά τον Μεταξά , παρόλο που μερίδα των Ελλήνων διπλωματών του πρότειναν να τις αποδεχτεί. Ο ποιητής μας και τότε διπλωματικός Γιώργος Σεφέρης αναφέρει ότι μερικοί από αυτούς τους διπλωμάτες ήταν έτοιμοι να πιστέψουν οτιδήποτε προκειμένου να αποφύγουν την εμπλοκή της Ελλάδας στον πόλεμο και ότι οι γερμανικές εκείνες ‘εγγυήσεις’ δεν μιλούσαν καν για ουδετερότητα της Ελλάδας (Βλέπε αναφορά στο προηγούμενο βιβλίο του Θανάση Σφήκα) Ο Χίτλερ , με προσωπικές του διπλωματικές κινήσεις μεταξύ Μάη και Ιούλιο 1939 στις οποίες δεν συμμετείχε καν η Ιταλία , εξασφάλισε την συμμαχία Ουγγαρίας , Ρουμανίας και Βουλγαρίας. Ο Μουσολίνι είχε θεωρήσει αρχικά τα ρουμανικά πετρέλαια σαν δικό του μελλοντικό λάφυρο στα Βαλκάνια και εξοργίστηκε από τις εξελίξεις. Ετοιμάζοντας λοιπόν τις δικές του κινήσεις πήρε απόφαση να επέμβει στα Βαλκάνια ήδη απ τις 11 Αυγούστου και η απόφαση για πόλεμο είχε παρθεί: «Ο Μουσολίνι συνεχίζει να μιλά για επίθεση-αστραπή κατά της Ελλάδας στα τέλη Σεπτεμβρίου». Στο μεταξύ, το αρχικό πλάνο για επίθεση στη Γιουγκοσλαβία μπήκε στο αρχείο, λόγω της γερμανικής αντίθεσης και της έλλειψης των αναγκαίων μεταφορικών μέσων. Όταν ο Χίτλερ 1η Σεπτεμβρίου 1939 επιτίθεται στην Πολωνία , σε μια σαφής κίνηση για τις επιδιώξεις του στα ανατολικά, ο Μουσολίνι έμαθε τα γεγονότα εκ των υστέρων και όχι σαν συνεργαζόμενος σύμμαχος με την Γερμανία , κάτι τον οποίο τον εξόργισε έντονα. Στις 12 Οκτωβρίου 1940, οι Γερμανοί κατέλαβαν τις πετρελαιοπηγές της Πραχόβας, της Ρουμανίας. Το γεγονός αυτό, το οποίο και πάλι δεν είχε πληροφορηθεί από πριν, εξόργισε τον Μουσολίνι, ο οποίος το θεώρησε ως «επέμβαση» των συμμάχων του Γερμανών στη νοτιο-ανατολική Ευρώπη, μια περιοχή που η Ιταλία θεωρούσε ότι άνηκε στη δική της σφαίρα επιρροής. Τρεις μέρες αργότερα συνεκάλεσε σύσκεψη στη Ρώμη για να συζητηθεί η εισβολή στην Ελλάδα. Μόνον ο αρχηγός του Γενικού Επιτελείου, στρατηγός Πιέτρο Μπαντόλιο, προέβαλλε αντιρρήσεις, σημειώνοντας την ανάγκη να συγκεντρωθεί δύναμη τουλάχιστον 20 μεραρχιών πριν την εισβολή. Όμως, ο Διοικητής των δυνάμεων στην Αλβανία, Σεμπαστιάνο Βισκόντι Πράσκα (άτομο πάντως που χρωστούσε την θέση του στην υποταγή του στο κόμα ), υποστήριξε ότι μόνο 3 μεραρχίες αρκούσαν, και αυτές μάλιστα αφού θα έχει ήδη ολοκληρωθεί η πρώτη φάση του σχεδίου, δηλαδή η κατάληψη της Ηπείρου. Οι αξιωματικοί βεβαίωσαν τον Μουσολίνι ότι ο πόλεμος προς την Ελλάδα θα ήταν μια υπόθεση δύο εβδομάδων. Ο Υπουργός Εξωτερικών Γκαλεάτσο Τσιάνο , ο οποίος υποστήριξε ότι θα μπορέσουν να βασιστούν και στην υποστήριξη προσωπικοτήτων της Ελλάδας, οι οποίοι θα εξαγοράζονταν εύκολα, ανέλαβε να βρει ένα «casus belli» (αιτία πολέμου). Την επόμενη εβδομάδα, ο βασιλιάς της Βουλγαρίας Βόρις Γ’ προσεκλήθη να λάβει μέρος στην επιχείρηση ενάντια στην Ελλάδα, αλλά εκείνος αρνήθηκε, επειδή η Γερμανία εκείνη την στιγμή δεν ευνοούσε καθόλου ένα Βαλκανικό μέτωπο. Στην Ιταλία είχε ήδη ξεκινήσει από νωρίς μια επιχείρηση προπαγάνδας κατά της Ελλάδας, ενώ παράλληλα είχε μπει σε εφαρμογή σχέδιο προκλητικών ενεργειών εις βάρος της Ελλάδας, όπως η πτήση ιταλικών αεροσκαφών εντός του ελληνικού εναέριου χώρου, επιθέσεις αεροσκαφών σε ελληνικά πλοία, με αποκορύφωμα τον τορπιλισμό και βύθιση του καταδρομικού Έλλη στο λιμάνι της Τήνου, κατά τη διάρκεια του εορτασμού του Δεκαπενταύγουστου από ιταλικό υποβρύχιο. Παρά την αδιαμφισβήτητη ενοχή των Ιταλών, η Ελληνική Κυβέρνηση ανακοίνωσε ότι το πλοίο βυθίστηκε από πλοίο «αγνώστου εθνικότητας». Παρά το ότι με αυτό τον τρόπο διατηρήθηκε τύποις η ουδετερότητα, εντούτοις ο ελληνικός λαός είχε αρχίσει ήδη να υποψιάζεται τους πραγματικούς ενόχους.
Το ιταλικό τελεσίγραφο και η ελληνική αντίδραση
Τα ξημερώματα της 28ης Οκτωβρίου 1940, ο Ιταλός πρέσβης στην Αθήνα, Εμανουέλε Γκράτσι, παρέδωσε στον Ιωάννη Μεταξά τελεσίγραφο του Μουσολίνι. Με αυτό, ο Ντούτσε ζητούσε να επιτραπεί η ελεύθερη διέλευση ιταλικών στρατευμάτων, τα οποία θα κατελάμβαναν απροσδιόριστα «στρατηγικά σημεία» εντός της ελληνικής επικράτειας. Ο Μεταξάς αρνήθηκε το τελεσίγραφο με τα λόγια: «Alors, c’est la guerre» (γαλλικά:«Λοιπόν, έχουμε πόλεμο») Η απάντηση στο ιταλικό τελεσίγραφο θεωρείται από αρκετούς ιστορικούς αποτέλεσμα πίεσης της κοινής γνώμης, κατ’ άλλους προσωπική ενέργεια και απόφαση. Σύγχρονοι ιστορικοί πιστεύουν ότι η απόφαση του Μεταξά ήταν αποτέλεσμα της εξωτερικής πολιτικής της κυβέρνησης, αφού η Ελλάδα προετοιμαζόταν χρόνια για επικείμενη επίθεση εχθρικών δυνάμεων. Εντός ολίγων ωρών, ξεκίνησε η ιταλική επίθεση, ενώ ο Μεταξάς απηύθυνε διάγγελμα προς τον ελληνικό λαό. Κατόπιν αυτού, ο λαός ξεχύθηκε στους δρόμους τραγουδώντας πατριωτικά τραγούδια και αντι-ιταλικά συνθήματα, ενώ εκατοντάδες εθελοντές σε ολόκληρη την επικράτεια, άνδρες και γυναίκες, έσπευδαν στα στρατολογικά γραφεία για να καταταγούν. Ολόκληρο το έθνος ενώθηκε ενάντια στην ιταλική επιθετικότητα. Ακόμη και ο φυλακισμένος ηγέτης του παράνομου Κομμουνιστικού Κόμματος, ο Νίκος Ζαχαριάδης, έγραψε ανοικτή επιστολή, ζητώντας από το λαό να αντισταθεί, παρότι εξακολουθούσε να ισχύει το Σύμφωνο Ρίμπεντροπ-Μολότωφ (περί μη επίθεσης μεταξύ Σοβιετικής Ένωσης και Γερμανίας), παραβαίνοντας έτσι την εκ Μόσχας κομματική γραμμή.
Σχέδια επίθεσης και άμυνας
Το μέτωπο είχε μήκος περίπου 150 χιλιομέτρων και βρισκόταν σε μια εξ ολοκλήρου ορεινή περιοχή, η οποία επιπροσθέτως ήταν εξαιρετικά δύσβατη, λόγω του σχεδόν ανύπαρκτου οδικού δικτύου της. Η οροσειρά της Πίνδου χώριζε το θέατρο επιχειρήσεων στα δύο: αυτό της Ηπείρου και εκείνο της Δυτικής Μακεδονίας. Το ιταλικό σχέδιο πολέμου, το επονομαζόμενο Emergenza G («Επείγουσα Ελλάς»), προέβλεπε την κατάληψη της χώρας σε τρεις φάσεις. Η πρώτη ήταν η κατάληψη της Ηπείρου και των Ιονίων Νήσων. Ακολουθούσε, μετά την άφιξη των ενισχύσεων, μια επιδρομή προς τη Δυτική Μακεδονία μέχρι τη Θεσσαλονίκη, η οποία αποσκοπούσε στην κατάληψη της Βόρειας Ελλάδας. Το σχέδιο είχε συνταχθεί με την ελπίδα της παρέμβασης και της Βουλγαρίας, η οποία θα κατελάμβανε την Ανατολική Μακεδονία και τη Θράκη. Το ιταλικό Γενικό Επιτελείο όρισε ένα Σώμα Στρατού για κάθε θέατρο επιχειρήσεων, τα οποία Σώματα σχηματίστηκαν από τις δυνάμεις που ήδη κατείχαν την Αλβανία. Το ισχυρότερο 25ο Σώμα «Τσαμουριά» (XXV Ciamuria) στην Ήπειρο, το οποίο αποτελούνταν από την 23η Μεραρχία Πεζικού «Φερράρα» (Ferrara), την 51η Μεραρχία Πεζικού «Σιένα» (Siena) και την 131 Τεθωρακισμένη Μεραρχία «Κένταυρος» (Centauro), συνολικά περίπου 30.000 άνδρες και 163 ελαφρά άρματα, θα βάδιζε προς τα Ιωάννινα, υποστηριζόμενο στα δεξιά από το “Παραλιακό Συγκρότημα”, μια δύναμη αποτελούμενη από ένα Σύνταγμα Γρεναδιέρων και δύο Συντάγματα Ιππικού και στα αριστερά από την επίλεκτη 3η Μεραρχία Αλπινιστών «Τζούλια» (Julia), η οποία θα προέλαυνε στην Πίνδο. Στο μέτωπο της Δ.Μακεδονίας, το 26ο Σώμα «Κορυτσά» (XXVI Corizza), αποτελούμενο από την 29η Μεραρχία Πεζικού «Πιεμόντε» (Piemonte) και την 49η Μεραρχία Πεζικού «Πάρμα» (Parma) θα τηρούσε αμυντική στάση. Συνολικά, η δύναμη που θα αντιμετώπιζαν οι Έλληνες ανερχόταν σε περίπου 85.000 άνδρες, υπό τις διαταγές του στρατηγού Σεμπαστιάνο Βισκόντι Πράσκα. Μετά την κατάληψη της Αλβανίας από τους Ιταλούς, το Ελληνικό Γενικό Επιτελείο κατάρτισε το σχέδιο «ΙΒ» («Ιταλία-Βουλγαρία», για την αντιμετώπιση μιας ταυτόχρονης συνδυασμένης επίθεσης από Ιταλία και Βουλγαρία. Το σχέδιο προέβλεπε επιβραδυντικές αμυντικές ενέργειες στην περιοχή της Ηπείρου, με βαθμιαία υποχώρηση στη φυσικά οχυρή γραμμή Άραχθος-Μέτσοβο-Αλιάκμονας-Βέρμιο, διατηρώντας την πιθανότητα μιας περιορισμένης επίθεσης στη Δυτική Μακεδονία. Το σχέδιο αναθεωρήθηκε δύο φορές στη συνέχεια, το «ΙΒα», προέβλεπε την άμυνα στη γραμμή των συνόρων και το «ΙΒβ», το οποίο προέβλεπε άμυνα κάπου ενδιάμεσα, μεταξύ συνόρων και γραμμής υποχώρησης. Στον υποστράτηγο Χαράλαμπο Κατσιμήτρο, διοικητή της 8ης Μεραρχίας, παραχωρήθηκε ελευθερία κινήσεων και αποφάσεων ανάλογα με την κατάσταση που θα διαμορφωνόταν στο πεδίο της μάχης. Ο διοικητής της 8ης Μεραρχίας αποφάσισε ότι δεν θα παραχωρούσε αμαχητί εθνικό έδαφος και οργάνωσε την κύρια αμυντική τοποθεσία βόρεια των Ιωαννίνων στην περιοχή Ελαίας – Καλπακίου και κατά μήκος του ποταμού Καλαμά, παρά τις διαταγές του Γενικού Επιτελείου, που υπογράμμιζαν ότι κύρια αποστολή των δυνάμεων του ήταν η κάλυψη της Δυτικής Μακεδονίας και η φρούρηση της διάβασης του Μετσόβου και των οδών προς Αιτωλοακαρνανία. Οι κύριες ελληνικές δυνάμεις στην περιοχή όπου εκδηλώθηκε η ιταλική επίθεση, αριθμούσαν συνολικά περίπου 35.000 άνδρες και ήταν: Στην Ήπειρο η 8η Μεραρχία Πεζικού,υπό τον υποστράτηγο Χαράλαμπο Κατσιμήτρο. Στην περιοχή της Πίνδου, το «Απόσπασμα Πίνδου», υπό τον συνταγματάρχη Κωνσταντίνο Δαβάκη, με δύναμη 2.000 ανδρών περίπου. Οι Έλληνες είχαν μικρό πλεονέκτημα στο ότι οι μεγάλες μονάδες τους ( μεραρχίες) περιελάμβαναν 30% περισσότερο πεζικό (τρεις σχηματισμούς συνταγμάτων έναντι δύο ιταλικών) και ελαφρώς περισσότερο πυροβολικό και τουφέκια έναντι των ιταλικών, αλλά δεν είχαν καθόλου άρματα μάχης, ενώ οι Ιταλοί μπορούσαν να βασιστούν και στην απόλυτη υπεροπλία τους στον αέρα έναντι της μικρής τότε Ελληνικής Βασιλικής Αεροπορίας. Επιπλέον, το μεγαλύτερο μέρος του οπλισμού του Ελληνικού Στρατού αναγόταν στον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο ή προερχόταν από χώρες όπως η Γερμανία (σύμμαχος της Ιταλίας) αλλά και το Βέλγιο, η Αυστρία ή η Γαλλία, οι οποίες βρίσκονταν υπό κατοχή, πράγμα το οποίο είχε αρνητικές επιπτώσεις στην προμήθεια ανταλλακτικών και πολεμοφοδίων. Παρά ταύτα, πολλοί Έλληνες αξιωματικοί ήταν βετεράνοι μιας δεκαετίας συνεχών, σχεδόν, πολεμικών συγκρούσεων (Βαλκανικοί Πόλεμοι 1912-13, Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος, Μικρασιατική Εκστρατεία 1919-22) και ο Ελληνικός Στρατός, παρά τα περιορισμένα μέσα του, είχε αναδιοργανωθεί σε μεγάλο βαθμό κατά τη δεκαετία του 1930. Τέλος, το ηθικό των Ελληνικού Στρατού, αντίθετα με τις προσδοκίες των Ιταλών, ήταν υψηλότατο, με τους άνδρες έτοιμους να αποκρούσουν την ιταλική επίθεση και να «πάρουν εκδίκηση για την Τήνο». Μετά τον Πόλεμο, πολλοί Ιταλοί αξιωματικοί παρομοίαζαν την ελληνική αντίσταση στην Ήπειρο με αυτή των Τούρκων στα Δαρδανέλια στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, και κάποιοι μάλιστα έφτασαν στο σημείο να την αποδώσουν και στη συμμετοχή προσφύγων (περίπου 25%) από την ανταλλαγή πληθυσμών του 1923.
Φάσεις επιχειρήσεων
Αρχική ιταλική επίθεση (28 Οκτωβρίου 1940 – 13 Νοεμβρίου 1940)
Οι Ιταλοί επιτέθηκαν το πρωί της 28ης Οκτωβρίου και τα τμήματα προκάλυψης στη γραμμή των συνόρων συμπτύχθηκαν και κατέλαβαν νέες θέσεις άμυνας στα μετόπισθεν στα πλαίσια του επιβραδυντικού αγώνα. Οι μεραρχίες «Φερράρα» και «Κένταυρος» κινήθηκαν προς την περιοχή του Καλπακίου (στη θέση Ελαία), το «Παραλιακό Συγκρότημα» προωθήθηκε κατά μήκος της ακτής και η Μεραρχία «Σιένα» κινήθηκε στα νοτιοανατολικά του Καλπακίου προκειμένου να διαβεί τον ποταμό Καλαμά. Οι Ιταλοί συνάντησαν σημαντικές δυσκολίες στην προώθηση τους λόγω των καταστροφών στο οδικό δίκτυο και στις γέφυρες και των συνεχών βροχοπτώσεων που είχαν μετατρέψει τις ημιονικές οδούς σε βούρκο και τα ρυάκια σε ορμητικούς χειμάρρους. Η σύμπτυξη των τμημάτων προκάλυψης ολοκληρώθηκε τη νύκτα της 29ης προς 30η Οκτωβρίου και στις 31 Οκτωβρίου όταν το ιταλικό Γενικό Επιτελείο ανακοίνωνε ότι: «οι μονάδες μας συνεχίζουν να προελαύνουν στην Ήπειρο και έφτασαν στον ποταμό Καλαμά, σε πολλά σημεία. Αντίξοες καιρικές συνθήκες και ενέργειες των υποχωρούντων εχθρών δεν επιβραδύνουν την προέλαση των δυνάμεών μας», οι δυνάμεις των Μεραρχιών «Φερράρα» και «Κένταυρος» άρχισαν να συγκεντρώνονται στην περιοχή της κύριας αμυντικής τοποθεσίας στο Καλπάκι. Οι αντίξοες καιρικές συνθήκες στη θάλασσα δεν επέτρεψαν τη προσχεδιασμένη απόβαση στην Κέρκυρα. Την 1η Νοεμβρίου, το ιταλικό Γενικό Επιτελείο έδινε προτεραιότητα στο μέτωπο της Αλβανίας έναντι αυτού της Αφρικής αλλά στο χρονικό διάστημα από 2 μέχρι 9 Νοεμβρίου οι επανειλημμένες προσπάθειες να διασπαστεί η κύρια αμυντική τοποθεσία συνετρίβησαν από τις δυνάμεις της 8ης Μεραρχίας, οπότε στις 9 Νοεμβρίου οι επιθέσεις διακόπηκαν και οι ιταλικές δυνάμεις στην Ήπειρο υποχώρησαν και έλαβαν θέσεις άμυνας, απειλούμενες από την αντεπίθεση των ελληνικών δυνάμεων από την περιοχή της Πίνδου. Η μεγαλύτερη απειλή για τις ελληνικές θέσεις διαγράφηκε από την διείσδυση των 11.000 ανδρών της Μεραρχίας Αλπινιστών «Τζούλια» στην Πίνδο με κατεύθυνση το Μέτσοβο και τη διάβαση της Κατάρας, η οποία απειλούσε να διαχωρίσει τις ελληνικές δυνάμεις της Ηπείρου από εκείνες της Δυτικής Μακεδονίας. Η «Τζούλια» αρχικά σημείωσε επιτυχίες, καθώς κατάφερε να απωθήσει τις λιγοστές δυνάμεις του Αποσπάσματος Πίνδου του συνταγματάρχη Δαβάκη, που είχε την ευθύνη για την άμυνα της περιοχής. Οι ολιγομελείς φρουρές στα φυλάκια κατά μήκος των συνόρων γρήγορα ανατράπηκαν από τους αλπινιστές και το βράδυ της 28ης Οκτωβρίου, το σύνολο των δυνάμεων του Δαβάκη αναγκάστηκαν να συμπτυχθούν υπό το βάρος της ιταλικής επίθεσης. Οι αλπινιστές συνέχισαν τις επιθέσεις τους την επόμενη μέρα και η κατάσταση για τις ελληνικές δυνάμεις έγινε απελπιστική. Το σύνολο των ανδρών του Αποσπάσματος Πίνδου είχαν προωθηθεί στην πρώτη γραμμή και ο Δαβάκης αναγκάστηκε να ζητήσει την βοήθεια των κατοίκων της περιοχής για τον ανεφοδιασμό τους. Μέσα από δύσβατα, ολισθηρά και ανεμοδαρμένα μονοπάτια, γέροντες, γυναίκες και παιδιά, μέσα στη νύχτα, στο τσουχτερό κρύο, στο χιόνι και στη λάσπη μετέφεραν στους μαχητές που κρατούσαν τις κορυφές των υψωμάτων πυρομαχικά, εφόδια και τρόφιμα και βοηθούσαν στη μεταφορά των τραυματιών στα μετόπισθεν. Ήταν η συμμετοχή του άμαχου πληθυσμού της περιοχής στο «Έπος της Πίνδου». Το Ελληνικό Γενικό Επιτελείο διέγνωσε έγκαιρα την απειλή και κατηύθηνε αμέσως όλες τις μονάδες που επιστρατεύονταν στην απειλούμενη περιοχή. Στις 31 Οκτωβρίου εκδηλώθηκε η πρώτη αντεπίθεση των Ελλήνων, η οποία σημείωσε μικρή επιτυχία. Οι Ιταλοί κατόρθωσαν στις 3 Νοεμβρίου να καταλάβουν τη Βοβούσα, ένα χωριό 20 χιλιόμετρα βόρεια του Μετσόβου, αλλά οι δυνάμεις τους δεν ήταν αρκετές για να διαφυλάξουν το αριστερό άκρο της προώθησης τους, στο οποίο αντεπιτέθηκαν οι ελληνικές δυνάμεις που είχαν σπεύσει στην περιοχή. Ο συνταγματάρχης Δαβάκης δεν είχε την τύχη να συμμετέχει στην ελληνική αντεπίθεση, μια και στις 2 Νοεμβρίου, εκτελώντας προσωπικά αναγνώριση στην περιοχή του υψώματος του Προφήτη Ηλία Φούρκας τραυματίστηκε σοβαρά από εχθρικά πυρά και διακομίστηκε στο νοσοκομείο Κοζάνης και στην συνέχεια στην Αθήνα. Οι ελληνικές δυνάμεις περικύκλωσαν αυτές της «Τζούλια» που εγκατέλειψαν τη Βοβούσα, στις 4 Νοεμβρίου. Μέχρι την 7η Νοεμβρίου διεξήχθηκαν ανηλεείς μάχες στην περιοχή μέσα σε αντίξοες καιρικές συνθήκες και οι αλπινιστές της «Τζούλια», που είχαν αποκοπεί από τα μετόπισθεν τους, πολέμησαν σκληρά για την επιβίωση τους. Στις 8 Νοεμβρίου ο διοικητής της «Τζούλια», στρατηγός Μάριο Τζιρότι, διέταξε να υποχωρήσουν νότια του όρους Σμόλικα κατά μήκος της βόρειας όχθης του Αώου προς την Κόνιτσα, όπου είχε προωθηθεί η 47η Μεραρχία «Μπάρι», η οποία αρχικά προοριζόταν για την απόβαση στην Κέρκυρα. Μέχρι τις 13 Νοεμβρίου οι ελληνικές δυνάμεις είχαν ανακαταλάβει τις συνοριακές διαβάσεις της Πίνδου, με εξαίρεση την περιοχή της Κόνιτσας, που κατείχε η μεραρχία Μπάρι μέχρι την 16η Νοεμβρίου. Αυτό ήταν και το τέλος της «Μάχης της Πίνδου».Στη Δυτική Μακεδονία, ενόψει της έλλειψης δραστηριότητας από ιταλικής πλευράς και προκειμένου να ανακουφιστεί το μέτωπο της Πίνδου, το ελληνικό Γενικό Επιτελείο στις 31 Οκτωβρίου προώθησε στην περιοχή το Γ’ Σώμα Στρατού (10η και 11η Μεραρχία Πεζικού και Ταξιαρχία Ιππικού) υπό τον αντιστράτηγο Γεώργιο Τσολάκογλου με την εντολή να επιτεθεί στην Αλβανία, επίθεση η οποία λόγω προβλημάτων ανεφοδιασμού αναβλήθηκε για τις 14 Νοεμβρίου. Η απροσδόκητη ελληνική αντίσταση κατέλαβε εξαπήνης το ιταλικό Γενικό Επιτελείο, το οποίο περίμενε ένα «στρατιωτικό πικ-νικ». Αρκετές μονάδες στάλθηκαν εσπευσμένα στην Αλβανία, ανώ τα αρχικά σχέδια για επικουρικές επιθέσεις σε ελληνικά νησιά ματαιώθηκαν. Εξοργισμένος από την αποτελμάτωση της επιχείρησης, ο Μουσολίνι στις 9 Νοεμβρίου ανασχημάτισε τη Διοίκηση Αλβανίας, αντικαθιστώντας τον Πράσκα με τον Ουμπάλντο Σόντου (Ubaldo Soddu), τέως υφυπουργό Πολέμου. Ο νέος διοικητής, αμέσως μετά την ανάληψη των καθηκόντων του, διέταξε τις δυνάμεις του να διακόψουν κάθε επιθετική ενέργεια και να λάβουν θέσεις άμυνας. Ήταν πλέον ξεκάθαρο ότι η ιταλική εισβολή είχε αποτύχει.
Ελληνική αντεπίθεση και ακινητοποίηση (14 Νοεμβρίου 1940 – 8 Μαρτίου 1941)
Οι ελληνικές εφεδρείες άρχισαν να φτάνουν στο μέτωπο στις αρχές Νοεμβρίου, ενώ η αδράνεια της Βουλγαρίας επέτρεψε στο ελληνικό Γενικό Επιτελείο να μεταφέρει την πλειονότητα των μονάδων από τα ελληνο-βουλγαρικά σύνορα και να τις αναπτύξει στο αλβανικό μέτωπο. Έτσι, ο Αρχιστράτηγος Αλέξανδρος Παπάγος κατόρθωσε να πετύχει αριθμητική υπεροχή έναντι των Ιταλών ως τα μέσα Νοεμβρίου, πριν εξαπολύσει αντεπίθεση. Έντεκα μεραρχίες πεζικού, δύο Ταξιαρχίες Πεζικού και η Μεραρχία Ιππικού υπο τον Υποστράτηγο Γεώργιο Στανωτά αντιμετώπιζαν δεκαπέντε ιταλικές μεραρχίες πεζικού και μια τεθωρακισμένη μεραρχία. Το Τμήμα Στρατιάς Δυτικής Μακεδονίας και το Γ’ Σώμα Στρατου, ενισχυμένα με μονάδες από ολόκληρη τη Βόρειο Ελλάδα, εξαπέλυσαν επίθεση στις 14 Νοεμβρίου, με κατεύθυνση την Κορυτσά. Μετά από σκληρή μάχη στην οχυρωμένη μεθόριο, οι Έλληνες τη διέσπασαν στις 17 Νοεμβρίου και μπήκαν στην Κορυτσά στις 22. Λόγω της αναποφασιστικότητας του ελληνικού Γενικού Επιτελείου, οι Ιταλοί βρήκαν χρόνο να αναδιοργανωθούν και να μην καταρρεύσουν τελείως παρόλο που στο στράτευμά τους είχε ήδη ξεσπάσει κρίση με παραιτήσεις υψηλόβαθμων στρατιωτικών. Η επίθεση από τη Δυτική Μακεδονία συνδυάστηκε με γενική επίθεση σε ολόκληρο το μήκος του Μετώπου. Το Α’ και Β’ Σώμα Στρατού προέλασαν στην Ήπειρο, και μετά από σκληρή μάχη κατόρθωσαν να καταλάβουν τους Αγίους Σαράντα, το Πόγραδετς και το Αργυρόκαστρο ως τις αρχές Δεκεμβρίου και τη Χειμάρρα την παραμονή των Χριστουγέννων. Είχε πλέον καταληφθεί ουσιαστικά ολόκληρη η Βόρεια Ήπειρος. Στις 10 Ιανουαρίου 1941, πριν την έλευση της βαρυχειμωνιάς, καταλήφθηκε και το στρατηγικής σημασίας οχυρωμένο πέρασμα της Κλεισούρας. Αλλά οι Έλληνες δεν κατόρθωσαν να προωθηθούν προς το Βεράτιο, ενώ απέτυχε και η επίθεσή τους προς την Αυλώνα. Στη μάχη για την Αυλώνα, οι Ιταλικές μεραρχίες «Λύκοι της Τοσκάνης», «Τζούλια», «Πινερόλο» και «Πουστέρια» υπέστησαν μεγάλες απώλειες, αλλά στα τέλη Ιανουαρίου η ελληνική προέλαση σταμάτησε. Οι Έλληνες σταμάτησαν λόγω αριθμητικής υπεροχής, πλέον, των Ιταλών, και λόγω της απομάκρυνσής τους από τα κέντρα ανεφοδιασμού. Στο μεταξύ, ο στρατηγός Σοντού αντικαταστάθηκε στα μέσα Δεκεμβρίου από τον Ούγκο Καβαλλέρο (Ugo Cavallero). Στις 4 Μαρτίου, με την απειλή της γερμανικής επέμβασης έκδηλη, οι Βρετανοί έστειλαν τις πρώτες τους ενισχύσεις και πολεμοφόδια στους Έλληνες. Συγκεκριμένα, έστειλαν τέσσερεις μεραρχίες, εκ των οποίων δύο τεθωρακισμένες, που αριθμούσαν 57.000 στρατιώτες υπό τις διαταγές του στρατηγού Χένρι Ουίλσον (Henry Wilson).
Εαρινή ιταλική επίθεση (9 Μαρτίου 1941 – 23 Απριλίου 1941)
Η στασιμότητα συνεχίστηκε, παρά τις επιμέρους εχθροπραξίες, καθώς και οι δυο αντίπαλοι ήταν πολύ αδύναμοι για να ξεκινήσουν νέα μεγάλη έφοδο. Οι Έλληνες ήταν σε ακόμη μειονεκτικότερη θέση καθώς, έχοντας απογυμνώσει τα βόρεια σύνορά τους από όπλα και άνδρες για να κρατήσουν το αλβανικό μέτωπο, ήταν υπερβολικά ευάλωτοι σε μια πιθανή γερμανική επίθεση μέσω Βουλγαρίας. Οι Ιταλοί, από την άλλη πλευρά, θέλοντας να πετύχουν μια νίκη στο αλβανικό μέτωπο πριν την επιβεβλημένη, πλέον, γερμανική εμπλοκή, συγκέντρωσαν τις δυνάμεις τους για μια νέα επίθεση με την κωδική ονομασία «Primavera» (Άνοιξη). Συγκέντρωσαν δεκαεπτά μεραρχίες έναντι των δεκατριών ελληνικών και υπό την επίβλεψη του Μουσολίνι προσωπικά, επιτέθηκαν ενάντια στο στενό της Κλεισούρας. Η επίθεση διήρκεσε από τις 9 ως τις 20 Μαρτίου, αλλά απέτυχε να απωθήσει τους Έλληνες, κερδίζοντας περιορισμένες μόνο περιοχές, όπως τη Χειμάρρα και μικρές εκτάσεις περί το Μπεράτι. Έκτοτε και μέχρι τη γερμανική επίθεση στις 6 Απριλίου, οι επιχειρήσεις αποκλιμακώθηκαν. Η σημαντικότερη μάχη της “εαρινής επίθεσης” ήταν η μάχη του υψώματος 731. Κατά την έναρξη των εχθροπραξιών, το Ελληνικό Βασιλικό Ναυτικό αποτελούνταν από το ήδη παλαιό θωρηκτό «Αβέρωφ», 10 αντιτορπιλικά (εκ των οποίων 4 παλαιά), αρκετές τορπιλακάτους και 6 παλαιά υποβρύχια. Στις αρχές του πολέμου περιορίστηκε στην προστασία των θαλάσσιων μεταφορών στο Αιγαίο πέλαγος, τόσο για την ολοκλήρωση της επιστράτευσης της χώρας, όσο και για τον ανεφοδιασμό της. Τα ελληνικά σκάφη αντιμετώπιζαν συνεχώς τον κίνδυνο επιθέσεων από ιταλικά αεροσκάφη και υποβρύχια, που επιχειρούσαν έχοντας ως βάση τα Δωδεκάνησα. Ακολούθησαν περιορισμένες επιθετικές ενέργειες ενάντια σε ιταλικά σκάφη στα Στενά του Οτράντο. Τα αντιτορπιλικά προέβησαν σε τρεις θαρραλέες, αλλά άκαρπες νυχτερινές επιδρομές (14-15 Νοεμβρίου 1940, 15-16 Δεκεμβρίου 1940 και 4-5 Ιανουαρίου 1941). Οι ελληνικές επιτυχίες ήρθαν από τα υποβρύχια, τα οποία κατόρθωσαν να βυθίσουν μερικά ιταλικά μεταγωγικά. Από την ιταλική πλευρά, παρότι ο ιταλικός στόλος υπέστη σημαντικές ζημιές από το Βρετανικό Πολεμικό Ναυτικό κατά την Επιδρομή στον Τάραντα, τα ιταλικά αντιτορπιλικά και καταδρομικά συνέχισαν να επιχειρούν, καλύπτοντας τις νηοπομπές εφοδιασμού μεταξύ Ιταλίας και Αλβανίας. Τέλος, στις 28 Νοεμβρίου, μια ναυτική μοίρα βομβάρδισε την Κέρκυρα, ενώ στις 18 Δεκεμβρίου και στις 4 Μαρτίου, έβαλαν κατά ελληνικών παράλιων θέσεων στην Αλβανία. Αξίζει επίσης να σημειωθεί και η επιτυχία στα τέλη του 1940 του ελληνικού υποβρυχίου «Παπανικολής» με κυβερνήτη τον τότε πλωτάρχη Μιλτιάδη Ιατρίδη, το οποίο βύθισε ανοιχτά του Αυλώνα δύο έμφορτα ιταλικά μεταγωγικά. Στην ίδια περιοχή στις 29 Δεκεμβρίου 1940 βυθίστηκε αύτανδρο το υποβρύχιο Πρωτεύς με κυβερνήτη τον Μιχαήλ Χατζηκωνσταντή. Σημαντική δράση, επίσης, είχαν και τα άλλα υποβρύχια του στόλου (Κατσώνης, Νηρεύς, Τρίτων). Από τον Ιανουάριο του 1941, το κύριο μέλημα του ελληνικού ναυτικού ήταν η κάλυψη των νηοπομπών από και προς την Αλεξάνδρεια, σε συνεργασία με το βρετανικό ναυτικό. Καθώς στις αρχές Μαρτίου ξεκίνησε η μεταφορά του Βρετανικού Εκστρατευτικού Σώματος, ο ιταλικός στόλος αποφάσισε να επιτεθεί εναντίον του. Καλά πληροφορημένοι όμως οι Βρετανοί, κατόρθωσαν να αμυνθούν με επιτυχία ενάντια στους Ιταλούς στη Ναυμαχία του Ακρωτηρίου Ταίναρου στις 28 Μαρτίου. Με την έναρξη της γερμανικής επίθεσης, στις 6 Απριλίου, η κατάσταση άλλαξε άρδην. Η γερμανική υπεροπλία από αέρος προξένησε μεγάλες απώλειες σε ελληνικά και βρετανικά πλοία, ενώ η κατάληψη της κυρίως Ελλάδας και αργότερα της Κρήτης από την Βέρμαχτ σήμανε το τέλος των συμμαχικών ναυτικών επιχειρήσεων στον ελληνικό χώρο μέχρι την Εκστρατεία των Δωδεκανήσων το 1943.
Απολογισμός
Με την πτώση της Κρήτης το Μάιο του 1941, ολόκληρη η Ελλάδα βρέθηκε υπό τον απόλυτο έλεγχο των δυνάμεων του Άξονα. Για τα επόμενα τρία χρόνια υπέστη τη σκληρή Κατοχή από τις δυνάμεις της Γερμανίας, της Ιταλίας και της Βουλγαρίας. Κατά τη διάρκεια της Κατοχής υπήρξε εκτεταμένη Αντίσταση, η οποία απελευθέρωσε τις περισσότερες ορεινές περιοχές ως το 1944. Συγχρόνως, ελληνικές χερσαίες δυνάμεις και πλοία συνέχιζαν τον πόλεμο μαζί με τους Βρετανούς στη Βόρειο Αφρική, ακόμη και στην ίδια την Ιταλία. Με την γερμανική υποχώρηση από τα Βαλκάνια, τον Οκτώβριο-Νοέμβριο του 1944, η χώρα απελευθερώθηκε, αλλά πολύ σύντομα έπεσε στη δίνη ενός πολύνεκρου εμφύλιου πολέμου.
>
>
Α’ Βαλκανικός Πόλεμος (1912 – 1913)
Μετά τη προηγηθείσα συμμαχία των Βαλκανικών κρατών, (Σερβία, Μαυροβούνιο, Ελλάδα, και Βουλγαρία), στις 30 Σεπτεμβρίου του 1912 οι βαλκανικές αυτές χώρες έστειλαν συλλογικά τελεσίγραφο στην Τουρκία με το οποίο ζητούσαν την διασφάλιση της αυτονομίας των εθνικών μειονοτήτων τους, που ζούσαν στο έδαφός της. Η Τουρκία όπως ήταν φυσικό απέρριψε το τελεσίγραφο αυτό, που έμεινε στην ιστορία γνωστό ως Διακοίνωση των Τεσσάρων Χριστιανικών Κρατών με αποτέλεσμα η σύγκρουση να είναι πλέον αναπόφευκτη. Οι εξελίξεις που ακολούθησαν υπήρξαν ραγδαίες. Ο πόλεμος αυτός κηρύχθηκε επίσημα στις 9 Οκτωβρίου του 1912, ακριβώς ημερομηνία που εξέπνεε το τελεσίγραφο, πλην όμως οι επιστρατεύσεις στις σύμμαχες Χώρες ξεκίνησαν πέντε ημέρες πριν. Αξίζει να αναφερθεί επίσης ότι την τελευταία στιγμή η Οθωμανική αυτοκρατορία πρότεινε στην Ελλάδα να μη συμμετάσχει στον πόλεμο, με αντάλλαγμα την οριστική εκχώρηση της Κρήτης στην Ελλάδα. Ο Α΄ Βαλκανικός Πόλεμος έληξε με την υπογραφή της Συνθήκης Λονδίνου (1913) που συνομολογήθηκε μεταξύ των νικητών συμμάχων, (Ελλάδας-Βουλγαρίας, Μαυροβουνίου και Σερβίας) αφενός και της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας αφετέρου.
Κατάσταση στις παραμονές του πολέμου
Από το καλοκαίρι του 1912 ο κίνδυνος πολεμικής ανάφλεξης στα Βαλκάνια φαίνονταν κάτι παραπάνω από υπαρκτός, ιδιαίτερα από μέρους της Βουλγαρίας και του Μαυροβουνίου, που είχαν συνάψει ήδη συμφωνία κοινής επιθέσεως εναντίον της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Ο ίδιος ο πρωθυπουργός της Ελλάδας, Ελευθέριος Βενιζέλος είχε υπολογίσει την έναρξη του πολέμου την άνοιξη του 1913, έβλεπε όμως το χρόνο να πιέζει ασφυκτικά. Επιχείρησε να ολοκληρώσει το πλέγμα των βαλκανικών συμμαχιών της Ελλάδας, συνάπτοντας συμφωνίες από κοινού επίθεσης με Σερβία, Βουλγαρία και Μαυροβούνιο. Η συμφωνίες αυτές υπογράφτηκαν στις 22 Σεπτεμβρίου 1912.
Στρατιωτική προετοιμασία
Η στρατιωτική προετοιμασία της Ελλάδας ήταν από τους κύριους στόχους του κινήματος στο Γουδί το 1909. Ως ακόλουθο αυτών των ετοιμασιών στα μέσα Ιανουαρίου 1912 έφτασε στην Ελλάδα γαλλική αποστολή για την εκπαίδευση του στρατού. Αντίστοιχη βρετανική αποστολή έφτασε στις 11 Απριλίου για την εκπαίδευση του στόλου. Ένα ακόμη μέλημα του Ελ. Βενιζέλου ήταν να αποκατασταθεί η ενότητα στο στράτευμα. Για αυτό το λόγο, τον Μάρτιο του 1912 επανέφερε τον διάδοχο Κωνσταντίνο, ο οποίος είχε απομακρυνθεί μετά το κίνημα του 1909. Επίσης, πραγματοποιήθηκαν μεγάλες παραγγελίες σε στρατιωτικό εξοπλισμό, οι οποίες ήταν εφικτό να πραγματοποιηθούν χάρη στην θεαματική ανόρθωση της ελληνικής οικονομίας. Το θωρηκτό «Γεώργιος Αβέρωφ», αποτέλεσε την πιο σύγχρονη μονάδα και ταυτόχρονα σύμβολο της υπεροπλίας του ελληνικού στόλου. Ο ελληνικός στρατός τις παραμονές του πολέμου ανέρχονταν σε δύναμη 135.000 ανδρών. Ο Βενιζέλος, επίσης, έσπευσε να ενισχύσει τον στόλο με παραγγελίες νέων πλοίων ακόμη και την τελευταία στιγμή.
Διπλωματική προετοιμασία
Για τον Βενιζέλο ήταν ολοφάνερο ότι η παρακμάζουσα Οθωμανική Αυτοκρατορία θα οδηγούνταν σε διαμελισμό. Για την ελληνική εξωτερική πολιτική η ιδέα να επαναληφθεί το σφάλμα που οδήγησε στην ήττα του 1897, μιας αντιμετώπισης της Τουρκίας χωρίς συμμάχους ήταν αδιανόητη. Η Ελλάδα για να εξασφαλίσει μια θέση στον Βαλκανικό συνασπισμό έπρεπε να πείσει τους εν δυνάμει συμμάχους ότι: Θα προσέφερε σημαντικό συγκριτικό πλεονέκτημα που θα την καθιστούσε απαραίτητη στην συμμαχία. Θα επεδείκνυε διάθεση για συμβιβασμό προκειμένου να ξεπεραστούν δυσεπίλυτα προβλήματα. Από το φθινόπωρο του 1911, μέχρι τις παραμονές του πολέμου, όλα τα βαλκανικά κράτη: Βουλγαρία, Ελλάδα, Σερβία, Μαυροβούνιο επιδόθηκαν σε μαραθώνιο μυστικών διαπραγματεύσεων, που κατέληξαν σε μία σειρά από διμερείς συνθήκες και στρατιωτικές συμβάσεις. Αυτό το πλέγμα διμερών σχέσεων ονομάστηκε «Βαλκανικός Συνασπισμός». Οι διαπραγματεύσεις και τα κείμενα των συνθηκών που κατέληξαν χαρακτηρίστηκαν από απόλυτη μυστικότητα. Στην Ελλάδα εκτός από τον Βενιζέλο και τον Βασιλιά Γεώργιο ελάχιστοι γνώριζαν την ύπαρξη και την πορεία των διαπραγματεύσεων. Ο ίδιος ο Βενιζέλος όταν διαπραγματευόταν με τον Βούλγαρο πρωθυπουργό, δεν γνώριζε το κείμενο της σερβοβουλγαρικής συνθήκης. Πολύ περισσότερο, πλήρη άγνοια είχαν οι Μεγάλες Δυνάμεις με την εξαίρεση της Ρωσίας, η οποία υποστήριξε την σερβοβουλγαρική προσέγγιση.
Έναρξη πολέμου
Στις 4 Οκτωβρίου 1912 η Οθωμανική Αυτοκρατορία κήρυξε τον πόλεμο κατά της Βουλγαρίας και της Σερβίας. Με την Ελλάδα απέφυγε να κηρύξει τον πόλεμο ελπίζοντας ακόμα σε ειρηνικό διακανονισμό. Την αμέσως όμως επόμενη ημέρα, η ελληνική κυβέρνηση κήρυξε εκείνη τον πόλεμο ως μέλος του Βαλκανικού Συνασπισμού.Σύμφωνα με το σχέδιο επίθεσης, ο στρατός Θεσσαλίας με διοικητή τον διάδοχο Κωνσταντίνο θα αναλάμβανε το κύριο βάρος των επιχειρήσεων. Ο στρατός Ηπείρου με διοικητή τον στρατηγό Κωνσταντίνο Σαπουτζάκη θα αναλάμβανε δευτερεύοντα ρόλο, μέχρι την ολοκλήρωση του έργου του στρατού Θεσσαλίας.
Μέτωπο Θεσσαλίας
Με την κήρυξη του πολέμου, ο στρατός Θεσσαλίας πέρασε το σύνορα με στόχο την κατάληψη της Μακεδονίας. Στην πορεία του βόρεια αντιμετώπισε αρχικά μικρές τουρκικές δυνάμεις, καθώς ο κύριος στόχος του τουρκικού στρατού επικεντρώθηκε στην αντιμετώπιση των βουλγαρικών δυνάμεων στην Θράκη. Στις 6 Οκτωβρίου οι ελληνικές δυνάμεις, με επικεφαλής τον διάδοχο Κωνσταντίνο, μπήκαν στην Ελασσόνα και την επόμενη μέρα βρέθηκαν στα στενά του Σαρανταπόρου, που υπερασπίζονταν ισχυρές τουρκικές δυνάμεις. Η ελληνική επίθεση άρχισε το απόγευμα στις 9 Οκτωβρίου και ολοκληρώθηκε την επομένη με την αποχώρηση των Τούρκων, οι οποίοι εγκατέλειψαν στο πεδίο της μάχης ολόκληρο το πυροβολικό τους. Ο ελληνικός στρατός εισήλθε στα Σέρβια και αμέσως μετά προωθήθηκε ως τον ποταμό Αλιάκμονα. Στις 11 Οκτωβρίου μπήκε στην Κοζάνη. Το Γενικό Στρατηγείο, που επικεφαλής του ήταν ο Κωνσταντίνος, αποφάσισε να κινηθεί ο ελληνικός στρατός βόρεια, με κατεύθυνση προς το Μοναστήρι και να συναντήσει τον σερβικό στρατό. Η κυβέρνηση Ελ. Βενιζέλου, όμως, διαφώνησε και έκρινε ότι είναι επιτακτική η ανάγκη ο στρατός να κινηθεί χωρίς καμία καθυστέρηση προς Θεσσαλονίκη, προς την οποία κατευθύνονταν δυνάμεις του βουλγαρικού στρατού από τα βορειοδυτικά. Είναι χαρακτηριστική η περίφημη φράση του Βενιζέλου στον διάδοχο Κωνσταντίνο «σας απαγορεύω να πάτε στο Μοναστήρι, θα πάτε να απελευθερώσετε τη Θεσσαλονίκη». Ο Βενιζέλος αναγκάστηκε να κάνει χρήση του αξιώματός του και να στείλει τον βασιλέα Γεώργιο Α’ στο μέτωπο για να κάμψει την αντίσταση του Κωνσταντίνου και να κατευθύνει τον ελληνικό στρατό προς τη Θεσσαλονίκη. Η επόμενη μεγάλη μάχη δόθηκε στις 19-20 Οκτωβρίου στη λίμνη των Γιαννιτσών, όπου οι Τούρκοι είχαν παρατάξει ισχυρές δυνάμεις, ώστε να ανακάψουν την πορεία του ελληνικού στρατού προς την Θεσσαλονίκη. Η ελληνική επίθεση ήταν επιτυχής και στις 20 Οκτωβρίου το πρωί εισήλθε στην πόλη των Γιαννιτσών. Στη συνέχεια, αφού επισκεύασε τις γέφυρες που είχαν καταστρέψει οι Τούρκοι, ο ελληνικός στρατός πέρασε την ανατολική όχθη του Αξιού ποταμού και άρχισε να προετοιμάζει την κατάληψη της Θεσσαλονίκης.
Η απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης
Στις 18 Οκτωβρίου 1912 το ελληνικό τορπιλοβόλο αρ.11 με κυβερνήτη τον Υποπλοίαρχο Νικόλαο Βότση μπήκε στο λιμάνι της Θεσσαλονίκης απαρατήρητο κάτω από την μύτη των πυροβολείων του Καρα-μπουρνού ανατίναξε με δύο τορπίλες το γερασμένο Τουρκικό θωρηκτό «Φετχί Μπουλέντ» το οποίο με τις μεγάλου βεληνεκούς πυροβολαρχίες του είχε αναλάβει την προστασία της πόλης από ξηράς και θαλάσσης. Το γεγονός αυτό είχε σημαντική επίδραση στο ηθικό των αμυνομένων Τούρκων και επηρέασε την απόφαση του Ταξίν Πασά να παραδώσει την πόλη στον προελαύνοντα Ελληνικό Στρατό. Την ίδια μέρα, στην Άνω Τζουμαγιά, ο στρατιωτικός ακόλουθος της Ελληνικής πρεσβείας στη Σόφια, Αθανάσιος Σουλιώτης κλήθηκε να συναντήσει εκεί το Βούλγαρο στρατηγό Θεοδωρώφ αλλά αντί αυτού συνάντησε τελικά τον Έλληνα στην καταγωγή, υπίατρο του Βουλγαρικού στρατού, Φίλιππο Νίκογλου (από τη Στενήμαχο της Ανατολικής Ρωμυλίας), ο οποίος του εκμυστηρεύτηκε ότι οι Βούλγαροι προτίθενται να επιτεθούν πρώτοι στη Θεσσαλονίκη. Στις 25 Οκτωβρίου οι Ευρωπαίοι πρόξενοι της Θεσσαλονίκης και ο Τούρκος στρατηγός Σαδίλκ παρουσιάστηκαν στις εμπροσθοφυλακές του Ελληνικού στρατού στην περιοχή Τοψίου (νυν Γέφυρα) έξω από την Θεσσαλονίκη και ζήτησαν να παραδώσουν υπό όρους τη Θεσσαλονίκη στον Ελληνικό στρατό. Ο Κωνσταντίνος απέρριψε δύο φορές τους όρους του Τούρκου αρχιστράτηγου Χασάν Ταξίν πασά με αποτέλεσμα να χαθεί πολύτιμος χρόνος και να επίκειται η κατάληψη της Θεσσαλονίκης από τον βουλγαρικό στρατό. Ο Βενιζέλος διέταξε τον Κωνσταντίνο να καταλάβει άμεσα την Θεσσαλονίκη, καθιστώντας τον προσωπικά υπεύθυνο για ενδεχόμενη απώλειά της. Τελικά ο Ταξίν πασάς αποδέχθηκε τους όρους του Κωνσταντίνου. Την νύχτα της 26 Οκτωβρίου-27 Οκτωβρίου 1912 οι αξιωματικοί του Ελληνικού Στρατού Ιωάννης Μεταξάς και Βίκτωρ Δούσμανης στο Διοικητήριο της Θεσσαλονίκης υπέγραψαν το πρωτόκολλο παράδοσης της πόλης στον ελληνικό στρατό. Την επόμενη ημέρα (27 Οκτωβρίου) υπογράφηκε συμπληρωματικό πρωτόκολλο με το οποίο παραδίνονταν στους Έλληνες, όλη η φρουρά της Θεσσαλονίκης η οποία ανέρχονταν σε 25.000 στρατιώτες και 1.000 αξιωματικούς με όλο τον βαρύ και ατομικό οπλισμό τους και το απόγευμα μπήκαν στην πόλη δύο ευζωνικά τάγματα της Ζ’ μεραρχίας, ενώ οι Α’, Β’, Γ’, Δ’ μεραρχίες με την υπόλοιπη δύναμη της Ζ’ έλαβαν θέσεις στα υψώματα γύρω από την πόλη. Βάσει του πρωτοκόλλου παράδοσης όλοι οι Οθωμανοί Αξιωματικοί θα κρατούσαν τον οπλισμό τους. Επίσης οπλισμένη θα παρέμενε η Οθωμανική χωροφυλακή, για την διατήρηση της Τάξης. Ήδη από τις 26 Οκτωβρίου ο Κωνσταντίνος έστειλε μήνυμα προς το Βούλγαρο στρατηγό Θεοδωρώφ που κατευθύνονταν με μία μεραρχία προς τη Θεσσαλονίκη, ότι η Θεσσαλονίκη είχε ήδη απελευθερωθεί και ότι μπορούσε να διαθέσει τις δυνάμεις του σε άλλες επιχειρήσεις. Παρόλα αυτά ο Θεοδωρώφ έστειλε απεσταλμένο αξιωματικό στον Ταξίν πασά ζητώντας του να υπογράψει πρωτόκολλο παράδοσης της Θεσσαλονίκης, παρόμοιο με εκείνο που μόλις είχε συνάψει με τους Έλληνες, προκειμένου να εμφανιστεί ως συναπελευθερωτής της πόλης. Ο Ταξίν αρνήθηκε και μάλιστα ζήτησε την προστασία του Ελληνικού στρατού επειδή μονάδες του που είχαν ήδη παραδοθεί στον Ελληνικό στρατό δεχόταν επιθέσεις από Βουλγαρικά τμήματα. Ο Θεοδωρώφ φθάνοντας στις 28 Οκτωβρίου έξω από τη Θεσσαλονίκη ζήτησε να εισέλθει στην πόλη για να στρατοπεδεύσει. Ύστερα από διαπραγματεύσεις, επιτράπηκε να εισέλθουν δύο βουλγαρικά τάγματα στη Θεσσαλονίκη για να ξεκουραστούν, αλλά η βουλγαρική δύναμη που εισήλθε στην πόλη ανήλθε σε ολόκληρο σύνταγμα το οποίο στρατωνίσθηκε κυρίως σε Εβραϊκά και εξαρχικά οικήματα. Η Χαλκιδική απελευθερώθηκε από σώματα «προσκόπων» (μονάδες ελαφρού πεζικού).Μέχρι τις 10 Νοεμβρίου στο Μακεδονικό μέτωπο η ελληνική ζώνη κατοχής επεκτάθηκε από τη λίμνη Δοϊράνη μέχρι τον ποταμό Στρυμώνα. Στην δυτική Μακεδονία η V μεραρχία συνάντησε ισχυρή αντίσταση από τις τουρκικές δυνάμεις (40.000 άνδρες) που προάσπιζαν το Μοναστήρι και παρά την ενίσχυση της από τμήματα της III και της VI μεραρχίας δεν πρόλαβε να απελευθερώσει το Μοναστήρι το οποίο καταλήφθηκε τελικά από τους Σέρβους.
Μέτωπο Ηπείρου
Κατά την έναρξη των επιχειρήσεων, ο ρόλος του στρατού Ηπείρου ήταν αμυντικός. Μόλις στις 12 Οκτωβρίου οι ελληνικές δυνάμεις μπήκαν στην Φιλιππιάδα και στις 21 παραδόθηκε η Πρέβεζα, με υποστήριξη ναυτικών μονάδων. Στην συνέχεια, ακολούθησε ενεργητική δραστηριότητα με κατεύθυνση προς τα Ιωάννινα, τα οποία υπερασπίζονταν ο Τούρκος διοικητής Εσσάτ Πασάς. Ύστερα από μάχη στην τοποθεσία Πέντε πηγάδια (24-30 Οκτωβρίου) οι ελληνικές και τουρκικές δυνάμεις σταθεροποίησαν τις θέσεις τους στην περιοχή. Μετά την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης, στις 5 Νοεμβρίου 1912, μικρή δύναμη με επικεφαλής τον Ταγματάρχη Σπύρο Σπυρομήλιο αποβιβάστηκε στην Χειμάρα και στις 7 Δεκεμβρίου ο στρατός Μακεδονίας εισήλθε στην Κορυτσά. Στο μέτωπο νότια των Ιωαννίνων, στο Μπιζάνι, οι Τούρκοι είχαν οργανώσει βάσει γερμανικών σχεδίων οχυρωματικά έργα: ισχυρά πυροβολεία, πυροβόλα και τσιμεντένια χαρακώματα, καθιστώντας αδύνατη την προέλαση του ελληνικού στρατού με τις περιορισμένες δυνάμεις που διέθετε στην περιοχή. Όταν τελικά το μέτωπο στην Μακεδονία σταθεροποιήθηκε και μεταφέρθηκαν ενισχύσεις ο ελληνικός στρατός απελευθέρωσε τα Ιωάννινα στις 22 Φεβρουαρίου 1913, αφού υποχρέωσε τις τουρκικές δυνάμεις του Μπιζανίου σε συνθηκολόγηση. Ύστερα από τα Ιωάννινα ο στρατός κινήθηκε βόρεια: στις 27 Φεβρουαρίου εισήλθε στο Αργυρόκαστρο και στις 3 Μαρτίου στους Αγίους Σαράντα, ολοκληρώνοντας την απελευθέρωση της Ηπείρου. Η δράση του Ελληνικού Στόλουπό την πρώτη ημέρα του πολέμου, ο Ελληνικός στόλος, που ήταν και η κύρια συνεισφορά της Ελλάδος στην Βαλκανική συμμαχία, ανέλαβε ουσιαστική δράση. Σε μία ενέργεια ανάλογη με αυτή του Βότση στην Θεσσαλονίκη στις 8 Νοεμβρίου το τορπιλοβόλο αρ.14 ανάγκασε τουρκική κανονιοφόρο που προστάτευε τις Κυδωνιές να αυτοβυθιστεί. Ο Ελληνικός στόλος, υπό τις διαταγές του Παύλου Κουντουριώτη εξασφάλισε τον απόλυτο έλεγχο του Αιγαίου: απέπλευσε αμέσως βορειοανατολικά και άρχισε περιπολίες έξω από τα Δαρδανέλια. Ο τουρκικός στόλος, ο οποίος λόγω της παρουσίας του ιταλικού στο Αιγαίο από τον Απρίλιο του 1912 είχε παραμείνει προφυλαγμένος μέσα στα Στενά, δεν πρόλαβε να αντιδράσει έγκαιρα. Στις 8 Οκτωβρίου καταλήφθηκε η Λήμνος και άρχισε η μετατροπή του φυσικού λιμανιού της, του Μούδρου, σε ναυτική βάση και ορμητήριο του ελληνικού στόλου. Από τις 6 Οκτωβρίου έως τις 20 Δεκεμβρίου του 1912 μικτά αγήματα του στόλου απελευθέρωσαν, όλα σχεδόν τα νησιά του ανατολικού και βόρειου Αιγαίου:
- 17/10/1912 Ίμβρος, Θάσος και Άγιος Ευστράτιος.
- 18/10/1912 Σαμοθράκη.
- 21/10/1912: Ψαρά.
- 24/10/1912: Τένεδος.
- 2/11/1912: χερσόνησος Αγίου Όρους.
- 11/11/1912: Λέσβος.
- 13/11/1912: Χίος.
- 14/11/1912: Οινούσσες.
- 27/11/1912: Ικαρία.
- 02/3/1913: Σάμος.
Κατά την διάρκεια των ναυτικών επιχειρήσεων σημειώθηκαν και τα εξής γεγονότα:
- 19/10/1912: Το τορπιλλοβόλο 11 βυθίζει το Θ/Κ «Φετχ-ι-Μπουλέντ»
- 12/11/1912: Το τορπιλλοβόλο 14 τορπιλλίζει την Κ/Φ Τραπεζούς.
- 09/12/1912: Τορπιλλική επίθεση του Υ/Β Δελφίν κατά του Κ/Τ Μετζητιέ και 4 Α/Τ, με την υποστήριξη 4 ελληνικών Α/Τ. Η επίθεση απέτυχε, αλλά η καθυστέριση που προκάλεσε επέτρεψε στο Θ/Κ Αβέρωφ να καταφθάσει και να εκδιώξει τα τουρκικά πολεμικά.
Στις 3 Δεκεμβρίου 1912 μπροστά στα Δαρδανέλλια ο ελληνικός στόλος σημείωσε την πρώτη μεγάλη ναυτική επιτυχία κατά του οθωμανικού, ο οποίος προσπάθησε να βγει από τα Στενά. Τελικά υποχώρησε με σημαντικές απώλειες και υλικές ζημιές.Στις 5 Δεκεμβρίου ο τουρκικός στόλος βγήκε για δεύτερη φόρα από τα Στενά, σε μια προσπάθεια να ανάκτησει το χαμένο κύρος του και τον έλεγχο του Αιγαίου. Σε μικρή απόσταση από την Λήμνο συνάντησε τον ελληνικό στόλο με επικεφαλής το θωρηκτό «Αβέρωφ». Έπειτα από σύντομη καταδίωξη από το ελληνικό θωρηκτό, τα τουρκικά πλοία υποχώρησαν και πάλι προς τα Στενά. Μετά την δεύτερη αυτή ναυτική αναμέτρηση, ο τουρκικός στόλος δεν ανέλαβε καμία πρωτοβουλία για ανάκτηση της ναυτικής κυριαρχίας στο Αιγαίο και παρέμεινε προφυλαγμένος πίσω από τα Στενά.
Συνθήκη του Λονδίνου. Τελικά, ο Α’ Βαλκανικός Πόλεμος τελείωσε επίσημα με τη συνθήκη του Λονδίνου (1913). Η οποία περιλάμβανε τα εξής κύρια σημεία:
- Tην παραχώρηση στις χώρες του Βαλκανικού Συνασπισμού όλων των εδαφών δυτικά της Γραμμής Αίνους-Μηδείας
- Tην ρύθμιση του καθεστώτος της Αλβανίας από τις Μεγάλες Δυνάμεις, σε επόμενη διάσκεψη
- Την παράχώρηση της Κρήτης στους Συμμάχους
- Την ρύθμιση της τύχης των νησιών του Αιγαίου και της χερσονήσου του Άθω από τις Μεγάλες Δυνάμεις (επίσης σε μελλοντική διάσκεψη)
Η συνθήκη ειρήνης υπογράφτηκε στο Λονδίνο στις 17 (30) Μαϊου 1913. Δύο μέρες αργότερα υπογράφτηκε στην Θεσσαλονίκη η ελληνοσερβική συνθήκη συμμαχίας και συνεργασίας. Η διάσκεψη ειρήνης τελικά δημιούργησε λόγους για νέες προστριβές μεταξύ των βαλκανικών συμμάχων: η δημιουργία αλβανικού κράτους, που θα στερούσε την έξοδο προς στην Αδριατική στη Σερβία, την ανάγκασε να γίνει πιο αδιάλακτη στις σχέσεις της με την Βουλγαρία και να αθετήσει τις υποσχέσεις για παραχώρηση εδαφών (ως αποζημίωση) που είχε οριστεί εξαρχής με διακρατική συμφωνία. Ένας άλλος παράγοντας προστριβών ήταν και η έλλειψη ελληνοβουλγαρικής συμφωνίας για την διανομή των νέων εδαφών, καθώς και οι «φιλομακεδονικοί» κύκλοι στην Βουλγαρία, που απαιτούσαν άμεση βουλγαρική προσάρτηση της Θεσσαλονίκης. Η Ελλάδα ήταν πλέον έτοιμη να αντιμετωπίσει από κοινού με την Σερβία την απειλή του πρώην συμμάχου τους, της Βουλγαρίας.
>
.
Β’ Βαλκανικός Πόλεμος (1913)
Ο Β΄ Βαλκανικός Πόλεμος ήταν ένοπλη σύγκρουση που εξελίχτηκε από 16 Ιουνίου ως 18 Ιουλίου 1913, ξέσπασε σχεδόν αμέσως μετά τη λήξη του Α’ Βαλκανικού Πολέμου. Ο πόλεμος διεξήχθη ανάμεσα στην Βουλγαρία και τις υπόλοιπες χώρες του βαλκανικού συνασπισμού (με τις οποίες είχε συμμαχήσει κατά τον Α’ Βαλκανικό Πόλεμο) τη Σερβία και την Ελλάδα, επίσης κατά της Βουλγαρίας στράφηκαν η Ρουμανία και η Οθωμανική Αυτοκρατορία. Η διαφορά με τον πρώτο πόλεμο ήταν ότι τώρα η Βουλγαρία πολέμησε τους πρώην συμμάχους της, προκειμένου να πετύχει ευνοϊκότερη διανομή των ευρωπαϊκών εδαφών που αποσπάστηκαν από την Οθωμανική Αυτοκρατορία στον προηγούμενο πόλεμο. Ο Β’ Βαλκανικός Πόλεμος τελείωσε με επικράτηση της Σερβίας και της Ελλάδας, οι οποίες πέτυχαν σημαντικές νίκες στην ευρύτερη περιοχή της Μακεδονίας και των κεντρικών Βαλκανίων. Με την βουλγαρική ήττα αποκρούστηκαν και οι όποιες βλέψεις για τη δημιουργία μιας μεγάλης Βουλγαρίας. Η Ρουμανία απέσπασε την πρώην βουλγαρική Δοβρουτσά, ενώ η Οθωμανική Αυτοκρατορία ανακατέλαβε την περιοχή της Αδριανούπολης. Λίγους μήνες μετά τη λήξη του Β’ Βαλκανικού Πολέμου ακολούθησε ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος που θα έβαζε και πάλι τα βαλκανικά κράτη σε πολεμικές περιπέτειες.
ΑΙΤΙΑ
Η διάσπαση του βαλκανικού συνασπισμού
Κύριο αίτιο του πολέμου ήταν το θέμα της διανομής των νεοαποκτιθέντων από τον Α΄Βαλκανικό Πόλεμο πρώην οθωμανικών εδαφών. Μεταξύ των μελών του βαλκανικού συνασπισμού, και ιδιαίτερα μεταξύ της Βουλγαρίας από τη μία πλευρά και Σερβίας και Ελλάδας από την άλλη, είχαν ενσκήψει σοβαρές διαφορές. Αν και η Σερβία με τη Βουλγαρία είχαν συνάψει συμφωνία διανομής, η Σερβία έπαψε να την αναγνωρίζει λόγω του ότι τμήμα του προβλεπόμενου μεριδίου της γινόταν ανεξάρτητη Ηγεμονία, (η Αλβανία), μη αποκτώντας διέξοδο στην Αδριατική, περιοριζόμενη έτσι από τα δυτικά. Η Βουλγαρία όμως επέμενε στα συμφωνηθέντα εδάφη. Αντίθετα με την Ελλάδα δεν υπήρξε καμία συμφωνία διανομής, η μεν Σερβία αναγνώριζε τα δικαιώματα κατοχής του ελληνικού στρατού, (Πρωτόκολλο Αθηνών (1913), γνωστό και ως Πρωτόκολλο Κορομηλά – Μπόσκοβιτς, ενώ η Βουλγαρία επεδίωκε την έξωση των Ελλήνων από τα εδάφη αυτά, προκειμένου να ιδρύσει την προβλεπόμενη Μεγάλη Βουλγαρία της Συνθήκης του Αγίου Στεφάνου. Τα βουλγαρικά στρατεύματα κατά τον χρόνο που είχαν καταλάβει την Ανατολική Μακεδονία διέπραξαν εγκλήματα κατά των (αλλοθρήσκων) Τούρκων κατοίκων. Επίσης τους (ομόθρησκους) Έλληνες και Σέρβους κατοίκους ανάγκαζαν να υπαχθούν εκκλησιαστικά στη Βουλγαρική εξαρχία, να χρησιμοποιούν τη βουλγαρική γλώσσα και να εκβουλγαρίζουν τα ονοματεπώνυμά τους. Μάλιστα στις Σέρρες προχώρησαν και σε αλλαγή των καταλήξεων των ονομάτων στους τάφους στο νεκροταφείο της πόλης. Ειδικότερα στη γραμμή επαφής των στρατευμάτων οι Βούλγαροι συνεχώς χρησιμοποιούσαν μεθόδους συνεχούς διείσδυσης με συνέπεια ν΄ ακολουθούν συγκρούσεις. Βλέποντας τότε η Σερβία και η Ελλάδα τη Βουλγαρία ως κοινό κίνδυνο στις 19 Μαΐου (π.ημ.), ή 1 Ιουνίου (ν.ημ.) του 1913συνδέθηκαν με αμυντική συμφωνία γνωστή ως Συνθήκη συμμαχίας Θεσσαλονίκης. Έτσι η Βουλγαρία υπό την πεποίθηση της πολιτικής και στρατιωτικής της ηγεσίας στην υπεροχή του βουλγαρικού στρατού και στις στρατηγικές ικανότητές του πήρε την απόφαση της αιφνιδιαστικής ομόχρονης επίθεσης κατά των τότε θέσεων του Σερβικού και Ελληνικού στρατού. Ορισμένοι ιστορικοί καταλογίζουν ένα μέρος της ευθύνης αυτής στην “υπερβολικά διαλλακτική” στάση της ελληνικής κυβέρνησης έναντι της Βουλγαρίας στη διάρκεια των προστριβών που προηγήθηκαν του πολέμου, που ενδεχομένως δημιούργησε την εντύπωση στο βουλγαρικό στρατηγείο πως μια βίαιη ενέργεια θα δημιουργούσε τετελεσμένα γεγονότα τα οποία οι Μεγάλες Δυνάμεις επεμβαίνοντας κατευναστικά θα αποδέχονταν. Η Αυστρία υποστήριζε τις διεκδικήσεις της Ρουμανίας στη Βουλγαρική Δοβρουτσά με αντάλλαγμα την παραχώρηση της Θεσσαλονίκης στη Βουλγαρία. Στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, η ανάληψη της εξουσίας από τους Νεότουρκους υπό την ηγεσία του Εμβέρ Πασά και του Ταλαάτ Πασά μετά την παραίτηση των φιλελευθέρων, προοιώνιζαν δυσάρεστες εκπλήξεις για το μέλλον.
H πολιτική υψηλών τόνων της Βουλγαρίας (κυβέρνηση Ντάνεφ)
Στις 14 Ιουνίου, στην Βουλγαρία σχηματίστηκε νέα κυβέρνηση υπό τον Στόγιαν Ντάνεφ. Αν και ρωσόφιλος, στις νέες συγκυρίες της εποχής εκείνης υποχώρησε στις πιέσεις φιλοπόλεμων στρατιωτικών κύκλων. Στις 15 Ιουνίου ο υπουργός εξωτερικών της Ρωσίας κάλεσε τους πρωθυπουργούς των χριστιανικών βαλκανικών κρατών σε διάσκεψη στην Πετρούπολη, υπό την διαιτησία του Τσάρου για την εξομάλυνση των διαφορών. Η βουλγαρική πλευρά έθεσε υπερβολικούς όρους στις συνομιλίες, ταυτόχρονα η ρουμανική πλευρά δήλωνε ότι σε περίπτωση που διασπαστεί οριστικά η βαλκανική συμμαχία θα εισέλθει στον πόλεμο για να εξασφαλίσει τα συμφέροντά της στα διαφιλονικούμενα εδάφη με την Βουλγαρία. Η βουλγαρική πολιτική στην ουσία καθοριζόταν περισσότερο από το υπουργείο πολέμου και τους στρατιωτικούς κύκλους και όχι τόσο από τον ίδιο τον πρωθυπουργό της. Έτσι, στις 21 Ιουνίου, ο στρατηγός Μιχαήλ Σαβόφ, επικαλούμενος την εξάντληση του στρατού του, επέδωσε τελεσίγραφο στον Βούλγαρο πρωθυπουργό να αποσαφηνίσει άμεσα τη θέση του: πόλεμος ή αποστράτευση. Ο βασιλιάς της Βουλγαρίας Φερδινάνδος, τασσόμενος με τις πληροφορίες του Σαβόφ συνηγόρησε υπέρ της στρατιωτικής λύσης. Έτσι ήταν όλα έτοιμα για την επικείμενη σύγκρουση.
Αντίπαλες δυνάμεις
Κατά το Β’ Βαλκανικό πόλεμο ο ελληνικός στρατός είχε αυξηθεί κατά πολύ με εκγυμνάσεις και νεότερων κλάσεων και της παρένταξης αυτών σε παλαιότερες μονάδες. Επίσης το Γενικό Επιτελείο είχε οργανώσει ακόμη μια μεραρχία τη 10η, από 8 αρχικά σε 9 περί το τέλος του πολέμου. Έτσι ο ελληνικός στρατός που είχε ταχθεί υπό την αρχιστρατηγία του Βασιλέως Κωνσταντίνου του Α’ με επιτελάρχη τον συνταγματάρχη Β. Δούσμανη, συγκροτούνταν από τις εξής μεραρχίες:
Hσυνολική δύναμη του ελληνικού στρατού ανέρχονταν σε πεζικό: 118.000, ιππικό: 1000 και 176 Πυροβόλα όπλα.
Σέρβικος Στρατός
O Σερβικός στρατός όπως και ο Ελληνικός είχε ενισχυθεί ιδιαίτερα με την είσοδο νεότερων κλάσεων με παρένταξη αυτών σε υπάρχουσες μονάδες, αποφεύγοντας όμως να δημιουργήσει νέες. Ενισχύθηκε επίσης και από μια μεραρχία (12.000 άνδρες) από το Βασίλειο του Μαυροβουνίου. Έτσι ο σερβικός στρατός που είχε ταχθεί υπό την αρχιστρατηγία του Βασιλιά Πέτρου Α’ με επιτελάρχη τον Βοεβόδα Ραντομίρ Πούτνικ συγκροτούνταν από τις εξής 11 μεραχίες και μια ταξιαρχία:
H συνολική δύναμη του σερβικού στρατού ήταν πεζικό: 260.000, ιππικό: 3000 και 500 Πυροβόλα όπλα.
Βουλγαρικός στρατός
Ομοίως και η δύναμη του βουλγαρικού στρατού είχε αυξηθεί σημαντικά, αφού εκτός της εκγύμνασης πολλών νεότερων κλάσεων κλήθηκαν και πολλές κλάσεις εθνοφρουράς από τις οποίες και δημιουργήθηκαν 4 νέες μεραρχίες: η 12η, η 13η, η 14η και η 15η. Ο βουλγαρικός στρατός είχε ταχθεί υπό την αρχιστρατηγία του Βασιλέως Φερδινάνδου με βοηθό τον στρατηγό Μιχαήλ Σαβόφ, μέχρι τις 21 Ιουνίου (π.ημ.), όταν ανέλαβε ο στρατηγός Ράντκο Δημητρίεφ. Αυτοί ήταν και οι πραγματικοί αρχιστράτηγοι με γενικό επιτελάρχη τον στρατηγό Φίτσεφ. Η συνολική δύναμη του βουλγαρικού στρατού ξεπερνούσε τις 576,878 με 1,116 πυροβόλα. Συνεπώς, ο βουλγαρικός στρατός υπερείχε συντριπτικά της αντίπαλης συμμαχίας Ελλήνων και Σέρβων τόσο σε άνδρες όσο και σε πυροβολικό. Η υπεροχή αυτή σε συνδυασμό με το βουλγαρικό μεγαλοϊδεατισμό που είχε δημιουργήσει η παλαιότερη, κατά 35 χρόνια, συνθήκη του Αγίου Στεφάνου ήταν αυτές που οδήγησαν τη Βουλγαρία στη τυχοδιωκτική απόφαση να στρέψει τα όπλα της κατά των συμμάχων της, σ΄ έναν ακήρυχτο μεν, αλλά και αιφνίδιο πόλεμο.
Πολεμικές Επιχειρήσεις
Η κύρια βουλγαρική επίθεση κατά τον Σέρβων πραγματοποιήθηκε με τις 1η, 3η, 4η και 5η μεραρχίες, ενώ η 2η κατευθύνθηκε κατά ελληνικών θέσεων στην Θεσσαλονίκη. Οι Βούλγαροι ήταν λιγότεροι σε αριθμό όσον αφορά τις επιχειρήσεις κατά του ελληνικού στρατού. Η ασθενής επίθεσή στη Νιγρίτα όχι μόνο απωθήθηκε αλλά μετατράπηκε σε αμυντικό αγώνα σε ολόκληρο το μέτωπο, από τις 19 Ιουνίου. Οι βουλγαρικές δυνάμεις γρήγορα υποχώρησαν βόρεια και οχυρώθηκαν μεταξύ Κιλκίς και Στρυμώνα. Ο βουλγαρικός στρατός ταυτόχρονα επιτέθηκε και στους Σέρβους, στη Γευγελή. Οι σερβικές δυνάμεις αρχικά αναγκάστηκαν να υποχωρήσουν μπροστά στη βουλγαρική επίθεση, η οποία αποσκοπούσε να καταλάβει το Κρίβολακ για να αποκόψει την επαφή Ελλήνων και Σέρβων. Γρήγορα όμως κατόρθωσαν να σταματήσουν τη βουλγαρική προέλαση και να εισέλθουν σε βουλγαρικό έδαφος. Η σερβική αντεπίθεση ήταν ορμητική και πολύ σύντομα ο σερβικός στρατός κατάφερε να καταλάβει βασικούς αντικειμενικούς του στόχους. Ταυτόχρονα, στην πόλη της Θεσσαλονίκης, με την βοήθεια της Κρητικής χωροφυλακής αλλά και των κατοίκων της πόλης, αιχμαλωτίστηκαν οι βουλγαρικές μονάδες που είχαν στρατοπεδεύσει πριν την έναρξη των επιχειρήσεων.
Οριστική βουλγαρική ήττα και λήξη των συγκρούσεων
Όταν ο Σερβικός στρατός σταμάτησε τις επιχειρήσεις, ο διάδοχος Κωνσταντίνος πιστεύοντας ότι οι Βούλγαροι είχαν ήδη ηττηθεί συνέχισε την προέλαση του Ελληνικού Στρατού βόρεια παρά τις έντονες αντιρρήσεις του Βενιζέλου με σκοπό να συντρίψει και να ταπεινώσει τους Βουλγάρους. Στις 24 Ιουλίου, οι ελληνικές δυνάμεις προωθήθηκαν στα στενά της Κρέσνας. Ταυτόχρονα, οι Βούλγαροι μετέφεραν δυνάμεις από το Σερβικό μέτωπο ενώ οι ελληνικές δυνάμεις προήλασαν κατά μήκος του ποταμού Στρυμώνα διαδοχικά από Κρέσνα σε Σιμιτλή και τελικά έφτασαν στην Τζουμαγιά (Μπλαγκόεβγκραντ). Ο Ελληνικός Στρατός τελικά, λόγω εφοδιαστικών προβλημάτων αλλά και λόγω εξάντλησης από την επίμονη επέλαση, αναγκάστηκε να ανακόψει την πορεία του. Σε αυτό το σημείο και οι δύο πλευρές θεώρησαν ότι περαιτέρω παράταση των συγκρούσεων δεν οδηγούσε πουθενά και συμφώνησαν σε ανακωχή. Εν τω μεταξύ, η Ρουμανία και η Οθωμανική Αυτοκρατορία, επωφελούμενες από τη δύσκολη θέση της Βουλγαρίας, της κήρυξαν τον πόλεμο και προέλασαν χωρίς να συναντήσουν αντίσταση στο βουλγαρικό έδαφος.
>
>
Ο διωγμός των Ελλήνων της Πόλης: 55 Χρόνια μετά
6η-7η Σεπτεμβρίου 1955…η εφιαλτική εκείνη νύχτα που σημάδεψε την συρρίκνωση του Ελληνισμού της Κωνσταντινούπολης. Τα γεγονότα της μας οδηγούν στο μεγάλο εθνικό θέμα της Κύπρου. Τον Απρίλιο του 1955 ο Ελληνισμός της Κύπρου έχει κηρύξει ένοπλο αγώνα κατά της Βρετανίας για την ανεξαρτησία του. Η βρετανική διπλωματία για να εξυπηρετήσει τα συμφέροντά της, καθοδηγεί την Τουρκία εξάπτοντας τον τουρκικό φανατισμό, σαν αντίβαρο στον δίκαιο αγώνα του κυπριακού λαού. Ένα θέμα ανύπαρκτο, μερικά χρόνια πριν για την τουρκική διπλωματία, γίνεται ξαφνικά κυρίαρχο θέμα και αρχίζει να απασχολεί τις λαϊκές μάζες. Η Τουρκία πλημμυρίζει από παραρτήματα της οργάνωσης. «Η Κύπρος είναι τουρκική» με αρχηγό τον Χικμέτ Μπιλ δικηγόρο – αρθρογράφο της εφημερίδας «Χουριέτ».
ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΙΕΣ
Η γνωστή παραπληροφόρηση για την Ελλάδα και το Οικουμενικό Πατριαρχείο, ξεπερνούσε κάθε λογική. Εντός του Αυγούστου του 1955 η Βρετανία συγκαλεί στο Λονδίνο τριμερή διάσκεψη με συμμετοχή της Ελλάδας και της Τουρκίας για το κυπριακό. Η Ελλάδα ζει άλλο ένα δράμα. Ο πρωθυπουργός Αλέξανδρος Παπάγος έχει καταρρεύσει από σοβαρή ασθένεια, οι δύο αντιπρόεδροι της κυβέρνησης Παναγιώτης Κανελόπουλος και Στέφανος Στεφανόπουλος δεν έχουν την δυνατότητα πρωτοβουλιών. Ο τότε υπουργός Εξωτερικών της Μ. Βρετανίας Χάρολντ Μακ Μίλαν συμβουλεύει τον Τούρκο συνάδελφό του Φατίν Ρουστού Ζορλού, η χώρα του να προχωρήσει σε «εντονότερη δράση» για να αποδειχθεί διεθνώς η αποφασιστικότητά της να υπερασπιστεί τα συμφέροντά της. Το μήνυμα φτάνει στην Άγκυρα νωρίς στις 6 Σεπτεμβρίου.Έτσι αρχίζει η εφαρμογή ενός σατανικά σχεδιασμένου, ολοκληρωμένου σχεδίου, που απέβλεπε αφενός στον ξεριζωμό του εναπομείναντος Ελληνισμού της Κωνσταντινούπολης, αφετέρου να δείξει την δήθεν αγανάκτηση του τουρκικού λαού για την στάση της Ελλάδος στο κυπριακό.
Η ΑΦΟΡΜΗ
Στον κήπο του υποτιθέμενου σπιτιού του Κεμάλ Ατατούρκ, στην Θεσσαλονίκη, τοποθετείται εκρηκτικός μηχανισμός που δεν προκάλεσε καμία σοβαρή ζημιά πέρα από την θραύση μερικών τζαμιών.Η τοποθέτηση του εκρηκτικού μηχανισμού σύμφωνα με το βούλευμα του Συμβουλίου Πλημμελειοδικών Θεσσαλονίκης που εκδόθηκε στις 17 Δεκεμβρίου 1955, τοποθετήθηκε από τον φύλακα του σπιτιού, τον Χασάν Μεχμέτογλου, ο οποίος τον παρέλαβε από τον φοιτητή τότε Οκτάϊ Εγκίν, κατοπινό διευθυντή της τουρκικής ασφάλειας και νυν νομάρχη Νέβσεχιρ της Καππαδοκίας. Η συνέχεια του σχεδίου πλέον, εξελίχθηκε στην Κωνσταντινούπολη και την Σμύρνη.
ΤΑ ΓΕΓΟΝΟΤΑ
Στις 6 μ.μ. της 6ης Σεπτεμβρίου 1955, ξεκινάει μεγάλο συλλαλητήριο στην πλατεία Ταξίμ του Πέρα. Οργανωτές οι φοιτητικές ενώσεις, «αγανακτισμένοι πολίτες» και όργανα της τάξης με πολιτικά, που αποτελούν και τους συμμετέχοντες. Σε λίγο φτάνουν και οργανωμένες ομάδες από διάφορα σημεία της ανατολής και της Θράκης με λεωφορεία και φορτηγά. Τα σύνθημα του συλλαλητηρίου δόθηκε με την έκδοση εκτάκτου παραρτήματος της εφημερίδας Ισταμπούλ Εξπρές: «Οι Έλληνες έβαλαν βόμβα στο σπίτι του Πατέρα μας», έγραφε σε οκτάστηλο.Ο οργανωμένα μεταφερόμενος αγανακτισμένος λαός έχει μαζί του τους σιδερένιους λοστούς, ρόπαλα, μαχαίρια και καθετί που θα βοηθούσε στην καταστροφή. Άτομα του υποκόσμου, φοιτητές και ρακένδυτος όχλος ξεχύνονται στις διάφορες συνοικίες της Πόλης όπου μένουν Ρωμιοί και υπάρχουν καταστήματα και εκκλησίες. Ακολουθούν ώρες δαντικής κόλασης. Τα συνθήματα «σπάστε, γκρεμίστε, είναι των γκιαούρηδων, θάνατος στο Μακάριο, η Κύπρος είναι τουρκική», δονούν την ατμόσφαιρα. Την πρώτη επίθεση την δέχεται το ιστορικό ελληνικό καφενείο «Επτάλοφος» στην πλατεία Ταξίμ. Σε λίγα λεπτά, τζάμια, καρέκλες, τραπέζια, ψυγεία, γίνονται μία άμορφη μάζα που διασκορπίζεται στην είσοδο της μεγάλης λεωφόρου του Πέρα. Σε λίγες ώρες όλη η λεωφόρος είναι αδιαπέραστη. Τα κατεστραμμένα καταστήματα και σπίτια, θυμίζουν πόλη βομβαρδισμένη. Οι επικεφαλείς των διαδηλωτών έχουν στα χέρια τους καταλόγους σπιτιών και καταστημάτων που ανήκουν σε Έλληνες που ήδη έχουν σημαδευτεί με ένα σταυρό. Δεκάδες Έλληνες πολίτες και κληρικοί κακοποιούνται. Εβδομήντα τρεις εκκλησίες λεηλατούνται και παραδίδονται στις φλόγες. Είκοσι έξι ελληνικά σχολεία καταστρέφονται. Τέσσερις χιλιάδες τριακόσια σαράντα ελληνικά καταστήματα επίσης καταστρέφονται και λεηλατούνται. Δύο χιλιάδες εξακόσια σπίτια Ελλήνων παραδίδονται στην πρωτοφανή λύσσα του όχλου. Τα γραφεία και τα πιεστήρια των τριών ελληνικών εφημερίδων ρημάζονται. Είκοσι ένα ελληνικά εργοστάσια γίνονται μπάζα και οι μηχανές πετιούνται στους δρόμους. Οι πατριαρχικοί τάφοι στον αυλόγυρο της ιεράς μονής της Ζωοδόχου Πηγής σπάζονται και ξεθάβουν τα οστά των νεκρών. Στο νεκροταφείο του Σισλί αφού έχουν καταστρέψει τους τάφους που είναι καλλιτεχνικά αριστουργήματα, ξεθάβουν πτώματα και με μανία τα μαχαιρώνουν και τα τεμαχίζουν. Στην μονή της Ζωοδόχου Πηγής, της γνωστής Βαλουκλιώτισσας, ο 90χρονος μοναχός Χρύσανθος Μαντάς καίγεται ζωντανός. Συνολικά ο Ελληνισμός της Πόλης θρηνεί είκοσι ανθρώπινες ζωές. Στην Σμύρνη καταστρέφουν το ελληνικό περίπτερο στην Διεθνή Έκθεση και το πυρπολούν. Οι διαδηλωτές καταστρέφουν και λεηλατούν τα σπίτια των Ελλήνων αξιωματικών που υπηρετούν στο ΝΑΤΟ και κακοποιούν αυτούς και τις γυναίκες τους. Όταν έχει τελειώσει το πρόγραμμα καταστροφής, ακούγεται το σύνθημα: «Σήμερα ο βιος σας, αύριο η ζωή σας», που σπέρνει τον πανικό στον ήδη θανάσιμα λαβωμένο Ελληνισμό της Πόλης. Την άλλη μέρα, ο τότε πρόεδρος της αξιωματικής αντιπολίτευσης και συνυπογράφων την περίφημη πλέον «Συνθήκη φιλίας Ελλάδας – Τουρκίας το 1930», ο Ισμέτ Ινονού, λέει για τα γεγονότα: «Είναι καλό που το κόμμα μας δεν αναμείχθηκε στα γεγονότα, όμως οι εκδηλώσεις αυτές ήταν πολύ καλά οργανωμένη εθνική ενέργεια και ωφέλιμη για να καθαρίσει η χώρα μας από το ρωμέϊκο στοιχείο, που είναι ένας βραχνάς». Στις 14 Σεπτεμβρίου 1955, ο Άγγλος δημοσιογράφος της «Daily Mail» Νοέλ Μπάρμπες, έγραφε:
«Ο ιερέας της εκκλησίας του Γενή Μαχαλά αφού γυμνώθηκε, δέθηκε σε ένα φορτηγό και τον γυρνούσαν στους δρόμους όπου το πλήθος τον έφτυνε. Από όσα είδα και άκουσα, δε μου μένει καμία αμφιβολία ότι η επίθεση του τουρκικού όχλου κατά των ελληνικών περιουσιών έχει προμελητηθεί και προετοιμαστεί με επιμέλεια». Ο Ελληνισμός της βασιλεύουσας έχει πλέον, μετά κι από αυτά τα γεγονότα που έμειναν ατιμώρητα και από την Μητέρα Πατρίδα αλλά και από τους διεθνείς οργανισμούς, το καταλυτικό συναίσθημα της ανασφάλειας. Η μοίρα της Πολίτικης Ρωμιοσύνης είναι πολύ σκληρή.- Το 1922. Μικρασιατική καταστροφή. Φυγή 120.000 Κωνσταντινουπολιτών.
– Το 1928. Η πυρκαγιά των Τατάβλων που αποτέφρωσε τα ελληνικά Τατάβλα.
– Το 1941. Η στρατολόγηση των είκοσι ηλικιών.
– Το 1942. Ο περίφημος φόρος περιουσίας και
– Το 1955. Ο τυφώνας των Σεπτεμβριανών που έκανε σκόνη προσπάθειες και κόπους μιας ζωής, γονατίζει τον Ρωμιό, δεν αντέχει άλλο.
– Το 1964, οι απελάσεις δίνουν την χαριστική βολή.Ο ελληνικός πληθυσμός που αριθμούσε πριν από το 1922, 350.000 ψυχές, σήμερα μετριέται σε μερικές χιλιάδες, ούτε όσες τα δάχτυλα του ενός χεριού. Έτσι η βασιλεύουσα ερήμωσε, τραυματίστηκαν καίρια οι ρίζες της, χάνει τον Ελληνισμό της, που σκόρπισε στο δρόμο της προσφυγιάς σαν φοβισμένο κοπάδι, προσπαθώντας να αποφύγει τα σπασμένα γυαλιά που απλώθηκαν στους δρόμους από τις καταστροφές των ορδών που ήρθαν από τα βάθη της ανατολής, εκείνη τη νύχτα της 6ης Σεπτεμβρίου 1955. Η Πόλη έγινε μια επαρχιακή πόλη όπως τώρα συνειδητοποιούν και οι ντόπιοι Τούρκοι που είχαν την τύχη στο παρελθόν να ζήσουν με τους Έλληνες.
ΜΑΡΤΥΡΙΕΣ ΤΩΝ ΙΔΙΩΝ ΤΩΝ ΤΟΥΡΚΩΝ ΓΙΑ ΤΑ ΓΕΓΟΝΟΤΑ ΤΗΣ 6ης-7ης ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ
Ιατρός N. Dosdogru για την κατάθεσή του στο δικαστήριο:
«Καθώς νύχτωνε, η ανηφοριά που μέναμε άρχισε να γεμίζει από πλήθη που έτρεχαν άλλοι πάνω προς τα κάτω κι άλλοι στην αντίθετη κατεύθυνση. Στα χέρια τους κρατούσαν σημαίες (τουρκικές), φωτογραφίες του Ατατούρκ, καζμάδες, μπαλτάδες και ρόπαλα και κράζοντας έφτυναν μπρος στην πόρτα του κήπου του κτιρίου που μέναμε.Ήταν το μόνο σπίτι όπου κατοικούσε Ρωμιός. Σε αυτή την γειτονιά έμεναν περισσότεροι Εβραίοι και Αρμένιοι. Κραύγαζαν ότι η Κύπρος είναι τουρκική και θα μείνει, αναθεμάτιζαν τον Μακάριο. Στην αρχή κατέστρεψαν το αυτοκίνητο του ιδιοκτήτη μας, του Σόλωνα. Τα ρόπαλα, οι καζμάδες και οι μπαλτάδες που έπεφταν πάνω στο αυτοκίνητο με μίσος, σε λίγο το μετέτρεψαν σε άμορφη μάζα. Στην συνέχεια όρμησαν προς το σπίτι».
Από την κατάθεσή του στην δίκη του Sevket Temiz:
«Το βράδυ της 6ης Σεπτεμβρίου καθόμουν σε ένα καφενείο της εθνικής οδού Αδριανούπολης-Κωνσταντινούπολης. Κατά τις 4.30 μ.μ. πέρασαν δύο φορτηγά γεμάτα με χωρικούς, προς την κατεύθυνση της Πόλης. Λίγο μετά πέρασε ένα ακόμη, το οποίο στάθηκε να βάλει βενζίνη. Ένας από το πλήθος μου είπε: «Φίλε, στην Πόλη έχει γλέντι, πάμε εκεί». Όταν τον ρώτησα τι γλέντι, απάντησε: «Το έργο θα το δεις αύριο» και όλοι μαζί έσκασαν στα γέλια. Κατά τις 10 μ.μ. έφτασε αργοπορημένο από την Πόλη ένα λεωφορείο, όταν ρώτησα τον οδηγό μου είπε: «Μη ρωτάς, την Κωνσταντινούπολη να μην τη δεις, από άκρη σε άκρη έβαλαν φωτιές, την έκαψαν, την γκρέμισαν, μετατράπηκε σε αλάνα».
Μαρτυρία του Hicri Tan (κινηματογραφιστή) στην δίκη της Πλάτης:
«Άφησα τον φίλο μου μπροστά στο μαγαζί του Γιάννη, έτσι δεν έπαθε ζημιά. Αυτό δείχνει ότι αν ήθελε η αστυνομία θα μπορούσε να εμποδίσει τα γεγονότα. Την ίδια ώρα στο Πέρα, ο όχλος που ερχόταν από κάτω, σταμάτησε μπρος στον αστυνόμο που είχε βάρδια στο Αγάτζαμι και του ζήτησαν μαχαίρι για να ξεσκίσουν τις γούνες που κουβαλούσαν μαζί τους. Ο αστυνόμος προτίμησε να σκίσει τις γούνες μόνος του».
Μαρτυρία του δικηγόρου της Σμύρνης Rasim Atalay:
«Την ημέρα των γεγονότων, ήμουν νομικός σύμβουλος του ΝΑΤΟ στην Σμύρνη. Στη 1 μετά τα μεσάνυχτα χτύπησε το τηλέφωνο, με ζήτησε ο Έλληνας αξιωματικός, Κόκκινος. Μου ανέφερε ότι κακοποίησαν τον συνάδελφό του κ. Καλέτζο και την σύζυγό του και κατέστρεψαν τα πράγματά τους. Η αγωνία ήταν έκδηλη, διότι περίμενε να έρθει η σειρά του».
Yilmaz Karakoyunlu από την παράσταση του έργου του:
«Στο μυθιστόρημά μου Guz Sancisi (Φθινοπωρινός πόνος), περιγράφω μερικά στιγμιότυπα που έζησα και είδα εκείνη τη νύχτα… Στο Πέρα υπήρχε το πολυτελέστατο και περιποιημένο πολυκατάστημα «Lion». Μερικοί από το πλήθος είχαν πάρει μεγάλα ψαλίδια και μετά μανίας κατέστρεψαν τα τόπια των μεταξωτών υφασμάτων και τα μετέτρεπαν σε λωρίδες. Τζάμια, βιτρίνες, καθρέπτες, γίνονταν σε κλάσμα δευτερολέπτου συντρίμμια. Όταν έφτασα στο στενό που βγαίνει στον κινηματογράφο «Yeni Melek», ήταν αδύνατο να προχωρήσεις. Όπως όταν είμαστε μέσα στην θάλασσα και δυσκολευόμαστε να βαδίσουμε. Έτσι τα διάφορα αντικείμενα που είχαν μετατραπεί σε μπάζα, εμπόδιζαν την στράτα».
GREEK WORLD MEDIA 